Ανατολική Μεσόγειος: η πολιτική αποστρέφεται το κενό

Θουκυδίδης

Κέντρο βάρους της Ελλάδας είναι το Αιγαίο και η θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο. Μιλάει από μόνος του ο χάρτης σαν φωτογραφία της Ιστορίας. Τα σύνορα παγιώθηκαν εκεί όπου έφτασαν συνδυασμένα τα εθνικά όπλα, η διπλωματία και ο Ελληνισμός ανάλογα με τις διεθνείς συγκυρίες. Βήμα βήμα, γενιά προς γενιά, με στρατηγικό σχεδιασμό.

Αυτονόητα και σχεδόν αδιατάρακτα η χώρα ταυτίστηκε με τις κυρίαρχες ναυτικές δυνάμεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Ετσι βρέθηκε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και στον Ψυχρό Πόλεμο που γέννησαν τον σημερινό κόσμο. Οποτε κατ’ εξαίρεση αναζητήθηκαν εναλλακτικές συμμαχίες με χερσαίες δυνάμεις που επιζητούσαν μεσογειακή πρόσβαση (π.χ. στον Εθνικό Διχασμό ή στον Εμφύλιο), οι Ελληνες διακινδύνευσαν εδάφη, εθνικές εστίες και τον ρόλο τους στον χάρτη. Παρά τις απώλειες –τελικά προς όφελος κυρίως της δυτικότροπης κεμαλικής Τουρκίας –η εθνική ολοκλήρωση συνεχίστηκε μέχρι πριν από 70 χρόνια, με τελευταία προσθήκη τα στρατηγικά στην Ανατολική Μεσόγειο Δωδεκάνησα.

Η Ανατολική Μεσόγειος σήμερα αναδιαρθρώνεται. Από σύνορο της Δύσης έχει μετατραπεί σε κόμβο των μεγάλων ζητημάτων ασφάλειας και ανάπτυξης του «παγκόσμιου χωριού»: ενέργεια, μετανάστευση, τρομοκρατία διασταυρώνουν τα ξίφη τους ενθαρρύνοντας τους κινητικότερους παίκτες σε αναθεωρητικές πολιτικές. Την ίδια στιγμή, η δυσκίνητη ΕΕ απλώς ξορκίζει επιλεκτικά την παγκοσμιοποίηση κρατώντας μόνο τις οικονομικές ευκαιρίες. Αυτό δείχνουν οι αυτοσχέδιες πολιτικές στο Προσφυγικό – Μεταναστευτικό, τα ενεργειακά παίγνια, ο αναχωρητισμός στον πόλεμο της Συρίας, η ανακόλουθη αντιμετώπιση του Ιράν και η αντιφατική στάση απέναντι στην Τουρκία.

Η απορρόφηση των ΗΠΑ μέχρι πρότινος από τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας δημιούργησε ένα στρατηγικό κενό. Στον ελεύθερο χώρο αύξησαν την επιρροή τους, ακόμα και ανταγωνιστικά μεταξύ τους, η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία. Η πρώτη ως αμυντικός φραγμός στη διάλυση της Συρίας, η δεύτερη ως εμπορικός κολοσσός πάνω στον «νέο δρόμο του μεταξιού», η τρίτη ως φάρος του Ισλάμ και ανάχωμα στο προσφυγικό κύμα. Ευνοήθηκαν διπλά από την οικονομική κρίση στην ΕΕ που γονάτισε τα μεσογειακά της μέλη και προπάντων την Ελλάδα.

Η πρόσφατη συνάντηση Τραμπ – Πούτιν στο Ελσίνκι επισφραγίζει την επιστροφή των ΗΠΑ στις κομβικές εστίες συγκρούσεων και την πρόθεση να συνεννοηθούν στρατηγικά οι δύο μεγάλες «πυρηνικές δυνάμεις». Κομβικός είναι ο τερματισμός του πολέμου στη Συρία. Θα κρίνει την τοποθέτηση όλων των παικτών στη νέα περιφερειακή ισορροπία. Με τη Συρία να διατηρεί πιθανότατα την εδαφική της ακεραιότητα και την κουρδική οντότητα να περιορίζεται καταρχήν σε περιορισμένη αυτονομία μακριά από την Τουρκία. Η Τουρκία βρίσκεται σε καμπή, αμφιταλαντευόμενη ανάμεσα στον ρόλο τού –ενίοτε αντιδυτικού –περιφερειακού ηγεμόνα ή του περιφερειακού εταίρου του ΝΑΤΟ.

Σε κάθε περίπτωση, οι αναπόφευκτες ανακατατάξεις ανοίγουν ευκαιρίες για την Ελλάδα να ενδυναμώσει την επιρροή της συμμετέχοντας ενεργότερα στην ευρωατλαντική ανάπτυξη και ασφάλεια στη Μεσόγειο. Οικονομικά, με μεγαλύτερες επενδύσεις, ιδίως στην ενέργεια και την άμυνα, και στρατηγικά με περαιτέρω καλλιέργεια της συνεργασίας με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και την Κύπρο. Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια δεν είναι ασύνδετες. Πάνω στη Μεσόγειο κινούνται οι τεκτονικές πλάκες όχι μόνο της Μέσης Ανατολής, αλλά και της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης. Η ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας – Αλβανίας δημιουργεί προηγούμενα για το Αιγαίο. Κάθε αγκάθι στο βαλκανικό προσκέφαλο –lapsus για αναδιάρθρωση συνόρων με την Αλβανία ή άνισοι συμβιβασμοί με τα Σκόπια –μπορεί να βάλουν σε πειρασμό μεσογειακούς ανταγωνιστές, με πρώτη την Τουρκία.

Οπως πάντα, κάθε σωστό ή λάθος στη στεριά αγγίζει το κέντρο βάρους στη θάλασσα. Ετσι θέλει το αόρατο νήμα που στερεώνει την Κρήτη και το Καστελλόριζο στην Ηπειρο, τη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη.

Η Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας και Διεθνούς Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας