Η Ελλάδα πενθεί την απώλεια του Μάνου Ελευθερίου ο οποίος άφησε μια τεράστια πολιτιστική κληρονομιά με τα 400 και πλέον τραγούδια του και τα γραπτά του. Ο πολιτικός κόσμος τον αποχαιρέτησε, αλλά τον αποχαιρετούν και με συγκλονιστικά λόγια άνθρωποι της μουσικής που δούλεψαν μαζί του, φίλοι του αγαπημένοι.

Συνθέτες και ερμηνευτές που έχουν συνεργαστεί μαζί του αποχαιρετούν τον ποιητή του λαϊκού στίχου μέσω της σελίδας των «Νέων»

Γιάννης Μαρκόπουλος

μουσικοσυνθέτης

«Τα σκληρά χρόνια της δικτατορίας»

Με λυπεί ιδιαίτερα η απώλεια του Μάνου. Ο Μάνος Ελευθερίου, εκλεκτός και σημαίνων συγγραφέας, ποιητής και στιχουργός της γενιάς μας, έφυγε. Καλό σου ταξίδι, Μάνο… Θυμάμαι τις ατέλειωτες ώρες της συνεργασίας μας και τη συμπαράσταση που είχαμε από τη συντροφιά των φίλων μας στα σκληρά χρόνια της δικτατορίας. Τα μουσικά μου έργα «Θητεία» (1972-73) είναι σε στίχους του, καθώς και στο «Σεργιάνι στον κόσμο» (1979) περιέχονται σε 6 τραγούδια. Θα σε θυμόμαστε πάντα. Θερμά συλλυπητήρια στους συγγενείς και φίλους.

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος έχει μελοποιήσει στίχους του Μάνου Ελευθερίου στον κύκλο «Θητεία», με ερμηνευτές τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη, την Τάνια Τσανακλίδου και τον Λάκη Χαλκιά, στο «Σεργιάνι στον κόσμο», με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, και άλλα τραγούδια με ερμηνευτές τον Ηλία Κλωναρίδη, τη Βασιλική Λαβίνα και τον Μιχάλη Μενιδιάτη

Θάνος Μικρούτσικος

μουσικοσυνθέτης

«Πουλί και κυνηγός…»

Ενας από τους πιο σπουδαίους ανθρώπους της ελληνικής τέχνης τα τελευταία 50 χρόνια. Με τα κείμενά του πλούτισε την ελληνική λογοτεχνία, με τα ποιήματα και τους στίχους του συνέβαλε καθοριστικά στη διαχρονία του ελληνικού τραγουδιού εκφράζοντας τον καθένα από μας αλλά και όλους μαζί, όπως λίγοι το έκαναν στο παρελθόν κι ελάχιστοι θα το κάνουν στο μέλλον.

Με το «Τρένο για την Κατερίνη», το «Σεργιάνι μας στον κόσμο» με τα «Λόγια και τα χρόνια τα χαμένα» με τη «Δίκοπη ζωή» και τόσα άλλα ταξιδεύει πια ως ένας άλλος «Αμλετ» στη Σελήνη. Θα θυμάμαι για πάντα, Μάνο, τις εξομολογήσεις μας στο τελευταίο μας τηλεφώνημα πριν από λίγες μέρες. Θα τις κρατώ καλά φυλαγμένες ανάμεσα στα πολύτιμα της ζωής μου, Μάνο μου, γλυκέ μου Μάνο, που είσαι πια «πουλί και κυνηγός στις μαύρες λαγκαδιές του Παραδείσου».

Ο Θάνος Μικρούτσικος έχει μελοποιήσει στίχους του Μάνου Ελευθερίου στον κύκλο «Τροπάρια για φονιάδες» (1977), με ερμηνευτές τη Μαρία Δημητριάδη και τον Γιώργο Μεράντζα

Γιάννης Σπανός

μουσικοσυνθέτης

«Η “Μαρκίζα” με ανέβασε κι εμένα»

Ο Μάνος μου ήταν μοναδικός από κάθε άποψη. Είχε γύρω του μια αύρα, παρότι ήταν ολιγόλογος. Δεν μπορεί με τίποτε να φύγει από μέσα μας. Ημουν και αισθάνομαι και σήμερα τόσο τυχερός που συνεργάστηκα μαζί του, παρότι έδειχνε απλησίαστος τότε, στην αρχή, όταν τον πρωτογνώρισα. Στον δίσκο μου με τη Βίκυ Μοσχολιού, το 1977, ο Μάνος άφησε τη σφραγίδα του. Πρέπει να σας πω πως έγραψε τον στίχο της «Μαρκίζας» πάνω στη μουσική μου, πράγμα δύσκολο. Με ανέβασε κι εμένα πολύ αυτό το τραγούδι με αυτά τα λόγια. Γράψαμε και άλλα βέβαια, αλλά αυτό πάντα ξεχώριζε και για μένα. Ενιωθα πάντα δέος όταν μιλούσα με τον Μάνο.

Λίνα Νικολακοπούλου

στιχουργός

«Τέχνη στον λόγο, λαϊκότητα στο αίσθημα»

Το πρώτο αίσθημα που μου γεννά το άκουσμα του θανάτου του είναι η ευγνωμοσύνη για την έμπνευση και τη συντροφιά που μας χάρισε με τα τραγούδια του, τη γονιμότητα και το δόσιμο σε οτιδήποτε έκανε. Ολη του η ζωή ήταν μια δημιουργία: όχι μόνο ο έμμετρος λόγος των τραγουδιών, αλλά και τα πιο πρόσφατα μυθιστορήματα, ακόμη και η έρευνα σπάνιων ντοκουμέντων, όπως έκανε για την Ελένη Παπαδάκη. «Το ξέρεις ότι είχε μουσική παιδεία;» μού έλεγε μία από τις τελευταίες φορές που μιλήσαμε. Κι εγώ τον ρωτούσα «Τι θα τα κάνεις, Μάνο, όλα αυτά που μαζεύεις;». Εκείνος όμως είχε τον ενθουσιασμό του εφήβου και ήξερε. Ηταν ο συγκερασμός του εγγράμματου ανθρώπου και του λαϊκού, του «δασκάλου», του μύστη και του εφήβου. Το πρώτο LP που αγόρασα – και έλιωσα – ήταν ο «Αγιος Φεβρουάριος» του Μούτση.

Από τότε νομίζω ότι έγινε μέσα μου οδηγός το αίσθημα που βρήκα εκεί: η τέχνη στον λόγο, η λαϊκότητα στο αίσθημα και οι αναφορές στη μεγάλη Ιστορία. Κάτω από την ομπρέλα της Ιστορίας – της Μικρασιατικής Καταστροφής – έβρισκαν παρηγοριά και άνθρωποι που δεν είχαν τα ίδια βιώματα. Οι στίχοι του ήταν αρχοντικοί μέσα στον πόνο τους. Και ο ίδιος, παρόλο που έδινε την εικόνα ενός εύθραυστου ανθρώπου, ήταν δυνατός όπως το κουκούτσι ενός καρπού. Αν κρατάω μια τελευταία εικόνα, όπως και όλοι όσοι τον αγαπούσαμε, είναι η εικόνα του Μάνου Ελευθερίου να περπατά στο κέντρο της Αθήνας, εκεί κοντά στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Ο ίδιος να λάμπει μέσα σε μια πόλη που ενίοτε μας πληγώνει.

Γιώργος Ανδρέου

τραγουδοποιός

«Ο νοητός λύκος του πολιτισμού μας»

Ο Μάνος Ελευθερίου επιστρέφει στη στιχουργική ένα μεγάλο κομμάτι από τον ποιητικό της «εγωισμό» που σπαταλήθηκε σε απλουστεύσεις κι αβασάνιστα κλισέ. Αρνείται να υποταχτεί στην ευκολία του προφανούς – δεν έχει «στυλ» και «αναγνωρίσιμο ύφος», ΕΙΝΑΙ το ύφος του και το κατευθύνει όπου τον οδηγεί η τόλμη της έμπνευσής του. Ο Μάνος δεν χάνει χρόνο με περιγραφές φυσιολατρικού παγανισμού και νοσταλγία για κάποιο παρελθόν στην εξοχή (κυριολεκτική και μεταφορική) – ζει και υποφέρει στο άστυ, γι’ αυτό γράφει με σκληρότητα και τρυφερότητα ανάμεικτη για το αστικό τοπίο, για τις φυλακές των ψυχών και των σωμάτων μέσα στα τσιμέντα και τα κλουβιά. Αγαπά το λαϊκό τραγούδι, δεν του αρέσουν όμως οι παραφθορές του ούτε η αγιοποίηση ενός (αόριστου) «λαού» – για τον Ελευθερίου λαός είναι το σώμα και το αίμα, η Κοινωνία και η κοινωνία της, η κοινή τροφή, η τελετή, ο έρωτας κι ο θάνατος.

Ελίσσεται ο στίχος του Μάνου κι όλο ξεφεύγει από τα δόκανα της μεταπολιτευτικής μας φενάκης, όλο υψώνεται εκεί που του αρμόζει: στο ποιητικό πάνθεον. Είναι μεγάλη η παράδοσή μας η ποιητική, λαμπρή, ακριβοθώρητη. Μόλις αγγίξεις το χαρτί με τη γραφίδα σου, απέναντί σου ορθώνονται οι γίγαντες προπάτορες – Ρωμανός ο Μελωδός, Κορνάρος, Σολωμός, Κάλβος, Καβάφης, Παλαμάς, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Εμπειρίκος, Ελύτης, Σαχτούρης, Καρούζος κι άλλοι πολλοί και θαυμαστοί.

Αλλά και το πεζό τον καίει τον Μάνο – έχει γράψει μυθιστορήματα εξαίρετα κι όλο ο νους του τρέχει στον Παπαδιαμάντη, τον Βιζυηνό, τον Μητσάκη, τον Τσίρκα, τον Πολίτη ενώ (έξω απ’ τα σύνορα της γλώσσας μας) σκύβει να αφουγκραστεί τον Ντοστογέφσκι και τον Κάφκα, τον Τόμας Μαν, τον Κόνραντ, τον Μέλβιλ, τη Γιουρσενάρ. Τον Προυστ. Τον Ναμπόκοφ. Τον Φόκνερ… Μακρύς ο συνταρακτικός κατάλογος. «Κι εσύ που ξέρεις όσα η καταιγίδα, δεν έχεις κάτι για να μου πεις». Κι όμως. Εχεις.

Γιώργος Νταλάρας

ερμηνευτής

«Μου έδωσε φωνή σε χρόνια δύσκολα»

Ολος ο κόσμος, όλη η Ελλάδα κλαίει για τη μεγάλη απώλεια. Νιώθω σαν το νερό να φεύγει μέσα από τις παλάμες μου. Ο Μάνος δεν μου έδωσε μόνο φωνή σε χρόνια δύσκολα, είναι για μένα και την οικογένειά μου, οικογένεια. Νιώθουμε όλοι ανείπωτη θλίψη.

Τελευταία Νέα