Ο Εθνικός Διχασμός και ο ρομαντικός αριστοκράτης

Οι Ελληνες είχαν διχαστεί σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς. Στους δεύτερους τον βασικό πυρήνα αποτελούσαν οι φιλοβασιλικοί. Μετείχαν, όμως, και άλλοι, πολιτικοί και διανοούμενοι, οι οποίοι διαφωνούσαν με την εθνική πολιτική του Βενιζέλου. Πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξει ο Ιων Δραγούμης, ο οποίος διαφωνούσε με την «πολιτική των προσθηκών», δηλαδή την τμηματική απελευθέρωση των κατεχομένων από τους Τούρκους εδαφών της Ελλάδας. Ο Δραγούμης οραματιζόταν την «ένωση της φυλής, την απελευθέρωση ολοκλήρου του ελληνισμού και τη συγκρότηση ενός μεγάλου ελληνικού κράτους που θα συμπεριλάβει ολόκληρο το έθνος».

Ο πατριωτικός ελληνοκεντρισμός του, σε συνδυασμό με τον ρομαντισμό και τον ηρωισμό, έχουν στοιχειοθετήσει μία «προσωπικὴ μυθολογία» όπως έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης, περιγράφοντας τη συναρπαστική προσωπικότητα: ο Δραγούμης –κατά τον Ελύτη –υπήρξε «ἀριστοκράτης», από αυτούς που «κατακτοῦν μὲ τὸ σπαθί τους τὶς ἰδιότητες ποὺ συνεπάγεται» η λέξη, γλυκοαίματος καὶ θανάσιμα μισητός, ἄνθρωπος τῶν σαλονιῶν καὶ τῶν κομιτάτων, δημοτικιστὴς καὶ γόνος καθαρολόγων, σεμνὸς καὶ ἐρωτιάρης, ἐχθρὸς τῆς μικρῆς καὶ ἐντίμου Ἑλλάδος ἀλλ’ ἀδελφικὸς φίλος τοῦ βασιλέως, μακρὰν μέχρι θανάτου ἀπὸ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο καὶ ὀραματιστὴς μιᾶς ἄλλου εἴδους μεγάλης Ἑλλάδας. Αὐτὲς ὅλες οἱ πέρλες, δὲ συνθέτουν μόνον ἕνα μυστηριῶδες ὄνομα, παρὰ γεννοῦν μία προσωπικὴ μυθολογία, ποὺ μὲ γέμιζε γοητεία σ’ ὅλη τὴν πρώτη μου νεότητα.

ΣΤΗΝ ΕΞΟΡΙΑ. Μετά το κίνημα της Θεσσαλονίκης το 1917 και την εξορία του Κωνσταντίνου και πριν ορκιστεί η νέα κυβέρνηση, ο γάλλος γερουσιαστής Σαρλ Ζονάρ (Sarl Zonnart), ο οποίος είχε διοριστεί Υπατος Αρμοστής της Αντάντ στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τον Βενιζέλο, συνέταξε κατάλογο «ανεπιθύμητων» γερμανόφιλων, οι οποίοι επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος» με τελικό προορισμό το Αιάκειο Κορσικής, τόπο της εξορίας τους.

Μεταξύ αυτών ο πρώην πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης, ο αρχηγός και ο υπαρχηγός του Επιτελείου, Βίκτωρ Δούσμανης και Ιωάννης Μεταξάς, ο γενικός αρχηγός των Επιστράτων Ιωάννης Σαγιάς και ο Ιων Δραγούμης. Δεν ήταν γερμανόφιλος ο Δραγούμης. Ηταν πατριώτης, αλλά ασκούσε μεγάλη επιρροή στους αντιβενιζελικούς.

Είχε προηγηθεί ανελέητο προγκρόμ κατά των βενιζελικών με πρωταγωνιστές τους επίστρατους του Μεταξά. Στις φιλοβενιζελικές εφημερίδες έβαλαν λουκέτο και κατέστρεψαν τα πιεστήρια. Συνελήφθησαν οι διευθυντές εφημερίδων Αχιλλέας Κύρου και Σπυρίδων Νικολόπουλος και ο δημοσιογράφος Δημήτριος Λαμπράκης –εκδότης αργότερα των εφημερίδων «Τὸ Βῆμα» και «Τὰ Νέα».

Δύο δηλώσεις αποδίδουν τα κίνητρα και τους στόχους του πογκρόμ κατά των βενιζελικών. Η μία αποδίδεται στον πρωθυπουργό Σπυρίδωνα Λάμπρου: «Τακτοποιοῦμεν τὰ οἰκογενειακά μας»! Και η άλλη στους ανακριτές: «Ὁ φονεύων βενιζελικὸν δὲν φονεύει ἄνθρωπον»!

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ. Η Πηνελόπη Δέλτα ήταν ο πρώτος έρωτας του Ιωνα Δραγούμη και ο πατέρας της Εμμανουήλ Μπενάκης προσπάθησε να τον σώσει από το μπλόκο των βενιζελικών στους Αμπελοκήπους. Είχε, όμως, προγραφεί σε αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών του Παρισιού.

Πριν επιβιβαστεί στο τρένο για την Αθήνα, έχοντας στον χαρτοφύλακά του την ιστορική Συνθήκη των Σεβρών, δύο απόστρατοι αξιωματικοί, ο υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης και ο υπολοχαγός Γεώργιος Κυριάκος, του είχαν συστήσει ενέδρα και τον πυροβόλησαν ταυτόχρονα. Τραυματίστηκε στην αριστερή ωμοπλάτη και στον βραχίονα. Μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο του Παρισιού. Στην Αθήνα, όμως, η είδηση του τραυματισμού έφθασε παραποιημένη, ως δολοφονία. Αναπόφευκτες οι αντιδράσεις των φανατικών βενιζελικών. Οργανωμένες ομάδες επιτέθηκαν και κατέστρεψαν τα γραφεία αντιπολιτευόμενων εφημερίδων και λεηλάτησαν σπίτια πολιτικών της αντιπολίτευσης. Μεταξύ αυτών και το σπίτι του πρώην πρωθυπουργού Στέφανου Σκουλούδη.

Το πλέον θλιβερό γεγονός των «Ιουλιανών» του 1920 ήταν η δολοφονία του Ιωνα Δραγούμη. Παρά την προτροπή της συντρόφου του, της μεγάλης ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη, έφυγε από το σπίτι του στην Κηφισιά με κατεύθυνση το κέντρο. Πήγαινε στα γραφεία του περιοδικού «Πολιτικὴ Ἐπιθεώρησις» για να κλείσει την ύλη.

Το περιοδικό θα κυκλοφορούσε την επομένη. Οταν το αυτοκίνητό του έφθασε στη βίλα «Θων», στον κόμβο των Αμπελοκήπων, στρατιωτικές δυνάμεις της φρουράς του Βενιζέλου το σταμάτησαν και κατέβασαν τον Δραγούμη. Με μεσολάβηση του στενού συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη, και του επικεφαλής της Φρουράς Παύλου Γύπαρη, ο Δραγούμης οδηγήθηκε πεζός σε άγνωστο μέρος. Αγνωστο με εντολή ποίου, στη γωνία Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου, έπεσε νεκρός από τους πυροβολισμούς των στρατιωτών.

ΕΝ ΨΥΧΡΩ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ. Οι φιλοβενιζελικές εφημερίδες «Ἐμπρὸς» και «Καιροὶ» εμφανίζουν τον Δραγούμη, η πρώτη, να βγάζει πιστόλι και η δεύτερη να αποπειράται να φύγει, και ότι οι στρατιώτες αντέδρασαν χρησιμοποιώντας την ξιφολόγχη τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Δραγούμης δολοφονήθηκε εν ψυχρώ από στρατιώτες της βενιζελικής φρουράς.

Ο Κωστής Παλαμάς έγραψε τη «Νεκρικὴ ᾡδὴ»:

Λευκὴ ἂς βαλθῇ ὅπου ἔπεσες, Κολώνα

(Πῶς ἔπεσες, γραφὴ νὴ μὴν τὸ λέῃ)

Λευκὴ μὲ τῆς Πατρίδας τὴν εἰκόνα

Μόνο ἐκείνη ταιριάζει νὰ σὲ κλαίῃ,

Βουβή, μαρμαρωμένη νὰ σὲ κλαίῃ!

Η λευκή κολόνα στήθηκε το 1921 απέναντι από το Χίλτον. Το εκρηκτικό κλίμα του Εθνικού Διχασμού θα σκιάζει την Ελλάδα και μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το 1920. Θα επεκταθεί και στο πολεμικό μέτωπο της Μικράς Ασίας.