Παιδιά και έφηβοι-θύματα, άμεσα ή έμμεσα, φυσικών καταστροφών αποτελούν ευάλωτους πληθυσμούς, καθώς, εκτός των άλλων, δεν διαθέτουν τους μηχανισμούς προσαρμογής των ενηλίκων. Οι αντιδράσεις τους εξαρτώνται από ατομικούς παράγοντες, π.χ. φύλο, ηλικία, επίπεδο ωριμότητας, προϋπάρχον άγχος και αρνητική διάθεση, καθώς και βιολογικούς και ορμονικούς παράγοντες. Επίσης από την έκθεση στο γεγονός και τη διαχείρισή του. Οι αντιδράσεις των παιδιών επηρεάζονται σημαντικά από τις αντιδράσεις των γονέων τους, τον τρόπο άσκησης του γονικού ρόλου και την ποιότητα της σχέσης τους. Επίσης κοινωνικοί παράγοντες όπως π.χ. δευτερογενείς αντιξοότητες (καταστροφή περιουσίας, δικτύων παροχής κ.λπ.) και η κοινωνική υποστήριξη παίζουν ρόλο.
Η κάλυψη από τα media επίσης επιδρά, αφού αυτά μπορεί να αποτελούν τη μοναδική πηγή έκθεσης παιδιών σε καταστροφές. Αυτό προκύπτει από μελέτες των επιθέσεων στους Δίδυμους Πύργους και στον Μαραθώνιο της Βοστώνης. Αποτελεί ωστόσο και δική μας παρατήρηση από τους σεισμούς της Δυτικής Αττικής (1999) σε παιδιά που είχαν ζήσει κυρίως μέσα από την τηλεόραση το γεγονός.
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις των παιδιών αναπτύσσονται αμέσως μετά το τραύμα ή αργότερα. Αντιδράσεις κατάθλιψης και άγχους είναι πολύ συνηθισμένες. Το πένθος (απλό, επιλεγμένο, τραυματικό) είναι συνήθης συνέπεια μετά από απώλειες. Πολύ συχνές είναι επίσης οι αντιδράσεις Μετατραυματικού Στρες (ΜΤΣ). Το τελευταίο θεωρείται αποτυχία επανόδου στο φυσιολογικό («failure of recovery») αφού η πλειοψηφία όσων εκτέθηκαν σε τραυματικό γεγονός βιώνουν παροδικά συμπτώματα και επανέρχονται στο προηγούμενο επίπεδο λειτουργικότητάς τους. Συνήθη συμπτώματά του είναι:
– Επίμονη επαναβίωση του τραυματικού γεγονότος με επαναλαμβανόμενες ενοχλητικές σκέψεις, εικόνες, εφιάλτες ή επαναληπτικά παιγνίδια, ψυχολογική / σωματική αναστάτωση με αφορμές που θυμίζουν το τραύμα.
– Επίμονη αποφυγή σκέψεων, αισθημάτων, συζητήσεων που θυμίζουν το τραύμα, συναισθηματικό μούδιασμα, αισθήματα αποξένωσης, σμίκρυνσης μέλλοντος.
– Επίμονα αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα, π.χ. αυτομομφές, θυμός.
– Επίμονα συμπτώματα αυξημένης διεγερσιμότητας, π.χ. δυσκολίες ύπνου και συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα.
Τα παραπάνω συμπτώματα εμφανίζονται μετά τον πρώτο ή ακόμα και πολλούς μήνες μετά την φυσική καταστροφή και φέρνουν αναστάτωση και δυσλειτουργία στην καθημερινή ζωή του παιδιού.
Για παράδειγμα, δύο χρόνια μετά τον Τυφώνα Katrina, 10-15% των νέων 4-17 ετών παρέμεναν με σοβαρά συναισθηματικά προβλήματα. Στη δική μας μελέτη μετά τις πυρκαιές της Λακωνίας του 2007, βρήκαμε υψηλά ποσοστά συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες, κατάθλιψης και άγχους (45%, 34% και 32% αντίστοιχα) σε μαθητές ηλικίας 9-18 ετών του νομού 4 μήνες μετά το γεγονός.
Γονείς, εκπαιδευτικοί και άλλοι σημαντικοί ενήλικοι μπορούν να βοηθήσουν με τους ακόλουθους πρακτικούς τρόπους:
– Δίνοντας εξηγήσεις σχετικά με τη φυσική καταστροφή ή / και άλλο σχετικό τραυματικό γεγονός π.χ. τραυματισμό, θάνατο
– Ενθαρρύνοντας τη συναισθηματική έκφραση του παιδιού
– Δίνοντάς του χρόνο να βιώσει και να μιλήσει για τα συναισθήματά του (εντούτοις, η σταδιακή επιστροφή στη ρουτίνα μπορεί να καθησυχάσει το παιδί)
– Διαβεβαιώνοντάς το ότι το αγαπούν και θα το φροντίσουν ότι δεν έφταιξε το ίδιο, χωρίς να ασκούν κριτική για την παλινδρομημένη ή επιθετική συμπεριφορά του
– Επιτρέποντας στο παιδί να κλάψει ή να είναι θλιμμένο και να μην περιμένουν να είναι γενναίο ή σκληρό
– Φροντίζοντας οι ίδιοι τους εαυτούς τους ώστε να είναι σε θέση να φροντίσουν τα παιδιά τους.
Συμπερασματικά, η αντιμετώπισή τους πρέπει να βασίζεται σε ένα ολοκληρωμένο, συστηματικό και πολυεπίπεδο πρόγραμμα με τη συνδρομή κατάλληλων από πλευράς προδιαγραφών ειδικών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων. Η ανίχνευση μετατραυματικής και γενικότερης ψυχοπαθολογίας μετά από μια φυσική καταστροφή θεωρείται από την επιστημονική κοινότητα επιβεβλημένη και στοχεύει μεταξύ άλλων στην αναζήτηση νεαρών ατόμων υψηλής επικινδυνότητας για ανάπτυξη προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Ο Γεράσιμος Κολαΐτης είναι καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, διευθυντής ΠΜΣ «Ψυχική Υγεία και Ψυχιατρική Παιδιών & Εφήβων» της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Παίδων Η Αγία Σοφία
Τελευταία Νέα