Ο δημιουργός του «Δον Κιχώτη». Ο σύγχρονος του Σαίξπηρ (με τον οποίο μοιράζονται την ίδια ημερομηνία θανάτου, 23 Απριλίου 1616). Ενας από τους πολυδιαβασμένους συγγραφείς όλων των εποχών, που επηρέασε όσο λίγοι τους επιγόνους του. Σύμφωνα με μια άλλη περιγραφή, «ένας στρατιώτης, ένας τυχοδιώκτης, ένας φυλακισμένος και οφειλέτης που, μετά από αναρίθμητες απόπειρες και ισάριθμες αποτυχίες, συνέγραψε στη δύση του βίου του το βιβλίο που έμελλε να αποτελέσει το πρότυπο της μυθοπλασίας των επόμενων αιώνων». Αυτός ήταν ο Μιγέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα το 1605, όπως τον περιγράφει ο Γουίλιαμ Εγκιντον, καθηγητής Γερμανικών και Ρομανικών Γλωσσών στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins της Βαλτιμόρης, στο βιβλίο «Ο πρώτος συγγραφέας του σύγχρονου κόσμου», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη (σε μετάφραση Πέτρου Γεωργίου).
Το βιβλίο κινείται μεταξύ βιογραφικής περιγραφής και δοκιμιακής ανάλυσης, με στόχο να αναδείξει την πορεία που οδήγησε τον παρασημοφορημένο ήρωα της Καθολικής Λίγκας, κρατούμενο για πέντε χρόνια των πειρατών της Μπαρμπαριάς και τραυματία, ως γνωστόν, στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), ώς τη φήμη του «Δον Κιχώτη». Ώς τον χειμώνα του 1605, δηλαδή, όταν «στην καρδιά της πιο ισχυρής αυτοκρατορίας του κόσμου, σε μια εποχή οικονομικής παρακμής και πολιτικού τέλματος, άρχισε να γίνεται λόγος… για ένα βιβλίο» και οι βιβλιοπώλες ξεπουλούσαν από τη μία μέρα στην άλλη. Την περίοδο εκείνη η Ισπανία των Αψβούργων επιδιώκει να συγκαλύψει τις αποτυχίες στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική (απανωτές ήττες με την Αγγλία, τη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες) μέσω του θρησκευτικού φανατισμού και της αναζήτησης εθνοτικών αποδιοπομπαίων τράγων. Είναι, όμως, και μια περίοδος κατά την οποία κορυφώνεται η ανάπτυξη της θεατρικής και τυπογραφικής βιομηχανίας, ενώ ο λαός της υπαίθρου και των πόλεων, έμποροι και αγρότες μαθαίνουν ανάγνωση ανεβάζοντας τα ποσοστά αλφαβητισμού.
Ο ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ. Ο ίδιος ο Θερβάντες είναι ένας μαθητής ιησουιτικής σχολής στη Σεβίλλη, όπου πρωτογνωρίζει τις ιδέες του αναγεννησιακού ουμανισμού που είχαν κατακλύσει την Ισπανία κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 16ου αιώνα. Στο magnum opus του θα ενσωματώσει τις ιδέες αυτού του ανεκτικού ρεύματος και θα αναζητήσει αναπόφευκτα διέξοδο για να εκφράσει τους συναισθηματικά πλούσιους ήρωές του. Με τον «Δον Κιχώτη» γίνεται ο συγγραφέας που εισάγει τη μυθοπλασία –το μυθιστόρημα –στον δυτικό κόσμο παρασύροντας και τον τρόπο που διαβάζουμε. «Το γεγονός ότι ο Θερβάντες στο έργο του εστιάζει τόσο στον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο και στο πώς οι ίδιοι αντιδρούν συναισθηματικά στις αντιλήψεις τους και στις αντιλήψεις των άλλων έχει αποτέλεσμα ένα είδος γραφής που καθρεφτίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια τον κόσμο μας, γιατί περιλαμβάνει τόσο τον τρόπο που αναπαριστούμε τον κόσμο όσο και τον τρόπο που βιώνουμε αυτές τις αναπαραστάσεις» σημειώνει ο Εγκιντον σε μία από τις οξυδερκείς παρατηρήσεις του. Το 1581 ο Θερβάντες γράφει το θεατρικό «Συνέβη στο Αλγέρι». Σε μια Ισπανία, που μαζί με την Αγγλία υπήρξαν η γενέτειρα της θεατρικής βιομηχανίας της νεότερης εποχής. «Αυτό που έμαθε και έφερε μαζί του στη θεατρική σκηνή», συνεχίζει ο συγγραφέας, «ήταν ότι ο κόσμος έμοιαζε πράγματι με θέατρο, αλλά όχι επειδή όλοι μας παίζουμε ρόλους για χάρη του Θεού, ο οποίος θα μας ανταμείψει ή θα μας τιμωρήσει ανάλογα με το πόσο καλά τους παίζουμε. Ο κόσμος είναι μια σκηνή επειδή οι άνθρωποι παίζουν διαρκώς ρόλους ο ένας για τον άλλο». Ή, σύμφωνα με τον ίδιο τον Δον Κιχώτη που απευθύνεται στον Σάντσο Πάντσα: «Δεν υπάρχει καμιά άλλη εικόνα που να μας παρουσιάζει τόσο ζωντανά και αληθινά το τι είμαστε και το τι πρέπει να είμαστε όσο το θέατρο και οι θεατρίνοι» (από τη μετάφραση του Κώστα Καρθαίου, εκδ. Πατάκη, 2005, τ. 1).
Η ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ. Δεν είναι η μόνη μεγάλη ιδέα που βρίσκει χώρο στη μυθοπλασία του Θερβάντες. Η ιδεολογία της καθαρότητας διαπερνούσε εκείνη την περίοδο τη θρησκευτική και πατριαρχική κοινωνική δομή της Ισπανίας. Το 1609 ο Φίλιππος Γ’ έχοντας ευρεία λαϊκή υποστήριξη διέταξε τη βίαιη απέλαση του πληθυσμού των Μορίσκο, με αποτέλεσμα να εκδιωχθούν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εξαιτίας της εθνοτικής τους ταυτότητας. Σε μία από τις «Υποδειγματικές νουβέλες» του (1613), με τίτλο «Ρινκονέτε και Κορταδίγιο», «φέρνει στο επίκεντρο… το ότι βαθιά ριζωμένες ιδέες, όπως της καθαρότητας του αίματος και της τιμής, μπορεί να έχουν να κάνουν περισσότερο με ρόλους που υποδυόμαστε για χάρη των άλλων παρά με εγγενείς ιδιότητές μας. Αποκαλύπτει τις προκαταλήψεις και τις προσδοκίες των αναγνωστών του αναφορικά με τη θρησκεία και τη φυλή, τον καθωσπρεπισμό των σεξουαλικών ρόλων και τη συμπεριφορά των ευγενών και του απλού λαού», όπως σημειώνει ο Εγκιντον. Και ο Σαίξπηρ; Δεν δικαιούται άραγε τα πρωτεία στη διαμόρφωση δραματικών προσώπων; Σε μία από τις σημειώσεις του τέλους ο Εγκιντον καταθέτει τις απαραίτητες διευκρινίσεις για τον τρόπο προσέγγισής του: «Εξυπακούεται ότι με τη θέση που αναπτύσσω (σ.σ.: ότι δηλαδή ο Θερβάντες επινόησε τη μυθοπλασία ως λογοτεχνική γραφή) δεν έχω σκοπό σε καμία περίπτωση να αρνηθώ την εξαιρετική σπουδαιότητα του έργου του Σαίξπηρ… Το θέμα είναι ότι ο Θερβάντες, ενώ δεν μπορεί καν να συγκριθεί ως δραματουργός με τον Σαίξπηρ, εισήγαγε την αρχιτεκτονική των δραματικών προσώπων στην πεζογραφία του και δημιούργησε έτσι ένα πιο ισχυρό μέσο ως προς την επίδρασή του στον πολιτισμό και στη σκέψη».
Τελευταία Νέα