«Η τέχνη πρέπει να κινείται από καρδιά σε καρδιά»

Γιατί αρέσει διαχρονικά ο Λέοναρντ Κοέν και ιδιαίτερα στη χώρα μας; Ισως να παίζουν ρόλο η Υδρα και οι ειδυλλιακές μέρες του νεαρού καναδού τροβαδούρου κάτω από τον ελληνικό ήλιο. Μπορεί οι λόγοι να βρίσκονται πίσω από την πίστη του στο δέος, το θείο και την ερωτική παραζάλη. Αναπαραστάσεις πολύ κοντινές μας. Η αισθαντική φωνή του και κυρίως το πνεύμα των ποιητικής πνοής στίχων του, παρέα με τη μελωδική κιθάρα, τελικά συγκεφαλαιώνουν την «πέραση» του μεγάλου τροβαδούρου στη μεσογειακή συνείδηση. Ο Κοέν υπήρξε ο ανθρωπότυπος που σήμερα τελεί υπό εξαφάνιση: ένας κομψός μποέμ που τα έλεγε έξω από τα δόντια.

Οπως για παράδειγμα και ο Ντίλαν, ο Κοέν δεν ήταν μόνο ένας άνθρωπος πίσω από το μικρόφωνο με μια κιθάρα στο χέρι. Υπήρξε ένας μάρτυρας της εποχής του. Των κοσμογονικών αλλαγών της δεκαετίας του ’60 σε κοινωνικό, όπως και σε ατομικό επίπεδο. Το τραγούδι για τον ίδιο παρέμενε διαχρονικά ο τρόπος για να είμαστε λιγότερο απομονωμένοι. Λιγότερο μόνοι. Να νιώσουμε μέρος της μεγάλης πνευματικής αλυσίδας της ανθρωπότητας που πραγματεύεται την παραδοχή της ήττας σε υπαρξιακό επίπεδο.

Ο βαθιά μελαγχολικός Κοέν, ναι μεν έρχεται στο προσκήνιο τη δεκαετία του ’60, αλλά δεν προέρχεται ακριβώς από την ξέφρενη κουλτούρα των ναρκωτικών και της φαινομενικής ελευθεριότητας (όπως σωστά επισημαίνει η Μυρσίνη Γκανά στον πρόλογο). Δεν εντάσσεται σε αυτό που ονομάζουμε «η γενιά του Γούντστοκ». Αν και ο ίδιος πέρασε από διάφορα στάδια καταχρήσεων, εντούτοις δεν μπήκε σχεδόν ποτέ στο παιχνίδι της διαμόρφωσης του «καταραμένου σταρ». Ο Κοέν απέφευγε συστηματικά οποιονδήποτε τίτλο εμπορικής αναγνώρισης με κάθε ευκαιρία. Εδινε έμφαση στις λέξεις και στη διαύγεια της εσωτερικότητάς του.

Το κείμενο ως διαδικασία γλωσσικής εγρήγορσης και μουσικής αφήγησης έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προφορική μυθιστορία του τραγουδοποιού. Ανέτρεψε καθιερωμένες απόψεις και έβαλε στους στίχους του κάτι από την ψυχή του καθημερινού ανθρώπου. Ο θάνατος, η λύτρωση (εάν υπάρχει), η λήθη, η μέθη του έρωτα, η λησμονιά, το ταξίδι, οι μικρές απώλειες, οι μεγάλες αποδράσεις, το αδιέξοδο της επιθυμίας, η μεγαλοσύνη της προσφοράς ανήκαν μεταξύ άλλων στη σφαίρα των ανησυχιών του τροβαδούρου. Ανησυχίες δοσμένες σε ένα αυστηρά προσωπικό ύφος που προσέγγιζε την κάθε ψυχή ξεχωριστά και δεν είχε επιδίωξη για μαζικοποιημένες αισθητικές νόρμες. Ασχετο εάν αυτό επετεύχθη λόγω της μοναδικής εκφοράς των τραγουδιών του.

Διόλου τυχαία ο Κοέν με το που αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή. Λυρικές συνθέσεις που εξέφραζαν την αγωνία για την πνευματική ολοκλήρωση. Η εβραϊκή παράδοση, η έννοια της αγάπης, το έλεος της πίστης, οι συνέπειες της απώλειας και ένας ασίγαστος αισθησιασμός που συνομιλούσε με τη θρησκευτικότητα του τραγουδοποιού έβαζαν τα θεμέλια όχι μόνο για τις επόμενες συλλογές του, αλλά και για τον λόγο της ποιητικής ύπαρξής του. Τα δυο μυθιστορήματά του που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά: «Το αγαπημένο παιχνίδι» (μτφ. Χίλντα Παπαδημητρίου, Μελάνι) και «Υπέροχοι απόκληροι» (μτφ. Αλέξης Καλοφωλιάς, Κέδρος) αποτελούν ένα μείγμα αυτοβιογραφικού και πυρακτωμένου λόγου που αποτυπώνει μέρος της φευγάτης συλλογιστικής του.

Στο παρόν βιβλίο ανθολογούνται εκτεταμένες προτάσεις, σκέψεις και απόψεις του Κοέν ανά τον χρόνο. Από τα παιδικά του χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο τραγουδοποιός σκιτσάρει πτυχές του εαυτού του, του έργου του, των κοινωνικών και πολιτικών του αναζητήσεων, αλλά και των ομοτέχνων του. Τα μικρά κείμενα συνθέτουν μια άτυπη αυτοβιογραφία που απευθύνεται κυρίως στο κοινό που θέλει να γνωρίσει τον Κοέν για πρώτη φορά ή έχει έρθει πρόσφατα σε επαφή με το έργο του. Ενα βιβλίο που μπορεί άνετα να συνοδεύσει πολλούς από εσάς στις μικρές ανέμελες στιγμές της καλοκαιρινής σιέστας.

«Το τραγούδι είναι ένα τεκμήριο. Είναι όπως όταν η φλόγα καίει δυνατά, οι στάχτες είναι καθαρές και αγνές σαν το κάρβουνο, τα καίει όλα, δεν μένουν κατακάθια και κομματάκια από πράγματα που δεν έχουν καεί. Κι έτσι όταν πραγματικά ζεις τη ζωή σου, όταν πραγματικά βιώνεις την εμπειρία σου, αυτό που απομένει, τα τεκμήρια, είναι τα τραγούδια και τα βιβλία. Δεν θέλω η ζωή μου να στρέφεται γύρω από το τραγούδι. Θέλω η ζωή μου να αφήσει τα τραγούδια ως ίζημα».

Η παραπάνω χαρακτηριστική σκέψη του Κοέν, όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο, δείχνει με γλαφυρό τρόπο τη διαρκή προσπάθεια του καλλιτέχνη να αναζητήσει το χνάρι του. Το πλήρωμα των ονείρων. Μεταξύ άλλων, ο Κοέν, που κάθε άλλο παρά απόλυτος είναι, διερωτάται πάνω στο διαχρονικό ζήτημα της τέχνης, αλλά και γιατί όχι και της πολιτικής: «Η φύση του τραγουδιού – της τέχνης εν γένει – θα πρέπει να είναι, να κινείται από καρδιά σε καρδιά. Να είναι προσιτή. Με αυτό δεν εννοώ κάτι το απλοϊκό. Αλλά να υπάρχει κάτι στη γλώσσα, στη μουσική, στις σελίδες που θα υποχρεώσει το κοινό να παραδοθεί». Σ’ αυτό το «κάτι» είναι αλήθεια πως κρύβεται το μυστικό της πραγμάτωσης ενός αληθινού και εντέλει μεγάλου έργου. Είναι αυτό το «κάτι» που συνεχώς επιμένει να δραπετεύει.

Στο επίκεντρο του πολιτισμού μας, έλεγε συχνά ο Κοέν, βρίσκεται ένας εσταυρωμένος. Ενας βασανισμένος άνθρωπος δηλαδή. Η εικόνα της βίας παίζει σημαντικό ρόλο στην πνευματική επεξεργασία των πραγμάτων. Γι’ αυτόν τον λόγο έχει φθαρεί παρά την προπαγάνδα για το αντίθετο. Ο τραγουδοποιός έψαχνε πάντοτε τρόπους και οδούς μέσα από την τέχνη του για να ξεγελάσει αυτή τη δομική βία. Ακόμη και σήμερα ο Λέοναρντ Κοέν παραμένει ένα άλυτο μυστήριο. Ο καθένας κόβει και από ένα κομματάκι κοενικής ιστορίας που του ταιριάζει και αρχίζει να το ερμηνεύει. Ισως έτσι να συμβαίνει όταν τα τραγούδια είναι αυτά που μένουν στο τέλος.

Leonard Cohen

Ο Λέοναρντ Κοέν με δικά του λόγια

Μτφ. – ανθολόγηση: Εύη Μαραγκού

Εκδ. Μελάνι, 2018, σελ.: 192,

Τιμή: 14 ευρώ