Ο καθηγητής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας Πάολο Λαντόνι διατυπώνει ορισμένες καίριες παρατηρήσεις για την υπόθεση της σύλληψης του δημάρχου της ιταλικής πόλης Ριάτσε, Μίμο Λουκάνο.
«O δήμαρχος του Ριάτσε βρίσκεται σε κατ’οίκον περιορισμό. Θαρρώ πως είναι απαραίτητο, όπως πάντα, να αφήνουμε την τελική κρίση στη δικαιοσύνη. Ο εισαγγελέας βέβαια ορθώς διαπιστώνει: «Ένα έγκλημα παραμένει τέτοιο, ακόμα και όταν διαπράττεται έχοντας ως κίνητρα ιδιαίτερες ηθικές, ή κοινωνικές αξίες», σημειώνει χαρκτηριστικά σε σε άρθρο του στη Huffington Post Italia.
Όμως, οι ελπίδες για μία νουνεχή αντιμετώπιση ενός τέτοιου δικανικού διλήμματος έρχονται από αλλού: στις 6 Ιουλίου, το γαλλικό Συνταγματικό Συμβούλιο επικύρωσε την έφεση που είχε ασκήσει ο Σεντρίκ Ερού, ένας γεωργός ο οποίος είχε καταδικασθεί σε τέσσερις μήνες φυλάκιση γιατί πρόσφερε βοήθεια σε σχεδόν 200 παράνομους μετανάστες, που είχαν διαβεί τα ιταλικά σύνορα, φιλοξενώντας τους στο σπίτι του, που είχε μετατραπεί σε ένα αυτοσχέδιο κέντρο υποδοχής.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να κάνουμε πάντοτε την ουσιώδη διάκριση ανάμεσα στο ηθικό και το νομικό. Συχνά στην ιστορία, έχει διαπιστωθεί πως η ηθική ορισμένων ανθρώπων βρέθηκε «μπροστά» από τους νόμους της κοινωνίας. Η κοινωνική ανυπακοή χρησίμευσε πάντοτε ως μέσο για να προβληματισθούν οι πολίτες, συμβάλλοντας στην αλλαγή των ίδιων των νόμων. Ας στοχασθούμε, για παράδειγμα, τους αγώνες κατά του απαρτχάιντ, τους φυλετικούς νόμους και τις απελάσεις, τη δουλεία, την παιδική εργασία κ.λπ.
Πολλοί από τους ήρωες-πρωταγωνιστές σε αυτές τις μάχες, όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Νέλσον Μαντέλα και ο Γκάντι, έχουν πληρώσει με φυλάκιση, ή ακόμη ακόμη με τη ζωή τους την ίδια, το τίμημα του θάρρους τους να υψωθούν απέναντι στο σύστημα. Δηλαδή, ενάντια σε αυτό που η πλειοψηφία των πολιτών, μέσα από τους πολιτικούς που εξέλεξε και τους νόμους της, είχε θεσμοθετήσει. Πρόκειται για μεγάλους κοινωνικούς πρωτοπόρους και καινοτόμους. Συνεπώς, με τον τρόπο τους έχουν καινοτομήσει, έχουν αλλάξει σε σημαντικό και συγκεκριμένο βαθμό την κοινωνία, καθιστώντας την πιο δίκαιη και ισότιμη, την έσπρωξαν να κινηθεί και να υιοθετήσει μια κατεύθυνση με πιο κοινωνικό χαρακτήρα.
Ο Μίμο Λουκάνο δεν μπορεί μεν (ακόμα;) να συγκριθεί με αυτά τα λαμπρά υποδείγματα, αλλά και ο ίδιος έχει συμβάλλει για να αλλάξει πραγματικά η πόλη του και, ακόμη και αν έπρεπε να κριθεί ένοχος, σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί παρά ως ακόμη ένας κοινωνικός καινοτόμος.
Ακόμη και στον επιχειρηματικό κόσμο, οι καινοτόμοι συχνά κινούνται στα όρια της νομιμότητας. Ας σκεφτούμε μόνον ότι, φερ’ ειπείν, τα τελευταία χρόνια μιλούμε τόσογια τα αυτόματα αυτοκίνητα και την τεχνητή νοημοσύνη, τομείς για τους οποίους δεν υπάρχει ακόμη, ή δεν είναι πλήρης η κανονιστική νομοθεσία. Ή ακόμη σκεφθείτε τα ταξί της Uber και άλλες υπηρεσίες που ανταγωνίζονται (παράνομα, ή όχι;) τα παραδοσιακά ταξί. Ή ακόμη τα δωμάτια Airbnb, μία υπηρεσία την οποία πολλοί ξενοδόχοι θεωρούν αθέμιτο ανταγωνισμό, καθώς οι αυτόκλητοι οικοδεσπότες δεν πληρώνουν φόρους και κάποιοι δήμαρχοι θεωρούν επιβλαβείς επειδή οδηγεί στην απομάκρυνση των κατοίκων από τα ιστορικά κέντρα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που το σύνθημα του ιδρυτή του Facebook είναι «Κινήσου γρήγορα και σπάσε πράγματα».
Ο δήμαρχος του Ριάτσε, αντιλήφθηκε τις ανάγκες και τα προβλήματα της πόλης του (μείωση του πληθυσμού και ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη, την χρονική βραχύτητα στις άδειες παραμονής, τις καθυστερήσεις στις κρατικές επιχορηγήσεις για τα προγράμματα υποδοχής) και τα ανασυνδύασε μεταξύ τους σε ένα νέο λειτουργικό σύστημα, αυτό που ο ίδιος χαρακτήρισε ως «φιλόξενη κοινότητα».
Από το 2009, η δημοτική αρχή υπό την καθοδήγησή του έχει υποδεχθεί χιλιάδες μετανάστες. Τους προσέφερε κατάρτιση και εγκαταλελειμμένα διαμερίσματα (που επίσης ανακαινίσθηκαν χάρις σε κονδύλια για έργα υποδομής από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Περιφέρεια της Καλαβρίας). Επίσης, ξεκίνησε το πρόγραμμα SPRAR (σύστημα προστασίας των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων) και ενθάρρυνε το άνοιγμα βιοτεχνικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από μετανάστες. Με αυτόν τον τρόπο, εγκατέστησε έναν ενάρετο κύκλο, που ενσωμάτωσε και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες της πόλης, σταματώντας συνάμα την πορεία μείωσης του πληθυσμού και της οικονομικής και κοινωνικής υποβάθμισης, ενώ αναβάθμισε και αναζωογόνησε και το κέντρο της πόλης, έτσι ώστε να προσελκύσει τουρίστες (πολλούς εξ αυτών να επισκέπτονται από περιέργεια την πόλη για να διαπιστώσουν τη λειτουργικότητα του αναπτυξιακού «μοντέλου Ριάτσε»).
Όπως επισημαίνεται από τον ίδιο τον Λουκάνο, η δική του μεγάλη καινοτομία δεν είναι παρά μία σύνθεση από άλλες μικρώτερες καινοτομίες. «Το μεγαλύτερο δημόσιο έργο μου είναι οι χαρταετοί, που κατασκευάζει ένας νεαρός άνδρας από το Ισλαμαμπάντ, τα κεραμικά ενός τεχνίτη από την Καμπούλ, τα κεντήματα μίας γυναίκας από το Χεράτ».
Ας αναλογισθούμε πως οι κύριες κατηγορίες εναντίον του Λουκάνο σχετίζονται με τον απολογιστικό έλεγχο των κρατικών κονδυλίων, την τέλεση «εικονικών γάμων», προκειμένου να αποφευχθεί η απέλαση κάποιων γυναικών από τη Νιγηρία και το γεγονός ότι είχε παραχωρήσει τη διακομιδή απορριμμάτων της κοινότητας σε ένα συνεταιρισμό αποτελούμενο από πρόσφυγες και Ιταλούς. Σε κάθε περίπτωση, ο αρμόδιος δικαστής δεν εγκαλεί τον δήμαρχο για παράνομο πλουτισμό, ούτε κατηγορεί το «σύστημα Ριάτσε».
Ένα σύστημα που όμως τώρα βρίσκεται σε κίνδυνο, με τον δήμαρχο να πασχίζει να το υπερασπιστεί απέναντι στις διοικητικές καθυστερήσεις και στη στέρηση των επιδοτήσεων, ακόμη και μέσω της προσωπικής απεργίας πείνας και της εκστρατείας ανεξάρτητης χρηματοδότησης( crowdfunding), με στήριξη από το δίκτυο των πόλεων της αλληλεγγύης.
Ανεξάρτητα από το πώς θα καταλήξει η νομική περιπέτεια του Μίμο Λουκάνο, η αφοσίωσή του, καθώς και πολλών άλλων κοινωνικών καινοτόμων, θα αποβεί εξαιρετικά χρήσιμη, ειδικά εάν συνδυαστεί με άλλες δράσεις και πολιτικές υποστήριξης, ενώ θα οδηγήσει στη βελτίωση των νόμων και των διαδικασιών.
Αλλά δυστυχώς για τούτο θα μπορούσε να απαιτηθεί πολύς καιρός, επειδή αυτοί οι νόμοι και οι διαδικασίες, που επιθυμούσαν και οι προηγούμενες κυβερνήσεις, εναπόκεινται πλέον στις διαθέσεις και την «έμπνευση» της κυβέρνησης. Αλλά τουλάχιστον υπάρχει ζωντανή η ελπίδα πως, χάρις και στο ενδιαφέρον που προκάλεσε η σύλληψη του Λουκάνο στα μέσα ενημέρωσης, θα επαναδιοχετευθούν και πάλι τα κονδύλια στην πόλη του Ριάτσε, η οποία αντικειμενικά αποτελεί ένα καινοτόμο κοινωνικό πείραμα.
