Αναζήτηση
Ολοένα και περισσότερο κλιμακώνεται η ένταση μεταξύ Αγκυρας και Αθήνας μετά την πρόσφατη προσπάθεια της Τουρκίας να κάνει έρευνες σε περιοχή που ανήκει στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και την κατασκευή του «επεισοδίου» από τουρκικά ΜΜΕ μεταξύ του τουρκικού ερευνητικού «Barbaros» και της ελληνικής φρεγάτας «Νικηφόρος Φωκάς».
Απειλές από Ερντογάν
«Θα λάβουμε όλα τα κατάλληλα μέτρα αν χρειαστεί» στην Ανατολική Μεσόγειο δήλωσε αινιγματικά ο τούρκος πρόεδρος το Σάββατο, την ώρα που η Άγκυρα δημιουργεί στην περιοχή σκηνικό έντασης με αποκορύφωμα το «θερμό» επεισόδιο του Barbaros με ελληνική φρεγάτα που επινόησαν την Πέμπτη τα τουρκικά ΜΜΕ.
Μετά τις χθεσινές απειλές του τούρκου προέδρου ότι «σε αυτού του είδους τις εμμονές θα συνεχίσουμε να δίνουμε την απάντησή μας με τον πιο σθεναρό τρόπο τόσο στο πεδίο (της μάχης) όσο και σε διπλωματικό επίπεδο», έχοντας στραμμένο το βλέμμα σε Αθήνα και Λευκωσία, τούρκοι δημοσιογράφοι ζήτησαν από τον Ταγίπ Ερντογάν να αξιολογήσει την υποτιθέμενη παρενόχληση του Barbaros από ελληνική φρεγάτα.
Όπως είπε, σύμφωνα με όσα μεταδίδει το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο ίδιος έμαθε για το περιστατικό μέσα στο αεροσκάφος από τον τούρκο υπουργό Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ.
Ο Ακάρ είπε ότι η Τουρκία έχει δεσμεύσει μια περιοχή δυτικά της Κερύνειας μέχρι τη Μόρφου. «Όλα τα προβλήματα ξεκινούν από εδώ. Ότι οι Έλληνες οριοθετούν μόνοι τους δικές τους υποθετικές γραμμές και ενεργούν με βάση τις γραμμές που οριοθετούν η κάθε τους κίνηση είναι παραβίαση. Κατ’ εμάς οι γραμμές που έχουν οριοθετήσει δεν είναι κατάλληλες».
Δυναμιτίζουν τα τουρκικά ΜΜΕ
Η Ελλάδα απειλεί το «Barbaros» επιμένει ο τουρκικός, κυρίως ο εθνικιστικός, τύπος της Τουρκίας και επαναλαμβάνει ότι η φρεγάτα «Νικηφόρος Φωκάς» συνεχίζει να παρεμποδίζει το τουρκικό ερευνητικό πλοίο στα ανοιχτά της Κύπρου.
Η εφημερίδα ‘Γενί Σαφάκ’ αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «ακόμη και χθες η ελληνική φρεγάτα πέρασε τόσο ‘ξυστά’ από το Barbaros, που είχε ως αποτέλεσμα τα ηλεκτρονικά συστήματα του πλοίου, που κοστίζουν εκατομμύρια δολάρια, να μην μπορούν να λειτουργήσουν και το Barbaros να μην μπορεί να προβεί σε κανέναν ελιγμό». Πρόκειται –σύμφωνα με τη ‘Γενί Σαφάκ’- για έναν ‘ηλεκτρονικό πόλεμο’ που έχει εξαπολύσει πλέον το ελληνικό πολεμικό ναυτικό ενάντια στο Barbaros, προσεγγίζοντάς το τόσο κοντά με σκοπό να προκαλέσει ζημία στα συστήματά του.
Η ενέργεια της φρεγάτας «Νικηφόρος Φωκάς» να περάσει τόσο κοντά από το Barbaros καταγράφηκε από το πολεμικό ναυτικό της Τουρκίας ως ‘έντονα εχθρική και προκλητική’ και για το λόγο αυτό η Τουρκία θα απευθυνθεί στα ΗΕ και το ΝΑΤΟ, όπως αναφέρει το τουρκικό δημοσίευμα.
Ως εκ τούτου, η δύναμη του τουρκικού στόλου στην περιοχή αυξήθηκε και βρίσκεται πλέον σε συνεχή επαγρύπνηση, όπως αναφέρει η ‘Γενί Σαφάκ’. Μετά τη φρεγάτα ‘Κερασούς’, κατέπλευσε στην περιοχή και η φρεγάτα ‘Γκαζίαντέπ’, με αποστολή να προστατεύσει το Barbaros αλλά και να απεμπολήσει τετελεσμένα στην ανατολική Μεσόγειο. Το τουρκικό πολεμικό ναυτικό, σύμφωνα πάντα με την τουρκική φιλο-κυβερνητική εφημερίδα, παρακολουθεί ψύχραιμα τις εξελίξεις προκειμένου να μην προκληθεί ένταση αλλά παράλληλα είναι έτοιμο να προχωρήσει και σε πιο αποφασιστικά βήματα. «Θα δοθεί άμεσα απάντηση σε περίπτωση απειλής», είναι το μήνυμα που θέλει να περάσει ο στρατός της Τουρκίας.
Το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας
Το πρόβλημα που είχε προκύψει ήταν συγκεκριμένο: η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής θέσης και του νησιωτικού χαρακτήρα της και δεδομένου ότι το διεθνές δίκαιο και ειδικά η Διεθνής Σύμβαση για τη Θάλασσα αναγνωρίζουν στα νησιά και τις κατοικημένες και με οικονομική δραστηριότητα βραχονησίδες δικιά τους υφαλοκρηπίδα διαθέτει μια εντυπωσιακή υφαλοκρηπίδα, όπως και ΑΟΖ εάν την κηρύξει.
Λόγω της συγκεκριμένης γεωγραφικής θέσης και επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. όπως προβλέπει το διεθνές δίκαιο να έκανε η Ελλάδα στο Αιγαίο (όπως ανακοίνωσε ότι θα κάνει στο Ιόνιο), πάλι το Αιγαίο θα «έκλεινε» ως «ελληνική θάλασσα», κάτι που οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αποφύγει να κάνουν μέχρι τώρα.
Η Τουρκία σταθερά και πάγια υποστηρίζει έναν τρόπο οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας (και κατ’ επέκταση της ΑΟΖ, εφόσον η μεθοδολογία είναι κοινή) που δεν αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο αφού θεωρεί ότι το κύριο κριτήριο είναι η «μέση γραμμή» ανάμεσα στις ηπειρωτικές περιοχές, μην αποδεχόμενη την αυτοτελή υφαλοκρηπίδα των νησιών. Παράλληλα, έχει διακηρύξει, με ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης το 1995 ότι τυχόν ελληνική επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. στο Αιγαίο θα αποτελούσε αιτία πολέμου (casus belli).
Στο βαθμό που η Τουρκία έχει αρνηθεί να υπογράψει το αναγκαίο συνυποσχετικό που θα επέτρεπε η διαφορά να πάει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπως έχει προτείνει εδώ και δεκαετίες η ελληνική πλευρά, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό.
Το ζήτημα της κυπριακής ΑΟΖ
Τα πράγματα έγιναν πιο σύνθετα όταν στο κάδρο μπήκε και η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία ασκώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα που της παρείχε το διεθνές δίκαιο ανακήρυξε την ΑΟΖ της τον Απρίλιο του 2004. Όμως, στο βαθμό που δεν προωθήθηκε κάποιο σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού, η Τουρκία άρχισε να αμφισβητεί όλο και περισσότερο την προοπτική η Κυπριακή Δημοκρατία να εκμεταλλευτεί την ΑΟΖ της.
Όταν η Κυπριακή Δημοκρατία άρχισε να μοιράζει τα «οικόπεδα» της ΑΟΖ και να παραχωρεί δικαιώματα υπεράκτιων ερευνών και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, η Τουρκία κλιμάκωσε τις αντιδράσεις της. Η τουρκική αμφισβήτηση πάντοτε κινείται σε δύο επίπεδα, ανάλογα και με την περιοχή.
Από τη μια αμφισβητεί το εάν ούτως ή άλλως η Κύπρος δικαιούνται τη συγκεκριμένη ΑΟΖ εφόσον για την Τουρκία τα νησιά όπως η Κύπρος δεν μπορούν να έχουν πλήρη δικαιώματα στην ΑΟΖ (δηλαδή 200 ν.μ. ή τη «μέση γραμμή» όταν οι αποστάσεις ήταν μικρότερες).
Από την άλλη, υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να κάνει έρευνες η Κυπριακή Δημοκρατία «ερήμην» των Τουρκοκυπρίων. Μάλιστα η Τουρκία το 2011 προχώρησε σε συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας με την «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», που όμως δεν έχει καμία διεθνή αναγνώριση.
Παράλληλα, η Τουρκία αμφισβητεί και το σύνορο ανάμεσα στην ελληνική και την κυπριακή υφαλοκρηπίδα (και ΑΟΖ). Με βάση το διαφορετικό τρόπο που θεωρεί ότι πρέπει να οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα και το γεγονός ότι αμφισβητεί το δικαίωμα αυτό για τα νησιά, συμπεριλαμβανομένου και του Καστελόριζου, αμφισβητεί την ύπαρξη ελληνικής υφαλοκρηπίδας σε μια κρίσιμη περιοχή δυτικά της Κύπρου.
Για την ακρίβεια με έναν αυθαίρετο τρόπο υποστηρίζει ότι ξ περιοχή δυτικά του γεωγραφικού μήκους 32°16’18″E αποτελεί μέρος της υφαλοκρηπίδας της, επικαλύπτοντας έτσι μέρος της ΑΟΖ / υφαλοκρηπίδας της Κύπρου (συμπεριλαμβανομένου του τεμαχίου 6 της ΑΟΖ της Κύπρου) και βέβαια την περιοχή της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Το πραγματικό σχέδιο της αποστολής του Barbaros
Δεσμεύοντας έτσι η Τουρκία με Navtex τη συγκεκριμένη περιοχή για έρευνες από το Barbaros, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί τμήμα της δικής της υφαλοκρηπίδας, με τον τρόπο που την ορίζει αυτή, στην πραγματικότητα θέλει να διαμορφώσει την εικόνα ότι είναι μια περιοχή αμφισβητούμενη και διαφιλονικούμενη, μια ιδιότυπη «γκρίζα ζώνη» ως προς τη δυνατότητα εκμετάλλευσής της. Ο σκοπός της είναι να αποτρέψει την εκμετάλλευση αυτών των περιοχών και προοπτικά να καταφέρει μια διαπραγμάτευση.
Αυτό θα αντιστοιχούσε σε δύο πάγιες θέσεις της: να πιέσει την ελληνική πλευρά δε ένα είδος μοιρασιάς ή συνεκμετάλλευσης και να αντίστοιχα να επιβάλλει ντε φάκτο στην Κυπριακή Δημοκρατία ένα καθεστώς μειωμένης κυριαρχίας εάν μπορούσε να της ακυρώσει ένα νόμιμο κυριαρχικό δικαίωμα.
Ο τρόπος που η Τουρκία κλιμακώνει τώρα τις αμφισβητήσεις της έχει να κάνει τόσο με συνολικότερους προσανατολισμούς όσο και με ειδικότερες ανησυχίες.
Ως προς το συνολικό τοπίο, μια κρίσιμη παράμετρος είναι η ανησυχία για την αμερικανική στάση. Από τα προβλήματα με την αμερικανική υποστήριξη στους Κούρδους στη Συρία, στις υποψίες για αμερικανική στήριξη στο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 και αποκορύφωμα τις κυρώσεις σε σχέση με την κράτηση του πάστορα Μπράνσον, η τουρκική κυβέρνηση θεωρεί ότι σημαντικό μέρος του αμερικανικού κατεστημένου δεν την θεωρεί πια τόσο αναντικατάστατη σύμμαχος.
Επιπλέον, η αναβάθμιση των αξόνων συνεργασίας ανάμεσα στην Ελλάδα, το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο, όπως και την αμερικανική στήριξη σε αυτή την τακτική, είναι πιθανό να διαβάζεται στην Τουρκία ως ανοιχτό ενδεχόμενο μιας ιδιότυπης απομόνωσής με κίνδυνο «τετελεσμένων» ως προς αυτά που η Τουρκία ορίζει ως αναφαίρετα κυριαρχικά δικαιώματα στην ευρύτερη περιοχή.
Ως προς ειδικότερες πλευρές, η Τουρκία από την εποχή της απόρριψης του σχεδίου Ανάν έχει μια πάγια θέση αμφισβήτησης της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ενός κράτους με πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα και δεν χάνει ευκαιρία αυτό να το κάνει σαφές προς όλες τις κατευθύνσεις. Γνωρίζει καλά ότι εάν αρχίσουν κανονικές διαδικασίες εξόρυξης στην κυπριακή ΑΟΖ, με συμμετοχή ξένων πολυεθνικών, αντικειμενικά αναβαθμίζεται και η οικονομική και η γεωπολιτική σημασία της Κυπριακής Δημοκρατίας και γίνεται πιο δύσκολη η αμφισβήτησή της. Για αυτό και θα ήθελε να ανακόψει αυτή την εξέλιξη.
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι τα πράγματα είναι τόσο εύκολα για την Τουρκία. Η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων σημαίνει συμμετοχή των μεγάλων πολυεθνικών γιγάντων της ενέργειας και αυτό σημαίνει και εμπλοκή και των αντίστοιχων χωρών. Για να το πούμε πρακτικά, από μια κλίμακα αμφισβήτησης των αδειών εξόρυξης στην περιοχή, κινδυνεύει να έχει απέναντί της όχι μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα, αλλά και π.χ. την γαλλική ή την αμερικανική κυβέρνηση που σε γενικές γραμμές έχουν δείξει όλη τη διάθεση υποστήριξης των εταιριών τους που δραστηριοποιούνται στην ενέργεια.
Αυτό, όμως, με τη σειρά του δεν αναιρεί την ανάγκη ψυχραιμίας από την ελληνική πλευρά. Αν η αποστολή πλοίου του Πολεμικού Ναυτικού υπογραμμίζει την επιμονή στη διασφάλιση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, υπάρχει πάντα και ο κίνδυνος μιας χωρίς έλεγχο και σχέδιο κλιμάκωσης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε «θερμό επεισόδιο».
Αυτό έχει να κάνει όχι μόνο με την Τουρκία αλλά και με όσα τυχόν κέντρα θα έβλεπαν μια τέτοια εξέλιξη ως έναν ακόμη μοχλό πίεσης προς την Τουρκία.
Μόνο που η εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες «κλιμακώσεις» συνήθως οδηγούν σε «διαλόγους» με χειρότερη αφετηρία και τελικά σε επιπλέον «γκρίζες ζώνες».
