Εκκλησία : Οι αντίπαλοι, οι «φρουροί» του Ιερώνυμου και οι σκληροί ιεράρχες

Σε αναγκαστική οπισθοχώρηση υποχρεώθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος υπό το βάρος των σφοδρών αντιδράσεων κληρικών και μητροπολιτών – που εκδηλώθηκαν και στη χθεσινή έκτακτη Ιεραρχία – αφού η Εκκλησία αποφάσισε ομόφωνα να εμμείνει στο υφιστάμενο καθεστώς μισθοδοσίας των κληρικών και των λαϊκών υπαλλήλων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το περίφημο προσχέδιο συμφωνίας 15 σημείων Αρχιεπισκόπου και Πρωθυπουργού πλέον δεν υπάρχει. Και, όπως όλα δείχνουν, η συζήτηση για τις σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας ξεκινάει πάλι από την αρχή.

Η Ιεραρχία αποφάσισε χθες ακόμη να συνεχιστεί ο διάλογος με την Πολιτεία «επί θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος» και να αναθέσει στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο τη συγκρότηση ειδικής επιτροπής με νομικούς και εμπειρογνώμονες για τη μελέτη αυτών των θεμάτων. Ετσι, το προσχέδιο για μία «ιστορική» συμφωνία της Εκκλησίας με την Πολιτεία, όπως είχε χαρακτηριστεί, φαίνεται ότι οδηγείται σε φιάσκο.

Ο βασικός λόγος για αυτή την κατάληξη είναι ότι η Ιεραρχία μπλόκαρε το… αντίδωρο του Αρχιεπισκόπου στον Πρωθυπουργό. Ο Ιερώνυμος είχε συναινέσει να βγουν εκτός Δημοσίου οι κληρικοί, απελευθερώνοντας έτσι 10.000 θέσεις δημοσίων υπαλλήλων και βοηθώντας προεκλογικά τον Αλέξη Τσίπρα. Η έξοδος όμως των κληρικών από το Δημόσιο αποτέλεσε «αιτία πολέμου» όχι μόνο για τους κληρικούς αλλά και για δεκάδες μητροπολίτες, όπως αποδείχθηκε.

Ο Αρχιεπίσκοπος χθες πήγε στην Ιεραρχία με μια βελτιωμένη πρόταση, με στόχο να λειάνει τις αντιδράσεις. Εισηγήθηκε δηλαδή πως θα κατέβαλλε προσπάθεια ώστε να διασφαλιστεί με κάθε τρόπο το ποσό που θα έδινε η Πολιτεία για τη μισθοδοσία των κληρικών αλλά και να συμπεριληφθεί αυτό στη συνταγματική αναθεώρηση.

Τελικά όμως η πρότασή του δεν πέρασε καθώς όσο περνούσε η ώρα το κύμα αντιδράσεων από μητροπολίτες ολοένα και δυνάμωνε. Αρκετοί ιεράρχες είχαν καταγγείλει πως με αυτή τη συμφωνία και τη μισθοδοσία των κληρικών υπό τη μορφή επιδότησης υπήρχε ο κίνδυνος η Εκκλησία να μετατραπεί σε σωματείο.

Τον χορό του «αντάρτικου» κατά του Ιερώνυμου χθες έσυρε ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος – δείχνοντας έτσι ότι αναλαμβάνει πλέον ηγετικές πρωτοβουλίες -, ο οποίος αποχώρησε από την Ιεραρχία γύρω στις 11.30 το πρωί, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, όταν ο Αρχιεπίσκοπος δεν του επέτρεψε να πάρει τον λόγο. Σύμφωνα δε με πληροφορίες, λογομάχησε και με τον μητροπολίτη Ιωαννίνων Μάξιμο. Ουσιαστικά ο Μεσσηνίας αντέγραψε τον Ιερώνυμο, καθώς αντέδρασε ακριβώς με τον τρόπο που είχε ενεργήσει και ο Ιερώνυμος – ως μητροπολίτης Θηβών – αποχωρώντας από την Ιεραρχία του Οκτωβρίου του 2006 και κατηγορώντας τότε τη Σύνοδο και τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο για έλλειψη συνοδικότητας.

Πάρα πολλοί μητροπολίτες πήραν τον λόγο και διατύπωσαν την πλήρη διαφωνία τους με την αποπομπή των κληρικών από το Δημόσιο, ενώ τόνιζαν πως αν θέλει η κυβέρνηση «ας το κάνει μόνη της χωρίς τη συναίνεσή μας».

Ετσι, ο Αρχιεπίσκοπος βλέποντας πως το κλίμα είναι εξαιρετικά βαρύ συμφώνησε με την πρόταση στην οποία κατέληξε η Ιεραρχία, δηλαδή το καθεστώς μισθοδοσίας να μην αλλάξει. Κομβικό ρόλο πάντως φαίνεται πως έπαιξαν, σύμφωνα με πληροφορίες, οι μητροπολίτες Σπάρτης Ευστάθιος και Σύρου Δωρόθεος, μολονότι τις προηγούμενες ημέρες δεν είχαν βγει μπροστά.

Θα περίμενε πάντως κανείς ότι ένα τόσο σημαντικό για την Εκκλησία ζήτημα, όπως οι σχέσεις της με την Πολιτεία και ειδικά η πρόταση για αλλαγή στο καθεστώς μισθοδοσίας του Κλήρου, θα έβρισκε τους μητροπολίτες ενωμένους και σε κοινή γραμμή. Αυτό όμως δεν συνέβη. Μεγάλη μερίδα ιεραρχών αντέδρασε στο προσχέδιο συμφωνίας Τσίπρα – Ιερώνυμου, μια άλλη ομάδα διατύπωσε σοβαρές επιφυλάξεις, ένας αριθμός συντάχθηκε με τον Αρχιεπίσκοπο και αρκετοί σιώπησαν περιμένοντας τη συζήτηση της χθεσινής Ιεραρχίας. Πηγές με εμπειρία της ανθρωπογεωγραφίας της Εκκλησίας επισημαίνουν πως αυτό το σκηνικό πολυδιάσπασης της Ιεραρχίας που διαμορφώθηκε μετά τις ανακοινώσεις του Πρωθυπουργού και του Αρχιεπισκόπου για τη μισθοδοσία του Κλήρου και την αξιοποίηση της περιουσίας δεν αποτελεί έκπληξη. Οπως εξηγούν, το σώμα της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι στην πραγματικότητα ένα τεράστιο ψηφιδωτό από διαφορετικές ψηφίδες. Εχει ομάδες, ομαδάρχες, φυλές, «σκληρούς», «προοδευτικούς», ιεράρχες με ισχυρές προσωπικότητες και φιλοδοξίες, «ιερά δίδυμα», σιωπηρούς μητροπολίτες. Και μάλιστα όλα αυτά τα «ιερά» στρατόπεδα εντός της Ιεραρχίας δεν είναι συμπαγή και ομοιογενή, αλλά εξαιρετικά ρευστά. Αυτό ακριβώς επιβεβαιώθηκε και με τις ανακοινώσεις για τα 15 σημεία του προσυμφώνου Εκκλησίας – Πολιτείας.

Φαίνεται όμως πως αυτή η πληθώρα διαφορετικών απόψεων της Ιεραρχίας δεν θα είχε εκδηλωθεί σε τόσο έντονο βαθμό τις προηγούμενες ημέρες αν ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος είχε αποφασίσει να ενημερώσει – έστω μερικώς – τους μητροπολίτες για όσα συζητούσε με τον Αλέξη Τσίπρα και ειδικά για το φλέγον ζήτημα της μισθοδοσίας των κληρικών. Πολλοί ιεράρχες, ανάμεσά τους και αυτοί που συνήθως αποφεύγουν να μιλούν πολύ, ήταν σφόδρα ενοχλημένοι. Γι’ αυτό προεξοφλούσαν ότι θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο μια μεγάλη μερίδα μητροπολιτών να μην τα… έψελνε χθες στον Αρχιεπίσκοπο στη συνεδρίαση της Ιεραρχίας. Σημειώνεται ότι από το 2008 που εξελέγη Αρχιεπίσκοπος ο Ιερώνυμος δεν είχε αντιμετωπίσει ποτέ σοβαρή αντιπολίτευση. Εκκλησιαστικές πηγές όμως θεωρούσαν βέβαιο ότι χθες ο Αρχιεπίσκοπος θα δεχόταν τα πρώτα σοβαρά αντιπολιτευτικά πυρά, και μάλιστα όχι μόνο από τους γνώριμους «σκληρούς», επειδή δεν είχε ενημερώσει την Ιεραρχία και δεν τήρησε τη συνοδικότητα.

Το προσχέδιο της συμφωνίας Εκκλησίας – Πολιτείας έδωσε για ακόμη μία φορά την ευκαιρία να βγουν μπροστά μητροπολίτες με δυνατές προσωπικότητες και ηγετικές ικανότητες που εκτιμάται ότι στο μέλλον μπορεί να παίξουν καθοριστικό ρόλο σε περίπτωση διαδοχής στην κεφαλή της Εκκλησίας.

Ο 62χρονος μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος σχεδόν αμέσως χαρακτήρισε το κοινό ανακοινωθέν Πρωθυπουργού – Αρχιεπισκόπου ως τη «μεγαλύτερη και βιαιότερη αλλαγή εργασιακών σχέσεων στην Ιστορία του ελληνικού κράτους» και χθες βγαίνοντας από την Ιεραρχία αναφώνησε «οι κληρικοί μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι». Την έντονη διαφωνία του είχε διατυπώσει δημοσίως και ο καθηγητής της Ιεραρχίας, ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, επισημαίνοντας πως «είναι υποχρέωση της Ιεραρχίας της Ελλάδος όχι μόνο να συντηρήσει, αλλά και να κατοχυρώσει αυτό το δικαίωμα της μισθοδοσίας των κληρικών».

Και την επαναβεβαίωσε χθες με την αποχώρησή του από τη Σύνοδο. Την ίδια ώρα, ο 78χρόνος μητροπολίτης Σπάρτης Ευστάθιος, ο αντίπαλος του Ιερώνυμου στην αρχιεπισκοπική εκλογή του 2008, προτίμησε να μην κάνει δηλώσεις, αλλά ήταν παρών και μίλησε στη σύναξη κληρικών της Μητρόπολής του, όπου οι ιερείς διαμαρτυρήθηκαν «εντόνως για τις συμφωνίες που προωθούνται χωρίς διαφάνεια και διάλογο». Μάλιστα, οι εφημέριοι του είχαν ζητήσει να μεταφέρει το ψήφισμά τους στην Ιεραρχία.

Πάντως, δύο άλλοι ιεράρχες που είναι από τις προσωπικότητες που ξεχωρίζουν στην Ιεραρχία, από τα δυνατά χαρτιά για μια μελλοντική αρχιεπισκοπική εκλογή, απέφυγαν να σχολιάσουν το προσχέδιο συμφωνίας. Ενδεχομένως και για λόγους τακτικής. Πρόκειται για τον 65χρονο μητροπολίτη Σύρου Δωρόθεο και τον 64χρονο μητροπολίτη Μεσογαίας Νικόλαο. Αμφότεροι είχαν δώσει δυναμικό «παρών» στο συλλαλητήριο της Αθήνας για τη Μακεδονία.

Αντίθετα, στο πλευρό του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου τάχθηκαν προσφέροντάς του πλήρη στήριξη οι μητροπολίτες «φρουροί» του. Ο μητροπολίτης Ιωαννίνων Μάξιμος – από τους άλλοτε στενούς συνεργάτες του Ιερώνυμου που έχει διατελέσει και πρωτοσύγκελλος της Αρχιεπισκοπής – όχι απλώς στηλίτευσε τις αντιδράσεις μητροπολιτών, αλλά επιτέθηκε με σφοδρότητα στους μητροπολίτες Μεσσηνίας και Δημητριάδος λέγοντας: «Είχαμε μια φορά και έναν καιρό τους εργατοπατέρες. Τώρα ανακαλύψαμε και δεσποτάδες παπαδοπατέρες και εννοώ τον Αγιο Δημητριάδος, τον Αγιο Μεσσηνίας, που βγήκαν και έκαναν επανάσταση ότι θέλουμε να καταστρέψουμε τις εργασιακές σχέσεις των κληρικών και ότι αυτοί, τάχα, τους αγαπούν πιο πολύ από εμάς. Δεν μπορώ να δεχθώ κάτι τέτοιο». Χαμηλούς τόνους κράτησε ο μητροπολίτης Νέας Ιωνίας Γαβριήλ επισημαίνοντας πως δεν μιλάμε για συμφωνία που επετεύχθη και το πώς θα προχωρήσει θα είναι καρπός διαλόγου, έρευνας με τα πολιτειακά όργανα. Ο 42χρονος μητροπολίτης που θεωρείται μία από τις προοδευτικές φωνές της Ιεραρχίας φέρεται να διατηρεί καλές σχέσεις με αρκετούς πολιτικούς και είναι υπέρ της συνεννόησης και των ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας με την Πολιτεία. Εκτιμάται ότι και οι δύο θα συνεχίσουν να είναι κοντά στις θέσεις του Αρχιεπισκόπου και μετά τη χθεσινή Ιεραρχία.

Αλλά και ο μητροπολίτης Κηφισιάς Κύριλλος – που ανέλαβε τη Μητρόπολη Κηφισιάς επί Ιερώνυμου – σε επιστολή του προς τους κληρικούς της περιοχής τούς ζήτησε να μην τείνουν «ευήκοα ώτα» στους «διχαστικούς ψιθυρισμούς εκείνων που θέλουν να ενσπείρουν τη διχόνοια μεταξύ Κλήρου – Επισκόπων και Λαού για την εξυπηρέτηση ιδίων συμφερόντων και εις βάρος της ενότητος της Εκκλησίας». Και ταυτόχρονα κάλεσε τους ιερείς να δείξουν εμπιστοσύνη στον Αρχιεπίσκοπο που έχει – σημείωσε – πολυετή πείρα σε τέτοια ζητήματα.

Η ομάδα των «σκληρών» ιεραρχών (ανάμεσά τους ο Καλαβρύτων Αμβρόσιος, ο Θεσσαλονίκης Ανθιμος, ο Φθιώτιδος Νικόλαος) δεν έκανε την έκπληξη. Και σ’ αυτό το θέμα με ανακοινώσεις ή δηλώσεις τους έσπευσαν να «αφορίσουν» τη συμφωνία.  Την ίδια ώρα, μία άλλη πολυάριθμη ομάδα ιεραρχών, προοδευτικών αλλά και συντηρητικών απόψεων αλλά με κοινό χαρακτηριστικό ότι αποφεύγουν να μιλούν πολύ και αφοσιώνονται στο έργο των μητροπόλεών τους, απέφυγε και αυτή τη φορά να πάρει θέση δημοσίως.

Αποφασισμένη να προχωρήσει στο σχέδιο για έξοδο των κληρικών από τον πυρήνα του Δημοσίου εμφανίζεται η κυβέρνηση η οποία αναζητεί νομική φόρμουλα στο ζήτημα της μισθοδοσίας των κληρικών. Προθες αμέσως μετά τη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου με μία ανακοίνωση που φανερώνει σύγχυση και εκνευρισμό το Μαξίμου απάντησε στις αντιδράσεις της Ιεραρχίας διαμηνύοντας ότι το καθεστώς μισθοδοσίας των εκκλησιαστικών λειτουργών αποτελεί αποκλειστική ευθύνη της πολιτείας. Εντύπωση όμως προκάλεσε η αντίδραση του Αρχιεπισκόπου ο οποίος χαιρέτησε την κυβερνητική ανακοίνωση.

Το Μέγαρο Μαξίμου εκλαμβάνει πάντως ως θετική την ομόφωνη απόφαση των ιεραρχών να συνεχιστεί ο διάλογος σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

Το επόμενο βήμα

Η κυβέρνηση θα προχωρήσει άμεσα στην εκπόνηση σχεδίου νόμου, στο πλαίσιο του Κοινού Ανακοινωθέντος της 6ης Νοεμβρίου. Επίσης το σχέδιο νόμου θα τεθεί σε γνώση της Ειδικής Επιτροπής της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, πριν κατατεθεί στη Βουλή. «Το δε καθεστώς της μισθοδοσίας των εκκλησιαστικών λειτουργών αποτελεί – σε κάθε περίπτωση – ευθύνη και απόφαση της πολιτείας» αναφέρεται στην ανακοίνωση του γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού.