Πώς μπορούμε να επιδιορθώσουμε τις βλάβες του εγκεφάλου; Τι ξέρουμε πραγματικά για τις νόσους Πάρκινσον ή Αλτσχάιμερ που απειλούν σήμερα τις ζωές πολλών συμπολιτών μας; Μπορούμε να ελπίζουμε σε «νευροπροστατευτικές» θεραπείες που θα επιβραδύνουν ή και θα σταματούν την εξέλιξη των ασθενειών αυτών, αλλά και γενικά όλων των νευροεκφυλιστικών νόσων; Από το εργαστήριό του στο Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών ο καθηγητής Νευρολογίας και Νευροβιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής της Α” Νευρολογικής Κλινικής Λεωνίδας Στεφανής εξετάζει σήμερα τις πτυχές της παθογένειας της νόσου Πάρκινσον, αναζητώντας τη θεραπεία για την εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου που πλήττει μέχρι και το 2% του ηλικιωμένου πληθυσμού της χώρας.
Οι μελέτες του τοποθετούνται στην «πρώτη γραμμή» της παγκόσμιας ερευνητικής δραστηριότητας για το Πάρκινσον και ακολουθούν το «μονοπάτι» της νευρωνικής πρωτεΐνης α-συνουκλεΐνης που συνδέεται με τη νόσο, αλλά και της περίφημης πια αυτοφαγίας (τη μάθαμε μετά το Νομπέλ Ιατρικής του 2016), του μηχανισμού δηλαδή με τον οποίο ο οργανισμός μας «καθαρίζει» τα παλιά και γερασμένα κύτταρα. Μοιάζει πραγματικά εντυπωσιακό το ότι τα κύτταρά μας υπό συγκεκριμένες συνθήκες ανακυκλώνουν τα συστατικά τους «τρώγοντας» ένα κομμάτι του εαυτού τους, αλλά οι επιστήμονες στην Ελλάδα και το εξωτερικό βρήκαν μέσω αυτού του μηχανισμού απαντήσεις σε πολλά δυσεπίλυτα ερωτήματα.
Ο Λεωνίδας Στεφανής, από την πλευρά του, εκπαιδεύει σήμερα μια νέα σειρά επιστημόνων που εξετάζουν τα βιοχημικά μονοπάτια νευροτοξικότητας της συγκεκριμένης πρωτεΐνης, χρησιμοποιώντας ως εργαλείο το ίδιο το όπλο του οργανισμού μας: την αυτοφαγία. Είναι γνωστό ότι για το Πάρκινσον δεν υπάρχει σήμερα οριστική θεραπεία, υπάρχουν ωστόσο διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές για όλες τις καταστάσεις και για τα στάδιά της. Κατά πολλούς δε, οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες αποτελούν σήμερα την επόμενη μεγάλη ιατρική «απειλή» για τον άνθρωπο, ενώ στο πεδίο αυτό στρέφονται όλο και περισσότερα εργαστήρια ερευνητών στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες του κόσμου.
Αγώνας στο εργαστήριο
Οπως λέει ο Λεωνίδας Στεφανής στα «ΝΕΑ», το εργαστήριό του ασχολείται εντατικά από χρόνια με τους μηχανισμούς που οδηγούν σε νευροεκφυλιστικά νοσήματα και επικεντρώνει στην παθογένεια της νόσου Πάρκινσον. Οι ίδιοι μηχανισμοί όμως, μπορεί να αφορούν και άλλες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως το Αλτσχάιμερ. «Μέσα από τη διαλεύκανση τέτοιων μηχανισμών μπορούμε να οδηγηθούμε σε θεραπείες που θα επιβραδύνουν ή και θα σταματήσουν την εξέλιξη των νευροεκφυλιστικών νόσων» λέει. Η έρευνα του Λεωνίδα Στεφανή γίνεται εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα.
«Στο εργαστήριό μας δίνουμε μεγάλη έμφαση στους μηχανισμούς αποικοδόμησης πρωτεϊνών, και ιδιαίτερα σε ειδικούς μηχανισμούς της αυτοφαγίας, το γνωστό ως CMA (Chaperone-Mediated Autophagy), που έχει φανεί από μελέτες του εργαστηρίου ότι συνδέονται». Το αντικείμενο της έρευνας του Λεωνίδα Στεφανή μοιάζει δυσνόητο. Ωστόσο ο ίδιος εξηγεί: «Οταν δυσλειτουργεί αυτός ο μηχανισμός στα νευρικά κύτταρα, η πρωτεΐνη α-συνουκλεΐνη συσσωρεύεται σε υψηλά επίπεδα και προσλαμβάνει ανώμαλες διαμορφώσεις, που μπορεί να αποτελούν τη βάση των σωματίων Lewy που χαρακτηρίζουν τη νόσο Πάρκινσον».
Τα πειράματα που κάνει αποδεικνύουν ότι αυτή η στόχευση, είτε μέσω γονιδιακής θεραπείας είτε μέσω φαρμακευτικών ουσιών, μπορεί να αποτελέσει θεραπευτική προοπτική στη νόσο Πάρκινσον. Το εργαστήριό του δίνει προοπτικές για μια καριέρα στο αντικείμενο αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο στους νέους ερευνητές που αποφοιτούν από τα ελληνικά πανεπιστήμια.
Γλωσσάρι
Ειδικός μηχανισμός αυτοφαγίας (CMA)
Είναι ένας κυτταρικός μηχανισμός μέσω του οποίου συγκεκριμένες πρωτεΐνες που βρίσκονται στο κυτταρόπλασμα αποικοδομούνται με έναν επιλεκτικό τρόπο. Η δυσλειτουργία της έχει συσχετισθεί με διάφορα νοσήματα, αλλά ιδιαίτερα με τη νόσο Πάρκινσον.
α-συνουκλεΐνη
Πρόκειται για φυσιολογική νευρωνική πρωτεΐνη που συμμετέχει στη διαδικασία της νευροδιαβίβασης στις νευρωνικές απολήξεις, ως ρυθμιστικός παράγοντας. Κάτω όμως από παθολογικές συνθήκες, είτε λόγω μεταλλάξεων, είτε λόγω άλλων αγνώστων παραγόντων, αλλάζει η δομή της, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε στη νόσο Πάρκινσον.
Νόσος Πάρκινσον
Θεωρείται η δεύτερη συχνότερη νευροεκφυλιστική ασθένεια. Σε αυτήν υπάρχει προοδευτική εκφύλιση σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, ιδιαίτερα όμως στους νευρώνες που παράγουν την ντοπαμίνη. Λόγω αυτής της εκφύλισης εμφανίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νόσου που ξέρουμε (βραδύτητα στις κινήσεις και δυσκαμψία).
Τι λέει η «νέα γενιά»
Μαρία Ξυλούρη
«Στο εργαστήριό μας έχουμε αναπτύξει ένα καινοτόμο μοντέλο σε κυτταρικές καλλιέργειες και ζωικά πρότυπα και μελετάμε τους μηχανισμούς μέσω των οποίων γίνεται μια πολύ έντονη συσσώρευση παθολογικών δομών της πρωτεΐνης α-συνουκλεΐνης σε κύτταρα του εγκεφάλου, που, κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, περιέχουν μη ανιχνεύσιμη ποσότητα της πρωτεΐνης. Ελπίζουμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας να βοηθήσουν τους ασθενείς που πάσχουν από μια σπάνια πάθηση, την ατροφία πολλαπλών συστημάτων, που μοιάζει με τη νόσο Πάρκινσον».
Η Μαρία Ξυλούρη είναι ερευνήτρια
Αλεξία Πολισσίδη
«Είμαστε ενθουσιασμένοι που έχουμε αρχίσει αυτή την καινούργια μελέτη, η οποία πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα, με την υποστήριξη του οργανισμού ΕΛΙΔΕΚ, και ελπίζουμε να έχει σύντομα αποτελέσματα με αξία για την παγκόσμια ερευνητική κοινότητα. Μεταξύ των άλλων στο πρόγραμμα αυτό θα μελετηθούν οι μηχανισμοί διά των οποίων το στρες μπορεί να επηρεάζει την ίδια πρωτεΐνη που τοποθετείται στο κέντρο της έρευνάς μας, την α-συνουκλεΐνη».
Η Αλεξία Πολισσίδη είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια
