Με αποσβολωμένο βλέμμα η Κάρμεν Αρνάλ κοιτά τους ανθρώπινους σκελετούς που ξεθάβονται στο νεκροταφείο Σαν Χοσέ της μικρή πόλης Καστεγιόν στην ανατολική Ισπανία. 43 χρόνια μετά το θάνατο του δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο το 1975 ξεκίνησε στην περιοχή η εκταφή αντιπάλων των ισπανών φασιστών που εκτελέστηκαν, συχνά χωρίς δίκη από οπαδούς του δικτάτορα. Υπολογίζεται ότι στο Σαν Χοσέ βρίσκονται θαμμένοι σχεδόν 1.000 αντίπαλοι του Φράνκο.

Ένας από τους νεκρούς είναι ο παππούς της Κάρμεν Αρνάλ, Ράφαελ Πράντες, ο οποίος εκτελέστηκε το 1939 λίγους μήνες μετά το τέλος του ισπανικού εμφυλίου μπροστά στα μάτια της τότε 13χρονης κόρης του. Την μητέρα της Κάρμεν. «Η μητέρα μου μού διηγήθηκε το τραγικό τέλος του πατέρα της όταν έγινε 20, λέει στο γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων. Η πρώην πολιτικός μηχανικός τονίζει ωστόσο ότι δεν είναι μνησίκακη και ούτε λυπημένη. Δηλώνει ικανοποιημένη που «μετά από 80 σχεδόν χρόνια κλείνει ένα σημαντικό κεφάλαιο» της οικογενειακής ιστορίας της.

Στο σκοτάδι πολλά εγκλήματα μετά την χορήγηση αμνηστίας το 1977

Ακόμα και μετά το θάνατο του Φράνκο για πολλούς Ισπανούς τα εγκλήματα του εμφυλίου και της δικτατορίας αποτελούσαν για πολλά χρόνια ταμπού. Σαν να υπήρχε ένα είδος συμφωνίας σιωπής έτσι ώστε να μην τεθεί σε κίνδυνο ο εκδημοκρατισμός της χώρας στη μεταβατική περίοδο από την δικτατορία στην βασιλευόμενη δημοκρατία. Μετά την χορήγηση αμνηστίας το 1977 πολλά αποτρόπαια εγκλήματα του καθεστώτος παρέμειναν στο σκοτάδι.

Μια ειλικρινής και σε βάθος ενασχόληση με το παρελθόν δεν έγινε ποτέ στην Ισπανία. Έτσι όταν τώρα η σοσιαλιστική κυβέρνηση δηλώνει ότι εξετάζει να μετατρέψει τον τάφο του στρατηγού Φράνκο στη λεγόμενη Κοιλάδα των Πεσόντων από τόπο συνάντησης νοσταλγών της δικτατορίας σε τόπο συμφιλίωσης, συντηρητικά κόμματα και μερίδα του συντηρητικού Τύπου όπως η εφημερίδα ABC μιλούν για ρεβανσισμό.

Σε 114.000 υπολογίζονται οι αγνοούμενοι της περιόδου Φράνκο

Μόλις το περασμένο καλοκαίρι το ισπανικό υπουργείο Δικαιοσύνης δημιούργησε μια νέα θέση γενικού διευθυντή, αρμοδίου για την ιστορική μνήμη. Ο Φερνάντο Μαρτίνες αναφέρεται σε μερικά μόνο στατιστικά στοιχεία που καθιστούν σαφές πόση δουλειά πρέπει να γίνει ακόμα για να ολοκληρωθεί ο εντοπισμός και η εκταφή χιλιάδων νεκρών από τους μαζικούς τάφους. Από το 2000 μέχρι σήμερα έχουν ανοίξει οι τάφοι 8.000 θυμάτων σε περίπου 700 αυτοσχέδια νεκροταφεία. Ο αριθμός των αγνοουμένων από την περίοδο Φράνκο υπολογίζεται σε 114.000.

Η αριστερή βουλευτής Ρόζα Πέρες Γκαρίχο δημιούργησε το πρώτο γραφείο στην Ισπανία που δίνει συμβουλές και στηρίζει θύματα της δικτατορίας. «Στο γραφείο έρχονται άνθρωποι που βασανίστηκαν τόσο πρόσφατα όσο η δεκαετία του ΄70», λέει ο Βισέντ Γκαλιάνα, ο οποίος εργάζεται στο γραφείο. Τόσο ο ίδιος όσο και ο συνάδελφός του Άλεξ Κάλπε θεωρούν ότι ούτε η ενίσχυση των ακροδεξιών στις πρόσφατες τοπικές εκλογές στην Ανδαλουσία, ούτε και οποιοδήποτε άλλο εκλογικό αποτέλεσμα είναι σε θέση να σταματήσει την επιθυμία των Ισπανών για δικαιοσύνη και αποκατάσταση της αλήθειας».