Μόλις έπεφτε η νύχτα, ένας παρατηρητής αστρονόμος έμπαινε στην «αίθουσα του χρόνου» στο Αστεροσκοπείο με την εκπληκτική θέα της Αθήνας: σε εκείνο το δωμάτιο θα περνούσε ολόκληρη τη νύχτα του παρατηρώντας με το τηλεσκόπιο συγκεκριμένους αστέρες, καθώς περνούσαν – σε συγκεκριμένες ώρες – από το μεσημβρινό επίπεδο. Ο παρατηρητής διόρθωνε το εκκρεμές ρολόι με βάση τις κινήσεις των αστέρων.

Και μόλις έφτανε το μεσημέρι, στις 12 ακριβώς, μια μεταλλική σφαίρα έπεφτε έξω από τον θόλο του Αστεροσκοπείου σηματοδοτώντας την ώρα. Καθώς η σφαίρα ήταν ορατή από την εκκλησία της Μητρόπολης, οι καμπάνες χτυπούσαν και με τον τρόπο αυτό ανακοινωνόταν η ώρα στην πρωτεύουσα. Στη συνέχεια η ώρα μεταδιδόταν με τηλέγραφο από το Αστεροσκοπείο σε άλλες κρατικές υπηρεσίες, ενώ τα πλοία στον Πειραιά συγχρόνιζαν τα ρολόγια τους λαμβάνοντας τη σωστή ώρα…

Ταξίδι στο χρόνο

Φέτος, για πρώτη φορά ύστερα από μισό αιώνα, επιχειρείται η αναβίωση αυτής της πρώτης – αστρονομικής – μεθόδου υπολογισμού της επίσημης ώρας Ελλάδος η οποία εφαρμοζόταν από το Αστεροσκοπείο στο Θησείο, από το 1846 μέχρι και το 1964. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι για την αναβίωση χρησιμοποιείται ο ιστορικός εξοπλισμός του Αστεροσκοπείου που διεκπεραίωνε αυτήν την εργασία στο παρελθόν: το ειδικό μεσημβρινό τηλεσκόπιο Συγγρού, κατασκευής του 1896, και ένα ρολόι ακριβείας που κατασκευάστηκε το 1819 στο Παρίσι.

Η διαδικασία μέτρησης της ώρας εγκαινιάστηκε το 1846, δηλαδή αμέσως μετά την ολοκλήρωση του εκπληκτικού κτιρίου Σίνα στον λόφο των Νυμφών σε σχέδια Θεόφιλου Χάνσεν και με δωρεά ύψους 500.000 δραχμών από τον Βορειοηπειρώτη Γεώργιο Σίνα. Σταμάτησε όταν τα ατομικά ρολόγια ανέλαβαν παγκοσμίως τον υπολογισμό του χρόνου. Σήμερα, η επίσημη ώρα Ελλάδος τηρείται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Μετεωρολογίας με τη χρήση τριών ατομικών ρολογιών και με ακρίβεια τήρησης του χρόνου 1 ns.

Οι πρωταγωνιστές

Την ιδέα της αναβίωσης εμπνεύστηκε η ομάδα επικοινωνίας της επιστήμης του Κέντρου Επισκεπτών Θησείου που αποτελείται από τους αστρονόμους και φυσικούς Φιόρη Αναστασία Μεταλληνού, Δημήτρη Τσιμπίδα, Αχιλλέα Στράντζαλη, Παναγιώτη Ευαγγελόπουλο και Δήμητρα Τσιούτσια. Στις επιδιώξεις της ομάδας περιλαμβάνεται και ένας ακόμη φιλόδοξος στόχος: να αποκατασταθεί η μεταλλική σφαίρα που «ανακοίνωνε» την ώρα στην Αθήνα και το Αστεροσκοπείο να σημαίνει κάθε χρόνο την αλλαγή του έτους με τον τρόπο που γινόταν τους προηγούμενους αιώνες.

«Υπό την καθοδήγηση του παρατηρησιακού αστρονόμου και ερευνητή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Τάσου Δαπέργολα και τις πολύτιμες ιστορικές γνώσεις του μαθηματικού και ερασιτέχνη αστρονόμου Δημήτρη Μπαρούνη, ξεκινήσαμε τη διαδικασία υπολογισμού της ώρας με τη χρήση του μεσημβρινού τηλεσκοπίου και το εκκρεμές ακριβείας, παρατηρώντας κατά τη μεσουράνησή τους, συγκεκριμένους αστέρες» λέει η αστρονόμος Φιόρη Αναστασία Μεταλληνού. «Το θεωρούμε πολύ σημαντικό ως γεγονός, καθώς τονίζει την ιστορία του Αστεροσκοπείου και την εξέλιξη της επιστήμης στη χώρα μας. Επιπροσθέτως, αναδεικνύει την τεράστια σημασία που είχε ο υπολογισμός της ώρας σε ένα νεοσύστατο τότε κράτος για λόγους οικονομικούς, κοινωνικούς και εμπορικούς» συμπληρώνει.

Διευθυντής του Αστεροσκοπείου την περίοδο εκείνη διατελούσε ο καθηγητής Δημήτριος Αιγινήτης. «Υπήρξε ο μακροβιότερος διευθυντής του Αστεροσκοπείου – από το 1890 ώς το 1934 – και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην πολιτική και ακαδημαϊκή ζωή της Ελλάδας εκείνη την εποχή. Διετέλεσε δύο φορές υπουργός Παιδείας και υπήρξε ο ιδρυτής της Ακαδημίας Αθηνών.

Η ένταξη της χώρας μας στο παγκόσμιο χρονομετρικό σύστημα των ωριαίων ατράκτων είναι αποτέλεσμα δικής του επιμονής. Ο ίδιος εισήγαγε επίσης τη χρήση του γρηγοριανού ημερολογίου στην Ελλάδα το 1923, το οποίο και αντικατέστησε το ιουλιανό» λέει η Φιόρη Αναστασία Μεταλληνού. «Τέλος, οργάνωσε στο Αστεροσκοπείο την υπηρεσία ρύθμισης των χρονομέτρων που έδινε τον ακριβή χρόνο στον πολεμικό και τον εμπορικό στόλο της Ελλάδας, απαραίτητη πληροφορία για την εύρεση του στίγματος των πλοίων» σημειώνει.

Από το 1846 μέχρι το 1900 για τον προσδιορισμό της ώρας Ελλάδος χρησιμοποιείτο το μεσημβρινό τηλεσκόπιο Starke που είχε κατασκευαστεί το 1844 στη Βιέννη. Από το 1900 η διαδικασία συνεχίστηκε με ένα μεταγενέστερο όργανο που εγκαταστάθηκε στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το μεσημβρινό τηλεσκόπιο Συγγρού – δωρεά του Ανδρέα Συγγρού – το οποίο είχε κατασκευαστεί το 1896 από τον P. Gautier. Σήμερα το τηλεσκόπιο αυτό στεγάζεται σε ένα κτίριο του Αστεροσκοπείου, ανατολικά του λόφου των Νυμφών, έργο του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ.

Επισκέψεις του κοινού

Περισσότερα για τη μεθοδολογία του υπολογισμού της ώρας Ελλάδος θα έχουν τη δυνατότητα να μάθουν όσοι επισκεφθούν το Αστεροσκοπείο στις 28 Δεκεμβρίου το βράδυ, όταν πραγματοποιηθεί θεματική ξενάγηση για το κοινό με τίτλο: «Η μέτρηση του χρόνου από το Αστεροσκοπείο Αθηνών». Κατά τη διάρκειά της οι επισκέπτες θα περιηγηθούν στην «αίθουσα του χρόνου», όπου εκτίθενται και ναυτικά χρονόμετρα της εποχής, ενώ θα δουν επίσης το ιστορικό μεσημβρινό τηλεσκόπιο Συγγρού. Οι επισκέψεις θα πραγματοποιούνται από τις 19.00 έως τις 20.30 ανά μισή ώρα σε ομάδες των 25 ατόμων και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

Τελευταία Νέα