Η «Νεολιθική Νυχτωδία στην Κρονστάνδη», μια παράσταση βασισμένη στο ομώνυμο σπουδαίο ποίημα του Νίκου Καρούζου, ανεβαίνει στις 25 Φεβρουαρίου στο Bios Main (Πειραιώς 84, Αθήνα, Τηλ.: 210 3425335, είσοδος 10 ευρώ), σε σκηνοθεσία Άρη Μπαλή για 10 παραστάσεις.

Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Παναγιώτης Εξαρχέας, Βασίλης Μαγουλιώτης, Δήμητρα Μητροπούλου κι Ελίνα Ρίζου.

Πέντε νέοι περί τα 30, σήμερα, σ’ ένα «υπόγειο», συναληθεύοντας το ποίημα του Νίκου Καρούζου «Νεολιθική Νυχτωδία στην Κρονστάνδη» και το ίδιο το ιστορικό γεγονός της εξέγερσης των ναυτών της μικρής αυτής νησιωτικής πόλης, μέσα από τους στίχους του ποιητή, οικοδομούν τη δικιά τους “εξακτινωτική” Κρονστάνδη. Αδυνατώντας να δεχτούν τον κυρίαρχο Λόγο που θέλει να συνθλίψει την ύπαρξή τους και με μόνη γνώση τους την απέραντη επιθυμία για κατάφαση απέναντι στη Ζωή, αναμένουν να ιδούν αν η Άνοιξη θα συνδράμει τα όνειρά τους.

Το 1985 δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο περιοδικό Σπείρα το συνθετικό ποίημα «Νεολιθική Νυχτωδία στην Κρονστάνδη», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Απόπειρα το 1987. Έργο πολιτικό και ταυτόχρονα υπαρξιακό, το οποίο ο Νίκος Καρούζος επεξεργαζόταν χρόνια. Μια «νυχτωδία» για κάθε λογής χαμένη επανάσταση. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο ίδιος “Την εξέγερση της Κρονστάνδης την φέρνω μέσα μου σαν δικό μου βίωμα… Το ποίημα αυτό το αγαπώ πολύ”. Την επόμενη χρονιά, για τη «Νεολιθική Νυχτωδία στην Κρονστάνδη», ο ποιητής βραβεύεται με το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Ποίησης.

Η Κρονστάνδη είναι μια μικρή νησιωτική πόλη στο βάθος του Φινλανδικού Κόλπου, 30 χιλιόμετρα δυτικά της Αγίας Πετρούπολης. Οι ναύτες της Κρονστάνδης, στυλοβάτες της Οκτωβριανής

Επανάστασης, τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1921, εξεγέρθηκαν ενάντια στο καθεστώς που υπερασπίζονταν λίγα χρόνια πριν, απαιτώντας ακόμα περισσότερη ελευθερία.

Στις 7 Μαρτίου, ύστερα από καθημερινές απειλές και τελεσίγραφα για άνευ όρων παράδοση, 50.000 άνδρες του Κόκκινου Στρατού δημιούργησαν έναν κλοιό γύρω από την Κρονστάνδη και άρχισαν να την πολιορκούν. Υπό κανονικές συνθήκες, η καταστολή της εξέγερσης θα ήταν αδύνατη, γιατί ο στόλος της Κρονστάνδης ήταν πανίσχυρος. Όμως, ήταν Μάρτιος, η θάλασσα παγωμένη και η Κρονστάνδη ενωμένη με την απέναντι στεριά. Οι ναύτες, μη μπορώντας να χρησιμοποιήσουν τα πλοία τους, αναγκάστηκαν να περιμένουν, σε καθεστώς πολιορκίας, την επερχόμενη Άνοιξη, για να λιώσουν οι πάγοι.

Η προσδοκώμενη αυτή Άνοιξη, όμως, δεν ήρθε ποτέ και στις 17 Μαρτίου ο Κόκκινος Στρατός φορώντας άσπρους μανδύες για να μην διακρίνεται στο λευκό τοπίο, περπάτησε πάνω στον παγωμένο Φινλανδικό Κόλπο και κατέλαβε ολοκληρωτικά την Κρονστάνδη, καταστέλλοντας την εξέγερση.

Ο Άρης Μπαλής μιλάει στα «Νέα» για την παράσταση, τον ποιητικό λόγο και τη σύγχρονη Κρονστάνδη.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Το ποίημα του Καρούζου το μελετώ και το επεξεργάζομαι στον νου μου σαν κείμενο πάρα πολλά χρόνια. Το βρίσκω αφοπλιστικό. Η ιδέα αυτό το συνθετικό ποίημα να γίνει παράσταση προέκυψε εντελώς πηγαία και αυθόρμητα. Υπήρξε κάποια στιγμή πριν από τρία χρόνια, που κατάλαβα, ότι για να περιτριγυρίζει τόσο πολύ το μυαλό μου αυτό το κείμενο, μάλλον πρέπει να το κάνω κάτι, να το μοιραστώ πρωτίστως με ανθρώπους που θα ήθελα να δημιουργήσω μαζί τους κοινές αναφορές.

Πώς μετουσιώνετε τον ποιητικό λόγο σε θέατρο;

Ο τρόπος που είναι στοιχειοθετημένο το κείμενο δίνει μια πολύ μεγάλη ελευθερία να το προσεγγίσεις. Καταλαβαίνεις αμέσως ότι ο λόγος του Καρούζου είναι σαν να αποτυπώνει σε χαρτί την ψυχή και τον νου σε όλες τους τις πιθανές εκφάνσεις. Είναι σίγουρα δύσκολος λόγος, αλλά όπως και ο ίδιος ο Καρούζος λέει τα ποίηματά του έχουν τρία επίπεδα σημασίας. “Πρώτου βαθμού σημασία: Η αποκλειστικά μία και μόνη. Δεύτερου βαθμού σημασία: η μη αποκλείουσα περισσότερα από ένα νοήματα. Τρίτου βαθμού σημασία: η εξακτινωτική δυνατότητα του λεκτικού σε άπειρες σημασίες, ανάλογα με την υποκειμενικότητα του αναγνώστη.” Υπήρξε μεγάλη προπάθεια να διατηρηθούν και τα τρία αυτά επίπεδα σημασίας στον παραστασιακό λόγο.

Το θέμα της χαμένης επανάστασης πώς το συνδέετε με το σήμερα;

Στην ηλικία που βρίσκομαι, αντιμετωπίζω τον οδοστρωτήρα της κανονικότητας να περνάει από πάνω μου. Το μοντέλο της τυπικής ζωής που λίγα χρόνια πριν μπορεί να του έκανες κριτική και να αναρωτιόσουν για την εγκυρότητά του, τώρα το αφομοιώνεις, το υποδύεσαι και το αναπαράγεις. Δυσκολεύεσαι να ενθουσιαστείς με κάτι, δυσκολεύεσαι να δοθείς σε κάτι, όλα κινούνται αυτοματοποιημένα γύρω σου: και σου φαίνεται και φυσιολογικό όλο αυτό και σηκώνεις τους ώμους και προχωράς. Η χαμένη επανάσταση είναι βαθύ υπαρξιακό θέμα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι στην Ιστορία που πάλεψαν για μία ολοκληρωτική αλλαγή, επειδή δεν άντεχαν τη ζωή γύρω τους, είναι βαθιά μυθιστορηματικές προσωπικότητες, επειδή αντιμετώπισαν την ύπαρξη με πολύ διαφορετικό τρόπο από τον προφανή. Οι περισσότεροι τουλάχιστον.

Η Κρονστάνδη τελικά για τους ήρωες είναι μια ουτοπία; Ένας φανταστικός ιδεατός κόσμος;

Όχι, η Κρονστάνδη ήταν εξέγερση: οι λίγες αυτές μέρες που οι Κρονστανδιώτες είχαν πάρει την τύχη της ζωής τους στα χέρια τους δεν ήταν φανταστικός ιδεατός κόσμος. Ήταν περισσότερο πραγματωμένη επιθυμία. Και όλες οι εξεγέρσεις έχουν αυτό το χαρακτηριστικό. Είναι βίαιες και ίσως και μάταιες, αλλά τουλάχιστον το “Οχι”, το “Φτάνει πια”, το “Ως εδώ” που λένε, είναι πολύ προσωπικό και υψώνουν ένα τεράστιο καθρέφτη στην κοινωνία και την αναγκάζουν να κοιτάξει το πρόσωπό της. Είναι μια ενστικτώδης χειρονομία περισσότερο, παρά μία καλά οργανωμένη κίνηση.

Τελικά η άνοιξη μπορεί να συνδράμει στα όνειρα όλων μας; Αξίζει να την περιμένει κάποιος;

Η ελπίδα είναι μια αρρώστια του πολιτισμού μας. Εναποθέτει την δράση κάπου αλλού σε ένα μέλλον απροσδιόριστο, που τα πράγματα θα είναι καλύτερα. Αυτό αφαιρεί όμως οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής του παρόντος χρόνου και χώρου. Δεν ξέρω τι κάνει η Άνοιξη: νομίζω ότι σίγουρα μπορεί να συνδράμει σε μικρές εκρήξεις ευτυχίας και ζωής, αλλά η κοινωνία, όπως και να ‘χει, θα έρθει να την καταπιεί αυτή την λοξοδρόμιση. Πάντως και ως διατύπωση και μόνο θα είχε νόημα κάποια στιγμή να αναστενάξεις με ανακούφιση και να πεις: “Τι ωραία που η Άνοιξη συνέδραμε στα όνειρά μου”.

Πώς νέοι δημιουργοί όπως είναι η ομάδα σας μπορεί να συνδεθεί μ’ ένα ιστορικό γεγονός τόσο παλιό; Ένα γεγονός που είναι ουσιαστικά μια λεπτομέρεια στην ιστορία της Οκτωβριανής Επανάστασης;

Οι λεπτομέρειες της Ιστορίας είναι που έχουν ενδιαφέρον. Γιατί λεπομέρειες της Ιστορίας είναι και η ζωή που ζούμε. Είναι αδύνατο να κατανοηθεί ο τρόπος που η Ιστορία γράφει τον εαυτό της. Δεν μπορούμε να δούμε τους εαυτούς μας ως ιστορικά πρόσωπα. Ένας ναύτης στο ποίημα του Καρούζου λέει κάποια στιγμή “Η Ιστορία τελικά συναναστρέφεται αγάλματα. Δεν είναι;” Μου φαίνεται κορυφαία διατύπωση για τη σχέση ατόμου και Ιστορίας. Αυτές οι μικρές ιστορίες, έχουν μυθιστορηματική υφή και εκεί νομίζω είναι που μπορούμε να συναντηθούμε με τα ιστορικα γεγονότα του παρελθόντος. Άλλωστε η γνώση της Ιστορίας είναι αναγκαίο εφόδιο, αν θέλεις να καταλάβεις έστω και λίγο τι μπορεί να συντελείται γύρω σου.

Οι ναύτες του νησιού λειτούργησαν αρκετά ηρωικά. Θεωρείτε πως αναδεικνύετε αυτή την πτυχή της δράσης τους γιατί σήμερα έχουμε όλοι ανάγκη από ήρωες;

Διαφωνώ με την έννοια του ήρωα. Δεν την καταλαβαίνω. Οι ναύτες της Κρονστάνδης απλά επέμειναν σε αυτό που θεωρούσαν ότι αντιπροσωπεύει την θέση τους για τη ζωή. Με αυτή την έννοια ίσως και να είναι ήρωες, αλλά πόσοι γνωρίζουν τα ονοματά τους; Επίσης, πόσα ονόματα από αυτούς τους εκατοντάδες νεκρούς που εξεγέρθηκαν έχουν καταγραφεί; Όλοι σήμερα μπορεί να έχουμε ανάγκη από ήρωες γιατί είναι αδύνατο να δουμε τους εαυτούς τους σε δράση, αλλά αδυνατούμε να καταλάβουμε έναν ήρωα εκτός μιας ηχηρής επωνυμίας. Ένας ήρωας είναι το κορυφαίο εμπόρευμα της σημερινής κοινωνίας. Αμφισβητεί το υπάρχον και δεν καταλαβαίνει ότι το υπάρχον ήδη τον έχει αφομοιώσει. Πείσμα χρειάζεται για να υπάρχεις και να δρας με αξιοπρέπεια, όχι ηρωισμό.

Τελευταία Νέα