Οι κυβερνήσεις δεν κρίνονται στην καθημερινότητα, έστω και εάν συχνά χρησιμοποιούμε αυτό το κλισέ. Κρίνονται στο εάν μπορούν να διασφαλίσουν την καθημερινότητα, όταν αυτή για οποιαδήποτε λόγο διακυβευτεί.
Αυτός είναι σε τελική ανάλυση ο πυρήνας του κοινωνικού συμβολαίου που αποτελεί την καταστατική συνθήκη της νεωτερικότητας: η εξασφάλιση ότι η συμμόρφωση των πολιτών προς τους όρους λειτουργίας της οργανωμένης σε έννομη τάξη πολιτεία, συνεπάγεται και την ανάληψη της ευθύνης από τη δεύτερη να προασπίσει τη ζωή και την ασφάλεια των πολιτών, μια ευθύνη που αφορά τόσο το κράτος όσο –αν μιλάμε για κοινοβουλευτικές δημοκρατίες– και μια κυβέρνηση που στηρίζεται στην κοινοβουλευτική νομιμοποίηση.
Είναι η εγγύηση ότι κανείς θα γνωρίζει ότι και την επόμενη μέρα ακόμη και μιας πολύ μεγάλης δασικής πυρκαγιάς θα ζουν οι οικείοι του και δεν θα είναι τα θύματα μια πρωτοφανούς συλλογικής απρονοησίας και ασυνεννοησίας του συνόλου των εμπλεκόμενων δημοσίων φορέων.
Μόνο που στην περίπτωση της πυρκαγιάς στο Μάτι αυτή η αρχή δεν τηρήθηκε. 100 νεκροί, μεγάλος αριθμός τραυματιών και τεράστιες καταστροφές, δίπλα στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας από ένα φαινόμενο που αποτελεί την πιο συχνή «φυσική καταστροφή» στην Ελλάδα, δεν μπορούν να αποδοθούν, με κανένα τρόπο, σε μια καταστροφή που δεν μπορούσε να αποτραπεί.
Και αυτό ορίζει τη βαθιά και τραγική στα αποτελέσματά της αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ στη συγκεκριμένη μάχη. Δεν απέτυχε ως προς το πρόγραμμα που δεν εφάρμοσε, ή ως προς τις υποσχέσεις που δεν τήρησε. Αυτό είναι κάτι που ως ένα βαθμό ισχύει για τις περισσότερες κυβερνήσεις. Απέτυχε ως προς τον πυρήνα της διακυβέρνησης που αφορά την προστασία της ζωής και της ασφάλειας των πολιτών απέναντι σε ένα είδος διακινδύνευσης που δύσκολα θα μπορούσε να οριστεί ως πρωτόγνωρη για μια χώρα όπως η Ελλάδα.
Ναι, μπορούσε να είχε αποτραπεί η τραγωδία
Το βασικό αφήγημα της κυβέρνησης ήταν ότι η τραγωδία δεν μπορούσε να αποτραπεί. Ότι διαμορφώθηκε μια χωρίς προηγούμενο συνθήκη όπου ήταν αδύνατο να υπάρξει αντίδραση που θα απέτρεπε την απώλεια τόσων ζωών.
Σύμφωνα με το βασικό σχήμα της κυβέρνησης η πυρκαγιά στο Μάτι αναγκαστικά θα είχε αυτή την κατάληψη για δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος αφορούσε την κλιματική αλλαγή και τη διαμόρφωση ακραίων καιρικών συνθηκών που δεν ίσχυαν τα προηγούμενα χρόνια.
Ο δεύτερος ήταν η προβληματική δόμηση σε αυτές τις περιοχές όπου συνδυάζονταν οι κατοικίες με πυκνό δάσος και όπου η αυθαίρετη δόμηση μπορούσε να δημιουργήσει παγίδες θανάτου.
Σε αυτή τη βάση η μόνη ευθύνη που ανέλαβε η κυβέρνηση ήταν ουσιαστικό από εδώ και πέρα θα κάνει ό,τι μπορεί ώστε να αποτραπούν στο μέλλον ανάλογες τραγωδίες
Ωστόσο, τόσο οι ειδικοί που μίλησαν εκείνες τις ημέρα, όσο και το εισαγγελικό πόρισμα έχουν καταρρίψει αυτό το αφήγημα.
Προφανώς και η κλιματική αλλαγή είναι μια παράμετρος που μπορεί να δώσει πολύ μεγάλη διάσταση σε δασικές πυρκαγιές και σίγουρα ο τρόπος δόμησης σε εκείνες τις περιοχές δημιουργούσε πολλούς κινδύνους για να καούν κατοικημένες περιοχές.
Προφανώς επίσης και αυτές είναι δύο πολύ κρίσιμες παράμετροι για όλα τα βήματα που μπορούν να γίνουν από εδώ και πέρα.
Όμως, δεν ακυρώνουν τις μοιραίες όπως αποδείχτηκε ανεπάρκειες στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού που συνεπάγονται πραγματικές πολιτικές ευθύνες και της κυβέρνησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Δηλαδή, η κυβέρνηση, όπως και οι φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ιδίως η Περιφέρεια Αττικής που έχει κομβικό ρόλο στην πολιτική προστασία, έπρεπε να είχαν λάβει υπόψη αυτές τις συνθήκες αυξημένου κινδύνου ως παραμέτρους του σχεδιασμού και όχι ως δικαιολογίες για να μην πράξει τελικά οτιδήποτε.
Αυτό θα σήμαινε ότι παράλληλα με ένα σχεδιασμό πρόληψης (π.χ. με ένα έγκαιρο πρόγραμμα κατεδαφίσεων αυθαιρέτων) θα εξέταζε πώς θα έπρεπε να αντιδράσει ο κρατικός μηχανισμός σε ένα ακραίο σενάριο, όπως αυτό που όντως συνέβη.
Τι είναι πολιτική προστασία
Και εδώ πρέπει να πούμε ότι «σχεδιασμός πολιτικής προστασίας» δεν σημαίνει απλή αποστολή κάποιων σχεδίων ή μια γενική έκκληση ετοιμότητας. Σχεδιασμός πολιτικής προστασίας σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής στην ιδιαίτερη επιβαρυμένη πολεοδομικής συνθήκη της Ανατολικής Αττικής θα σήμαινε προετοιμασία και για άνεμο από αντίθετη κατεύθυνση και για πολύ υψηλή θερμοκρασία και για ενδεχόμενο ταυτόχρονης εκδήλωσης πυρκαγιάς σε δύο μεγάλα μέτωπα στην Αττική.
Τα της κλιματικής αλλαγής ήταν σε γνωστά όπως και οι αυξημένοι κίνδυνοι από πυρκαγιά με άνεμο βορειοδυτικό αντί για τον συνήθη στην εποχή βορειοανατολικό. Αντίστοιχα, τόσο η εμπειρία των μεγάλων πυρκαγιών στην Ηλεία όσο και πυρκαγιές όπως αυτή στον Κάλαμο το 2017 είχαν δείξει τον υπαρκτό κίνδυνο πυρκαγιών που θα πέρναγαν και μέσα από κατοικημένες περιοχές, ενώ ειδική η Ηλεία είχε δείξει ότι τον τρομαχτικό κίνδυνο από την χωρίς σχέδιο απόπειρα φυγής από φλεγόμενη περιοχή χωρίς σχέδιο και χωρίς καθοδήγηση. Από πολλά χρόνια οι δασολόγοι έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για την απουσία ακόμη και πρακτικών μέτρων όπως η κοπή των κλαδιών που έφταναν πολύ κοντά στα σπίτια.
Η ίδια η γενική γραμματεία πολιτικής προστασίας σταδιακά αναβάθμιζε τη σημασία των σχεδίων εκκένωσης, ενώ συστήματα έγκαιρης ειδοποίησης του πληθυσμού σε περίπτωση ανάγκης ήταν εφικτά αλλά δεν προωθήθηκαν. Το ζήτημα της ανάγκης συντονισμού και επικοινωνίας όλων των εμπλεκόμενων φορέων ώστε να μπορούν να στέλνονται δυνάμεις στα σωστά σημεία και να διαχέεται άμεσα η πληροφορία, ήταν κάτι που χρόνια συζητιόταν. Η ανάγκη εκπαίδευσης του πληθυσμού ώστε να μπορεί να αντιδράσει σε μια τέτοια πυρκαγιά, κατά τρόπο π.χ. της συνεχούς προσπάθειας εκπαίδευσης για τις αντιδράσεις σε σεισμούς, είχε από καιρό συζητηθεί.
Η κυβέρνηση και ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κρίνονται επειδή δεν απέτρεψαν την κλιματική αλλαγή. Ούτε επειδή δεν ισοπέδωσαν προληπτικά τους πολύ προβληματικά δομημένους οικισμούς της Ανατολικής Αττικής. Πιθανώς μεγάλες καταστροφές να είχαμε. Όμως, οι απώλειες ζωής αποτυπώνουν ένα συνδυασμό δικών της ευθυνών. Ευθυνών που αφορούσαν το σχεδιασμό και την επικαιροποίηση των όποιων σχεδίων, την επίλυση των προβλημάτων συντονισμού, την προετοιμασία για σχέδια εκκένωσης, την εξασφάλιση ότι ακόμη και σε συνθήκες λιτότητας θα μπορούσαν να λειτουργήσουν επίγεια και εναέρια μέσα όπως και συστήματα επικοινωνίας.
Γι’ αυτό το λόγο είναι πολιτικά καταδικαστικό το πόρισμα των εισαγγελικών αρχών. Γιατί ακριβώς συγκεντρώνοντας τις πληροφορίες και τις μαρτυρίες, μεγάλο μέρος των οποίων ήταν εξαρχής γνωστό, συνθέτει ακριβώς μια εικόνα απουσίας σχεδίου, απουσίας προετοιμασία και έλλειψης συντονισμού. Δηλαδή των στοιχείων ακριβώς που αφορούν την ευθύνη της κυβέρνησης.
Η χαμένη ευθύνη της Αριστεράς
Όμως το πολιτικό κόστος που είχε ο ΣΥΡΙΖΑ από τις πυρκαγιές δεν είναι απλή αντανάκλαση των υπαρκτών ευθυνών που είχε και των αναντίρρητων ανεπαρκειών ως προς την κυβερνητική προετοιμασία και το σχεδιασμό για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Το βασικό κόστος ήρθε από την επίμονη άρνηση ανάληψης ευθύνης. Το κακοστημένο σκηνικό της σύσκεψης στο Κέντρο Επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής την ώρα που η κυβέρνηση είχε πλήρη επίγνωση ότι υπήρχαν νεκροί μόνο και μόνο για να μην χρειαστεί να είναι ο πρωθυπουργός αυτός που πρώτος θα αναγγείλει την ύπαρξη νεκρών· η απόπειρα να αποδοθούν όλα σε μια συνωμοσία και σε «οργανωμένο σχέδιο εμπρηστών· η συστηματική προσπάθεια να μεταφερθούν όλες οι ευθύνες μόνο στην άναρχη δόμηση και στους ίδιους τους κατοίκους· η εργαλειακή χρήση απόψεων ειδικών περί της κλιμάκωσης των πυρκαγιών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής· η διαρκής υπενθύμιση ότι φταίνε οι προηγούμενες κυβερνήσεις· οι δηλώσεις υπουργών ότι όλα πήγαν καλά και οι καθυστερημένες παραιτήσεις, όλα αυτά εμπέδωσαν την εικόνα μιας κυβέρνησης που δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη της.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η στάση αυτοδιοικητικών αρχόντων όπως η Περιφερειάρχης Αττικής Ρένα Δούρου που αρνήθηκε και αρνείται πεισματικά να παραδεχτεί ότι έχει ευθύνη για το ότι η Περιφέρεια δεν είχε αποτελεσματικά σχέδια αντιμετώπισης μιας τέτοιας πυρκαγιάς.
Μόνο που με αυτό τον τρόπο ο ΣΥΡΙΖΑ ουσιαστικά αρνήθηκε στην πράξη ένα κρίσιμο στοιχείο από την ιστορικότητα της αριστεράς στην ελληνική κοινωνία (και βασική πλευρά αυτού συνηθίσαμε να ορίζουμε ως «το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς»): τη διαρκή έγνοια για την κοινωνία και την ευθύτητα ως προς την ανάληψη ευθύνης (στην «πρώτη γραμμή), όποιο και εάν είναι το κόστος.
Αντί για αυτό είχαμε μια πολύ κλασική εικόνα κυνικής προσκόλλησης στην εξουσία και μετάθεσης ευθύνης σε οποιονδήποτε άλλο, μια εικόνα, όπως και εάν τη δει κανείς, αρκετά ξένη προς την ιστορία και τις παραδόσεις της αριστεράς.
