Η «Αθηναϊκή Σκηνή Κάλβου – Καλαμπόκη» παρουσιάζει το έργο «Πέρσες Shelter» σε μετάφραση Αλεξάνδρας Βουτζουράκη και σκηνοθεσία Μιχάλη Καλαμπόκη κάθε Σάββατο και Κυριακή έως τις αρχές Ιουνίου (Αθανασίου Διάκου και Τζιραίων 13, Ακρόπολη, τηλ. 210-9222.300, είσοδος 10-12 ευρώ)

Ο Μιχάλης Καλαμπόκης ηγείται του θιάσου που αποτελείται επίσης από τους Αλεξάνδρα Βουτζουράκη, Θωμά Πανδή, Κωνσταντίνο Φάμη, Γιάννη Τσουρουνάκη, Λυκούργο Μπάδρα, Λυδία Σγουράκη και Γιάννη Τριαντάκη.

Ο λόγος του Αισχύλου συναντάει τον λόγο του Ίψεν, του Μπύχνερ, του Σνίτσλερ μέσα σε ένα τρομακτικό σύμπαν ολοκληρωτικής καταστροφής σε μια κοινωνία που θυμίζει «οικεία κακά». Οι Αισχύλιοι Πέρσες, η απόλυτη διαχρονική τραγωδία του ηττημένου, δανείζουν τη φωνή τους σε έναν σύγχρονο πόλεμο.

Μια παράσταση βασισμένη σε έναν εφιάλτη που μεταφέρεται στη σκηνή. Ένα πρωτότυπο παιχνίδι υποκριτικής, όπου ο Χορός των Περσών μετατρέπεται σε σύγχρονους ρόλους, που ισορροπούν ερμηνευτικά μεταξύ του κλασσικού κειμένου και ενός δεύτερου κειμένου που υπονοείται, χωρίς να ακούγεται και βασίζεται στην πραγματικότητα που βιώνουν. Μια μετάφραση που εξελίσσεται κατά τη διάρκεια του έργου από ποιητική σε ψυχιατρικά ρεαλιστική. Μουσική που υποδηλώνει μια νέα κουλτούρα, προβολές σε οθόνες, εναλλακτικοί φωτισμοί σε μια ιδιαίτερη τεχνική σκηνοθεσίας.

Μέσα σε ένα πυρηνικό καταφύγιο η κυβέρνηση μιας χώρας διοικεί ένα πόλεμο που μέρα με τη μέρα χάνεται. Η απειλή για ολοκληρωτική συντέλεια του κόσμου είναι πια εμφανής. Η προπαγάνδα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της κάθε μεριάς είναι το μόνο όπλο που ακόμα δίνει μια αίσθηση ελέγχου της κατάστασης. Ο στρατός έχει εξοντωθεί και οι πληροφορίες από το μέτωπο εντείνουν τις ήδη τεταμένες σχέσεις και τα συναισθήματα των εγκλωβισμένων αρχηγών. Τρόμος και αγωνία, λογική και παραισθήσεις, αμφιβολίες και εθνικισμός, αιχμάλωτοι πολέμου και προδότες, μεταφυσικά γεγονότα και αθεϊσμός συγκρούονται μέσα σε έναν εγκλεισμό, όπου ο χώρος και ο χρόνος διαστρεβλώνονται λίγο πριν την πυρηνική καταστροφή και το τέλος της ανθρωπότητας.

Ο Μιχάλης Καλαμπόκης μιλάει στα «Νέα» για το νέο του καλλιτεχνικό εγχείρημα, την αρχαία τραγωδία και τη σύνδεσή της με το σήμερα.

1. Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Η Αθηναϊκή Σκηνή Κάλβου – Καλαμπόκη είναι μια θεατρική επιχείρηση με μακρά πορεία στο χώρο της θεατρικής εκπαίδευσης ως Ανώτερη Δραματική Σχολή, στο χώρο εργαστηρίων επιμόρφωσης και προετοιμασίας αλλά και σαν επαγγελματικό θέατρο με έδρα την Ακρόπολη. Μετά λοιπόν από μια σειρά παραστάσεων που σηματοδότησαν τον καλλιτεχνικό λόγο της Αθηναϊκής Σκηνής όπως οι Τρελοί της Βαλένθια του Ντε Βέγκα σε δική μου σκηνοθεσία, οι Γειτόνισσες του Χορν σε σκηνοθεσία Αλεξάνδρας Βουτζουράκη αλλά και ο Εδουάρδος Β’ του Μάρλοου σε σκηνοθεσία Κοραή Δαμάτη, έπρεπε με τους συνεργάτες μου να εξετάσουμε προσεκτικά το επόμενό μας βήμα. Τον καιρό λοιπόν που μελετούσα έχοντας κατεβάσει τη βιβλιοθήκη μου, μην έχοντας κατασταλάξει είδα έναν εφιάλτη. Ένα όνειρο που είχε αρκετούς πολιτικούς προβληματισμούς (σύγχρονος πόλεμος, παρορμητικές αποφάσεις διαταραγμένων ηγετών, παραπληροφόρηση και προπαγάνδα σα σύγχρονα όπλα πολέμου) αλλά και φοβίες που με τυραννούσαν από μικρή ηλικία (πυρηνική καταστροφή, μεταφυσική, καταστροφή του κόσμου). Άρχισα να κρατώ αμέσως σημειώσεις και θεώρησα προκλητική την ιδέα να παρουσιάσω στη σκηνή όσο πιο πιστά μπορούσα αυτό τον εφιάλτη. Με πολλές δυσκολίες. Αρχικά να εντάξεις τους ηθοποιούς στο κλίμα που ζητάς, να τους κάνεις να νιώσουν αυτές τις φοβίες. Επίσης να παρουσιάσεις μια εξωπραγματική κατάσταση, σχεδόν σουρεαλιστική με μέσα που δε συνηθίζονται ευρέως στις παραστάσεις. Έτσι όλο το θέατρο μετατράπηκε σε ένα καταφύγιο σε μια προσπάθεια το κοινό να συνυπάρχει στο χώρο και να βιώσει τον εγκλεισμό των ηρώων. Χρησιμοποιούνται εναλλακτικοί τρόποι φωτισμού που δίνουν μια απόκοσμη ατμόσφαιρα. Ο χώρος έχει οθόνες από τις οποίες παρακολουθούμε από τα ΜΜΕ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών την προπαγάνδα που ασκούν στην εξέλιξη του πολέμου και τέλος η μουσική που δίνει την τελική πινελιά σε αυτή την εφιαλτική πραγματικότητα. Μια ιδέα που σα σκηνοθέτη με οδήγησε να αναμετρηθώ με το όνειρο αυτό και όχι τόσο με μία διάθεση να κάνω μια παράσταση που να γίνει ευρέως αποδεκτή. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν οι Πέρσες Shelter, όπου το κοινό ενώ ακούει το κείμενο των Περσών παράλληλα παρακολουθεί την ιστορία μιας σύγχρονης κυβέρνησης εγκλωβισμένης σε ένα καταφύγιο πριν την καταστροφή του κόσμου, ιστορία που δεν ειπώνεται αλλά υπονοείται με τη σκηνοθεσία, τη σκηνική δράση και την υποκριτική των ηθοποιών. Αυτό ακριβώς είναι και το ιδιαίτερο που προτείνει η παράσταση.

2. Πώς ο Αισχύλος συναντάει τον Μπύχνερ, τον Ίψεν και τον Σνίτσλερ;

Με τη συνεργάτη μου Αλεξάνδρα Βουτζουράκη δημιουργήσαμε μια ιδιαίτερη δομή. Φτιάχτηκε το σενάριο της υπόθεσης του Shelter, οι ρόλοι οι σκηνές. Οι ρόλοι στην ιδέα της παράστασής μας έπρεπε να ξεφύγουν από την αρχετυπική μορφή της Αρχαίας Τραγωδίας και να γίνουν σύγχρονες Ψυχολογικές υπάρξεις, με συγκεκριμένες μορφές προσωπικότητας, συγκεκριμένη ψυχοπαθολογία και σωματική αλλά και πνευματική σημειολογία. Αυτή είναι η μαγεία της σκηνοθεσίας όπου δημιουργείς από το μηδέν νέους ανθρώπους. Γι αυτούς λοιπόν τους ήρωες ζήτησα από την Αλεξάνδρα Βουτζουράκη κάθε ρόλος να έχει μια στιγμή μέσα στο έργο που θα εξηγεί στο κοινό άμεσα, σπάζοντας οποιαδήποτε σύμβαση ή κλίμα υπάρχει, το λόγο της στάσης του, της προσωπικότητάς του, των στόχων του. Χωρίς να θέλω να γραφτεί καινούργιο κείμενο θεωρήσαμε ενδιαφέρον να ανατρέξουμε σε μια περίοδο ”γέφυρα”. Τον 17ο-20ο αιώνα. Μια περίοδο με έντονες αιματοχυσίες και πολιτικές ανακατατάξεις που επηρέασαν τη γραφή αυτών των σημαντικών συγγραφέων. Βρέθηκαν κείμενα από ρόλους με αντίστοιχους στόχους και ”θέλω” με τους ήρωές μας. Με αυτό τον τρόπο υπογραμμίζεται τόσο η ψυχολογική υπόσταση αλλά και υπενθυμίζεται η διαχρονικότητα της καταστροφής του πολέμου και των λανθασμένων πολιτικών αποφάσεων, είτε αυτή διαδραματίζεται στην αρχαιότητα, είτε το 18ο με 19ο αιώνα, είτε σήμερα. Αν μελετήσεις πολλούς από τους συγγραφείς αυτής της περιόδου ίσως να διακρίνεις ακόμα και τη μετενσάρκωση παλαιότερων και αρχαιότερων συγγραφέων. Ένας περίεργος διάλογος υπάρχει από γραφής και τα έργα τους φαντάζουν να συνομιλούν. Έτσι δημιουργήθηκε ο λόγος, το σύνολο του κειμένου χρησιμοποιώντας και άλλο ένα αισθητικό στοιχείο που το κοινό αναγνωρίζει από την έναρξη του έργου. Καθώς όλη η υπόθεση υποδηλώνει την πορεία προς την ολοκληρωτική καταστροφή λόγω της πνευματικής διαστρέβλωσης των ηρώων από τον εγκλεισμό στο καταφύγιο, ο λόγος συμμετέχει με το εξής ”παιχνίδι”. Ξεκινά έντονα ποιητικός, σαν την υπέρτατη καλαίσθητη μορφοποίηση του λόγου, συνεχίζει ρεαλιστικός και όσο οδηγούμαστε προς την καταστροφή ο λόγος γίνεται συγκοπτόμενος για να καταλήξει σχεδόν σε λέξεις χωρίς προτάσεις και άναρθρες κραυγές. Η πτώση της ανθρωπότητας σε συσχέτιση με την πτώση της λεκτικής επικοινωνίας. Η πορεία αυτή στην παράσταση περνάει μέσα από ενότητες. Σα στάδια διαχείρισης του πένθους. Πανικός, οργή, χάσιμο ελέγχου και απόλυτη σύγκρουση αποτελούν στάσεις στην πορεία των ηρώων για να οδηγηθούν στη μετά τη συντέλεια πραγματικότητα.

3. Ο χορός των Περσών πώς λειτουργεί στο νέο του πλαίσιο;

Στην παράσταση Πέρσες Shelter κρατήθηκαν οι τέσσερις ρόλοι του Αισχύλου. Η Άτοσσα που στη δική μας εκδοχή είναι ο Βασιλιάς της χώρας που υποδύομαι εγώ, θέλοντας να φωτίσω την ουσία που στη βάση του αρχετύπου δεν περιορίζεται σε φύλο, ο αγγελιοφόρος, το φάντασμα που παρουσιάζεται με ιδιαίτερο τρόπο και ο γιος (Ξέρξης). Όλο το άλλο κείμενο ορίστηκε βάσει του κειμένου του χορού. Στη δική μας εκδοχή λοιπόν ο χορός μετατράπηκε σε συγκεκριμένες προσωπικότητες. Σε όλη την παράσταση ακούγεται όλο το κείμενο του Αισχύλου αλλά με την εξής ιδιαιτερότητα. Έχοντας στα χέρια μας το σύνολο του κειμένου, το χωρίσαμε ανάλογα με τους στόχους και το μοιράσαμε στους ρόλους που δημιουργήσαμε. Έτσι τα λόγια που ανέφεραν πιο πολύ το θρησκευτικό στοιχείο δόθηκαν στην Ιέρεια που είναι η εκπρόσωπος της Θρησκευτικής αρχής στην κυβέρνησή μας. Σε αυτό τον πολιτισμό αυτή η εκπρόσωπος είναι μια νέα, αγνή κοπέλα που μπορεί να έρχεται σε επαφή με το θεϊκό στοιχείο και τα πνεύματα. Τα λόγια που εκθείαζαν τους Έλληνες δόθηκαν στο ρόλο ενός αιχμαλώτου Έλληνα με υψηλό εθνικιστικό φρόνημα. Ο στρατηγός πήρε το κείμενο που ήταν πιο μιλιταριστικό, ο στρατιώτης που φυλάσσει τα πυρηνικά πήρε το κείμενο με τις περισσότερες ανησυχίες και τέλος τα λόγια που είχαν στόχο την κριτική της στάσης των Περσών αλλά και τη δυναμική ανατροπής της κατάστασης δόθηκαν στη σύμβουλο του βασιλιά που με τις δράσεις της μπορεί να ανατρέψει ακόμα και τον ίδιο τον πόλεμο. Οι ήρωες αυτοί ξεπηδώντας από το χορό των Περσών δίνουν πνοή στη νέα αυτή παράσταση με ψυχολογικές υποστάσεις και υπογραμμίζουν θέματα διαχρονικά αλλά και σύγχρονα όπως, θρησκευτική πίστη και αθεϊσμός, μεταφυσικά φαινόμενα, εθνικισμός και προδοσία, συνομωσιολογία και προπαγάνδα, συντέλεια του κόσμου και πυρηνική απειλή. Από τη δομή του χορού κρατήθηκε η ύπαρξη χορικών. Ένα μεγάλο στοίχημα σε μια σύγχρονη υπόθεση να μπορέσουν να συνυπάρξουν χορικά. Τέσσερα χορικά βασισμένα στα τέσσερα βασικά συναισθήματα: Φόβος, Οργή, Χαρά, Λύπη με μια μουσική που υποδηλώνει μια νέα κουλτούρα που φτιάξαμε.

4. Η σύγχρονη ματιά στο έργο του Αισχύλου, θυμίζει ταινία επιστημονικής φαντασίας. Πόσο κοντά ή μακριά θεωρείτε πως βρίσκεται η συνθήκη που προτείνετε από την πραγματικότητα;

Εδώ έρχεται η φαντασία να μπλέξει με την ιστορία των Περσικών πολέμων και τη σύγχρονη πραγματικότητα. Τί τα ενώνει; Οι καταστρεπτικές συνέπειες του πολέμου που είναι πάντα οι ίδιες σε όποια εποχή και αν τις δούμε. Οι παρορμητικές αποφάσεις ηγετών που είτε σε διαύγεια είτε σε πλήρη σύγχυση όπως οι ήρωές μας μπορούν να οδηγήσουν σε θάνατο χιλιάδες. Σίγουρα έχω επηρεαστεί από προσλαμβάνουσες που είχα από μικρός από μυθιστορήματα, από ειδήσεις όπως καταγράφονταν στο παιδικό μου μυαλό, από γεγονότα όπως επεξεργάζονται από το ενήλικό μου μυαλό, από ταινίες καταστροφής αλλά και από την ίδια την αγάπη μου για την ιστορία που φαίνεται να μή διδάσκει. Πολιτική. Το ίδιο το Θέατρο σαν Τέχνη είναι Πολιτική μιας και επηρεάζει, διδάσκει. Λέει άποψη, άρα θέλει να πείσει. Βάσει αυτής της ανάλυσης ασκώ πολιτική. Με σύγχρονα μέσα. Στόχος δεν είναι άλλο ένα ανέβασμα των Περσών κλασσικό ή αποδομημένο. Ή η μεταφορά του σε σύγχρονη εποχή. Όχι αυτό είναι χιλιοειπωμένο και δε θα το δει ο θεατής. Στόχος η χρήση ενός κειμένου στο στόμα ηρώων που ξεπηδούν από ένα άλλο, σύγχρονο έργο. Σχεδόν από συνωμοσιολογική σειρά του Netflix. Μια επιστημονική φαντασία που ένα κόκκινο κουμπί τη χωρίζει από την πραγματικότητα που βιώνουμε γύρω μας.

5. Πώς η παράσταση αυτή υπηρετεί τις εναλλακτικές μορφές υποκριτικής και σκηνοθεσίας που προτείνει το θέατρό σας;

Από τα χρόνια των σπουδών μου στη Δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου με απασχολούσε η συνύπαρξη της Τέχνης του Θεάτρου με την επιστήμη της Ψυχολογίας. Μόλις είχα αποφοιτήσει από το τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου. Θυμάμαι ακόμα τον αγώνα που έδωσα να ενταχθεί το μάθημα της ψυχολογίας στην καλλιτεχνική εκπαίδευση, που ωστόσο στο εξωτερικό είναι αυτονόητη εδώ και δεκαετίες. Με επιμονή και πείσμα δικαιώθηκα. Η Ελλάδα δυστυχώς είναι αρκετά δύσκαμπτη σε αλλαγές που μπορεί να προτείνει κάποιος νεότερος. Ήξερα πως προς τα εκεί βρισκόταν η ταυτότητα που ήθελα να προτείνω πιστεύοντας ότι πρέπει να δημιουργήσω κάτι σα σφραγίδα μιας και πάγια άποψή μου είναι ότι αν δεν έχεις κάτι να πεις καλύτερα να μη μιλάς. Ζούμε σε μια περίοδο που λόγω συνθηκών πολλοί δημιουργοί έχουν εύκολο βήμα να δείξουν παραστάσεις. Πολυφωνία εξαιρετική. Ωστόσο αρκετές από αυτές, χωρίς να προτείνουν κάτι, μετατρέπουν την πολυφωνία σε ενοχλητική πολυλογία. Αυτή τη συνύπαρξη Ψυχολογίας και Θεάτρου τη χρησιμοποιώ σαν ψυχοθεραπευτής σε περιστατικά και ομάδες αλλά και στον τρόπο που προσεγγίζω ρόλους που παίζω, έργα που σκηνοθετώ αλλά και στη διδασκαλία της υποκριτικής στους σπουδαστές μου στην Ανώτερη σχολή της Αθηναϊκής Σκηνής. Όταν κάποιος ακούει για Ψυχολογία στο Θέατρο φαντάζεται αμέσως ρεαλισμό. Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Σουρεαλισμός βασίστηκε στην επιστήμη της Ψυχολογίας. Η αυτόματη γραφή. Η ανάλυση του ονείρου. Εδώ και πολλά πλέον χρόνια έχω δομήσει μια μέθοδο που χρησιμοποιώ και ονομάζω μέθοδο των ενοτήτων. Βάσει αυτής της μεθόδου κινούμαι στις σκηνοθεσίες μου. Σημειολογία Ψυχολογίας, μορφές προσωπικότητας και ψυχοπαθολογία, σωματοποίηση ψυχικής έντασης σε ένα περιβάλλον όπου συνηθίζω να εκμεταλλεύομαι τα ρεύματα της Τέχνης με απλότητα, ρυθμούς, σκέψη, συμβολισμούς, φόρμα αλλά και ειλικρίνεια να εναλλάσσονται. Συγκεκριμένες τεχνικές διαφοροποιήσεων και προσέγγισης που άλλοτε δίνουν οικεία εικόνα και άλλοτε εφιαλτική χωρίς να αποκλείω την εναλλαγή τους στο ίδιο έργο. Είναι η δική μου ανάγνωση ή μάλλον το δικό μου φίλτρο μέσα από το οποίο δημιουργώ με συχνά έντονο αισθητικό στοιχείο. Μια μέθοδος που χρησιμοποιείται σαν εργαλείο από τους ηθοποιούς των παραστάσεών μου και οδηγούνται σε μια καθολική γέννηση του ρόλου. Χαίρομαι να εκπαιδεύω σπουδαστές σε αυτό το εργαλείο και αργότερα με πολλούς από αυτούς να συνυπάρχω σε παραστάσεις μου όπου η συνδημιουργία γίνεται αβίαστα. Δεν αρκεί εκπαιδευτικά πλέον η εμπειρική διδασκαλία. Γι αυτό το λόγο επιδιώκω από τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσής τους να παίρνουν μέρος σε παραστάσεις σαν πρακτική αλλά και αργότερα σαν απόφοιτοι με την απορρόφησή τους στο θίασο της Αθηναϊκής Σκηνής. Σε αυτή την παράσταση νοιώθω ότι έχω αναπτύξει στη σκηνή όλο αυτό μου το όραμα. Από τη χρήση των τεχνικών μέσων μέχρι τις εναλλαγές στον τρόπο εκφοράς του λόγου, τη χρήση του σώματος, την προβολή της σκέψης και την εξωτερίκευση ή το κρύψιμο των συναισθημάτων. Από τις εναλλαγές ρεαλισμού και σουρεαλισμού μέχρι τη χρήση του περιβάλλοντος χώρου και των επίπλων στο συμβολισμό. Ανάλυση που ο θεατής δε θα την κατακερματίσει θεατρολογικά αλλά θα την εισπράξει σα γενική γεύση βλέποντας τη δράση μέσα από την αλλοιωμένη ματιά των ηρώων. Ο θεατής δεν αντιμετωπίζεται σαν κουτός. Αλλά σα μονάδα της παράστασης που με τις ψηφίδες που αφήνω κενές, καλείται να επιλέξει ποιές θα βάλει πού για να σχηματίσει το συμπέρασμα που θέλει. Η συμμετοχή στη δημιουργικότητα κάνει τη θεατρική εμπειρία μοναδική.

6. Αν ο Αισχύλος έγραφε τους Πέρσες στο σήμερα, θεωρείτε πως θα χρησιμοποιούσε στοιχεία αντίστοιχα με τα δικά σας;

Σε ένα μεγάλο βαθμό πιστεύω πως ναι. Σίγουρα αναφορικά στα μέσα που η κάθε μεριά θα χρησιμοποιούσε στην εξέλιξη του πολέμου. Δεν ξέρω αν θα χρησιμοποιούσε τόσο το θεϊκό στοιχείο που είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Αρχαίου Δράματος, κάτι που με το πέρασμα των αιώνων αφαιρέθηκε από τη δραματουργία. Υπάρχει ωστόσο μια μεγάλη διαφορά με το κείμενο της αρχαίας Δραματουργίας. Ο Αισχύλος θέλησε με έξυπνο τρόπο μέσα από το φως που έριξε στην καταστροφή των Περσών να εκθειάσει την ανδρεία, το φρόνιμα των Ελλήνων. Εγώ με τους Πέρσες Shelter, πέραν των στόχων που προανέφερα θέλησα να εστιαστώ σε δύο άλλα σημεία. Στην διαστρέβλωση λόγω εγκλεισμού που θα οδηγήσει λίγους να καταστρέψουν πολλούς αλλά και στη ζωώδη αντίδραση του αμυνόμενου που πλέον σα νικητής έχει το παράλογο δικαίωμα να καταστρέψει τον αρχικά επιτιθέμενο. Μια ιστορία που σπάνια ακούγεται όταν θέλουμε να εξυψώσουμε ιστορικά ένα έθνος. Ανήκει ωστόσο στην ιστορία.