Η εμφάνιση και υιοθέτηση της ριζοσπαστικής για την εποχή τής «τεχνολογίας» του άροτρου που σέρνεται από βόδια, είναι αυτή -και όχι η ανάδυση της γεωργίας- που δημιούργησε τις πραγματικές ανισότητες στις κοινωνίες της Ευρασίας, αρχής γενομένης από το 4.000 π.χ. περίπου.
Αυτό υποστηρίζει μια νέα διεθνής διεπιστημονική μελέτη, σύμφωνα με την οποία διάφορες περιοχές ήδη πριν 7.000 χρόνια άρχισαν να δείχνουν πλέον σημάδια διακρίσεων ανάμεσα στους έχοντες και στους μη προνομιούχους. Οι ρίζες της ουσιαστικής ανισότητας πρέπει να αναζητηθούν στην ευρεία εφαρμογή της καλλιέργειας της γης με άροτρα που έλκονταν από βόδια.
Η ανισότητα από… τα άροτρα που έλκονταν από βόδια
Οι ερευνητές από τα πανεπιστήμια Οξφόρδης και Μποκόνι Μιλάνου, καθώς και το Ινστιτούτο Σάντα Φε των ΗΠΑ, που έκαναν δύο σχετικές δημοσιεύσεις στο περιοδικό «Antiquity» (Αρχαιότητα), έρχονται να αμφισβητήσουν την καθιερωμένη διεθνώς άποψη ότι η ανισότητα εμφανίστηκε, όταν οι ανθρώπινες κοινωνίες έκαναν τη μετάβαση από το στάδιο των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών σε εκείνο των γεωργών.
Όπως αναφέρουν, δεν ήταν η γεωργία που έφερε τις σημαντικές ανισότητες πλούτου, αλλά η υιοθέτηση μιας νέας «τεχνολογίας» (άροτρο με βόδι) που ανέτρεψε τις ισορροπίες, κάνοντας πλέον τη γη πιο πολύτιμη, ενώ την ανθρώπινη εργασία λιγότερο χρήσιμη.
Τα βόδια ήσαν μια μορφή τεχνολογίας που εξοικονομούσε ανθρώπινη εργασία. Ένας αγρότης με ένα ζευγάρι βόδια μπορούσε, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των επιστημόνων, να οργώσει και να καλλιεργήσει δεκαπλάσια έκταση από ό,τι κάποιος με μια τσάπα.
Τα βόδια «ως μορφή τεχνολογίας»
«Τα άροτρα που σέρνονταν από βόδια ήσαν τα ρομπότ της ύστερης Νεολιθικής Εποχής. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο με σήμερα: αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες ανάμεσα σε εκείνους που κατείχαν τα ρομπότ και εκείνους των οποίων η εργασία αντικαθίστατο από τα ρομπότ», δήλωσε ο ερευνητής οικονομολόγος Σάμουελ Μπόουλς του Ινστιτούτου Σάντα Φε.
Οι ερευνητές συνέκριναν με νέες στατιστικές μεθόδους την ανισότητα σε διαφορετικά είδη πλούτου, σε διαφορετικές κοινωνίες, σε διαφορετικές περιοχές και εποχές της ιστορίας. Η ανάλυση τους από 150 αρχαιολογικές τοποθεσίες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε απότομη επιδείνωση της ανισότητας στην Ευρασία γύρω στο 4.000 π.Χ., αρκετές χιλιετίες μετά την εμφάνιση της γεωργίας.
«Έκπληξη δεν αποτελεί τόσο ότι η ανισότητα απογειώθηκε με καθυστέρηση, όσο ότι είχε προηγουμένως παραμείνει για τόσο καιρό σε χαμηλά επίπεδα», δήλωσε η επικεφαλής ερευνήτρια, καθηγήτρια νεολιθικής αρχαιολογίας της Οξφόρδης Έϊμι Μπόγκααρντ.
«Η συνηθισμένη ιστορία ότι οι κοινωνίες που υιοθέτησαν τη γεωργία έγιναν πιο άνισες, δεν μπορεί πλέον να θεωρείται σωστή, επειδή παρατηρήσαμε ότι ορισμένες κοινωνίες που υιοθέτησαν τη γεωργία, εμφάνιζαν αξιοσημείωτη ισότητα για χιλιάδες χρόνια μετά», ανέφερε ο ερευνητής οικονομολόγος Ματία Φοτσεζάτο του Μποκόνι.
Άροτρα: Δυνατότητα καλλιέργειας δεκαπλάσιας έκτασης γης
Έως πριν περίπου 4.000 χρόνια, οι κοινωνίες στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη καλλιεργούσαν κυρίως με τσάπες μικρές εκτάσεις γης με δημητριακά, όσπρια.
Κάποια στιγμή, όμως, τα πράγματα άλλαξαν, καθώς όσοι αγρότες είχαν τα μέσα να αποκτήσουν και να συντηρήσουν βόδια, άρχισαν να καλλιεργούν με συρόμενα άροτρα μεγαλύτερες πλέον εκτάσεις και σταδιακά να προτιμούν καλλιέργειες όπως το κριθάρι, που δεν απαιτούσαν τόση ανθρώπινη εργασία.
Έως τη δεύτερη χιλιετία προ Χριστού τα χωράφια εκτείνονταν πια έως εκεί που έφθανε το μάτι στον ορίζοντα και οι κοινωνίες είχαν πια διαστρωματωθεί με αισθητά άνισο τρόπο ανάμεσα στους πλούσιους ιδιοκτήτες γης που άφηναν την περιουσία τους κληρονομιά στα παιδιά τους, και στις οικογένειες που είχαν μικρή έως καθόλου έκταση για καλλιέργεια.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, «όσο η εργασία ήταν ο παράγων-κλειδί για την παραγωγή, η ανισότητα παρέμεινε περιορισμένη, επειδή οι οικογένειες δεν διέφεραν πολύ μεταξύ τους. Όταν όμως η γη έγινε ο πιο σημαντικός παραγωγικός συντελεστής, οι διαφορές ανάμεσα στις οικογένειες διευρύνθηκαν και άλλες μορφές υλικού πλούτου μπορούσαν πια να συσσωρευτούν και να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές.
Είτε λόγω τύχης είτε καταναγκασμού με τη βία είτε σκληρής δουλειάς, τελικά μερικές οικογένειες κατέληξαν να κατέχουν πολύ περισσότερα από άλλες. Τότε έκανε την εμφάνιση της η ριζική ανισότητα».
Είχε προηγηθεί μια επιστημονική μελέτη στο «Nature» το 2017, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Τιμ Κόλερ, που έδειξε ότι υπήρχε σημαντικά μεγαλύτερη ανισότητα πλούτου στην Ευρασία από ό,τι στην Αμερική την ίδια εποχή, γεγονός που απέδιδε στο ότι οι αμερικανικές κοινωνίες δεν είχαν υιοθετήσει εξημερωμένα μεγάλα ζώα στις γεωργικές καλλιέργειες τους.
Άνισες κοινωνίες όσες ήταν ευάλωτες στις πολιτικές αναταραχές και την κλιματική αλλαγή
Η νέα μελέτη επίσης αναδεικνύει ένα άλλο ζήτημα, που έχει επικαιρότητα και σήμερα: οι πιο άνισες κοινωνίες του παρελθόντος ήσαν αυτές που έτειναν να είναι οι πιο ευάλωτες στις πολιτικές αναταραχές και στην κλιματική αλλαγή. Στην εποχή μας η ανισότητα εμφανίζει ανοδική τάση στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, κάτι που αποτελεί πηγή αυξανόμενης ανησυχίας.
«Αν δεν υπάρχουν θεσμικοί ή άλλοι αναδιανεμητικοί μηχανισμοί, η ανισότητα είναι πάντα εκεί που πρόκειται να καταλήξουμε», προειδοποίησε η Μπόγκααρντ.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
