Προφυλαγμένη από τον καυτό ήλιο της Αιγύπτου στο σκιερό μπαλκόνι του ξενοδοχείου Old Cataract, η Αγκαθα Κρίστι σημείωνε τις τελευταίες σκέψεις της σε ένα κομμάτι χαρτί. Το «Εγκλημα στον Νείλο» είχε σχεδόν τελειώσει∙ σύντομα θα έπαιρνε τη θέση του ανάμεσα στα καλύτερα αστυνομικά μυθιστορήματα του κόσμου. Το όφειλε εν μέρει στον Τόμας Κουκ.
Στον βρετανό επιχειρηματία η εταιρεία του οποίου, αρκετά χρόνια νωρίτερα, το 1899, έχτιζε στις όχθες του αφρικανικού ποταμού το Old Cataract, με θέα τις φελούκες που πηγαινοέρχονταν από τις θρυλικές Θήβες ως τον πρώτο καταρράκτη του Ασουάν, δίνοντας έμπνευση για το βιβλίο. Ηταν ο ίδιος άνθρωπος που είχε φέρει τα πρώτα ατμόπλοια στον Νείλο εγκαινιάζοντας τις περίφημες κρουαζιέρες, όνειρο για κάθε ρομαντικό ταξιδιώτη. Ηταν εκείνος πάλι που άνοιγε τις πύλες της ονειρικής Ινδίας στους δυτικούς ταξιδευτές εν έτει 1860 και που έθεσε τα θεμέλια για τον μοντέρνο τουρισμό στην Ευρώπη.
Μεσουρανούσε ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, ως ο πατέρας του «οργανωμένου ταξιδιού». Ως τότε το ταξίδι αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο κάποιων τολμηρών εξερευνητών, ολίγων ευκατάστατων ανθρώπων ή μεμονωμένων ταξιδιωτών που έπρεπε να διοργανώσουν ατομικά, σε ασύλληπτα αντίξοες συνθήκες, τη γνωριμία τους με μια ξένη χώρα.
Υλοποιώντας για πρώτη φορά στην ιστορία έναν διαφορετικό τρόπο ταξιδιού – ο οποίος τελικά και θα καθιερωνόταν – ο Τόμας Κουκ ανέπτυξε τον μαζικό τουρισμό. Συντόμευσε τη διάρκεια των ταξιδιών, εξασφάλισε σημαντικές ανέσεις σε δύσκολους προορισμούς, κατέστησε το ταξίδι εφικτό όχι μόνο για την αγγλική αριστοκρατία αλλά και για τα μέλη της αναδυόμενης μεσαίας τάξης, ανθρώπους που τολμούσαν μαζί του να ταξιδέψουν στο άγνωστο επί ολόκληρες εβδομάδες έως τον πολυπόθητο προορισμό.
Η ταξιδιωτική αυτοκρατορία που ίδρυσε ο Τόμας Κουκ έφτασε την περασμένη Δευτέρα στον τελευταίο της σταθμό. 178 χρόνια μετά την ίδρυσή του, ο οργανισμός Thomas Cook, που άλλαξε την ιστορία των ταξιδιών, ανακοίνωσε την πτώχευσή του αφήνοντας ανέργους δεκάδες χιλιάδες εργαζομένους, εκατοντάδες χιλιάδες μετεώρους ταξιδιώτες, πολλά χρέη και αλυσιδωτές επιπτώσεις στις τουριστικές βιομηχανίες των χωρών με τις οποίες συνεργαζόταν.
Το πρώτο ταξίδι
Το μακρινό ταξίδι της εταιρείας ξεκίνησε το 1841, 35 ολόκληρα χρόνια πριν εφευρεθεί το τηλέφωνο, σχεδόν 70 πριν υπάρξουν ραδιόφωνο και ραδιοφωνικές διαφημίσεις… Την χρονιά εκείνη ο Τόμας Κουκ, ένας μαραγκός, παλιά βαπτιστής ιεροκήρυκας και ενεργό μέλος του Κινήματος της Εγκράτειας που προπαγάνδιζε με πάθος την απαγόρευση του αλκοόλ, είχε την ιδέα να διοργανώσει το πρώτο μαζικό οργανωμένο ταξίδι για λογαριασμό άλλων: τη μεταφορά 570 οπαδών της Εγκράτειας από το Market Harboriugh στο Leicester μέσω της νεοϊδρυθείσας σιδηροδρομικής εταιρείας Midland Counties Railway.
Ο Κουκ διαπραγματεύτηκε με την εταιρεία και τελικά χρέωσε… ένα σελίνι κάθε επιβάτη για το ταξίδι των σχεδόν 18 χιλιομέτρων, τιμή στην οποία περιλαμβανόταν το εισιτήριο του τρένου και φαγητό κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Ο ίδιος θα κρατούσε για τον εαυτό του ποσοστό από τα ναύλα.
Τέσσερα χρόνια αργότερα και μετά την επιτυχία του πρώτου ταξιδιού θα ξανασχεδίαζε τη μετακίνηση μελών του Κινήματος της Εγκράτειας, αυτήν τη φορά από το Leicester, το Nottingham και το Derby μέχρι το Liverpool, για τις ανάγκες του οποίου τύπωσε και ένα φυλλάδιο – κάτι σαν ταξιδιωτικό οδηγό για τους συμμετέχοντες. Κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών ο Κουκ σημείωνε όσα αξιοπερίεργα συναντούσε στη διαδρομή και συχνά αρθρογραφούσε ή δημοσίευε επιστολές σε τοπικές εφημερίδες ως… ανταποκριτής σε μια εποχή που τα ταξίδια δεν ήταν αυτονόητα για όλους.
Ταξιδιωτικός κολοσσός
Ο Τόμας Κουκ είχε μπει δυναμικά, χωρίς σχεδόν να το καταλάβει, στην βιομηχανία του τουρισμού. Θα το συνειδητοποιούσε, ίσως, όταν το επόμενο έτος 350 ταξιδιώτες που είχε αναλάβει φτάνουν στον σιδηροδρομικό σταθμό της Γλασκώβης: ενθουσιασμένοι οι Σκωτσέζοι για την επίσκεψη ενός γκρουπ Αγγλων στην περιοχή τους, υποδέχονται τους τουρίστες με πυροβολισμούς, με μια μπάντα που παιανίζει χαρούμενες μελωδίες και με… ομιλίες των τοπικών Αρχών.
Τα επόμενα χρόνια τα ταξίδια στο εξωτερικό συνεχίζονται από το γραφείο του Τόμας Κουκ: Ελβετία, Ιταλία, ένα μεγάλο τουρ σε Βέλγιο – Γερμανία – Γαλλία που το 1855 καταλήγει στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού, κρουαζιέρες στη Μεσόγειο και σε Σκανδιναβία, Ινδία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, όπου στο τέλος του 19ου αιώνα αποκαλούν τον Κουκ «άστεφο βασιλιάς της Αιγύπτου» και τα τουριστικά του ατμόπλοια «τον στόλο με τον οποίο κέρδισε τη μάχη του Νείλου».
Το 1865 είναι κομβική χρονιά για το μέλλον της εταιρείας.
Ο Κουκ συνεταιρίζεται με τον γιο του Τζον Μέισον και η Thomas Cook & Sons μεταφέρει την έδρα της από το Leicester στην πολυσύχναστη Fleet Street του Λονδίνου. Θα γινόταν τελικά ο μεγαλύτερος ταξιδιωτικός οργανισμός στον κόσμο με 500 καταστήματα στη Βρετανία, δεκάδες σε άλλες χώρες του πλανήτη, δική της αεροπορική εταιρεία και συνεργασία με 3.000 ξενοδοχεία στον πλανήτη.
Παράλληλα η εταιρεία εγκαινιάζει το σύστημα των κουπονιών με τα οποία οι πελάτες ανταμείβονταν κερδίζοντας εκπτώσεις σε συνεργαζόμενα ξενοδοχεία, εστιατόρια ή υπηρεσίες. Την ίδια χρονιά ο Τόμας Κουκ δοκιμάζει το πρώτο υπερατλαντικό του ταξίδι και ένα έτος αργότερα, με βάση την προσωπική του εμπειρία, ταξιδεύει τους πελάτες του για πρώτη φορά στην Αμερική.
Οι διάδοχοι
Ο Τόμας Κουκ πεθαίνει το 1892, όμως ό,τι εκείνος ξεκίνησε το συνεχίζουν τα παιδιά και τα εγγόνια του. Το 1927 η εταιρεία διοργανώνει το πρώτο της αεροπορικό ταξίδι με πέντε επιβάτες που ταξιδεύουν από τη Νέα Υόρκη στο Σικάγο πληρώνοντας 575 αμερικανικά δολάρια για τα εισιτήρια, τη διαμονή και τη διατροφή τους. Εναν χρόνο αργότερα οι κληρονόμοι Φρανκ και Ερνεστ Κουκ εντελώς αναπάντεχα πωλούν την εταιρεία στην Orient Express ενώ το 1948, στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και έχοντας αντιμετωπίσει σοβαρά οικονομικά προβλήματα, η Thomas Cook κρατικοποιείται. Το 1965 τα καθαρά κέρδη της εταιρείας ξεπερνούν για πρώτη φορά το ένα εκατομμύριο στερλίνες.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ξαναπερνά σε χέρια ιδιωτών, στη Μidland Bank, και μεταφέρει την έδρα της στο Peterborough ενώ το 1992 μεταβιβάζεται σε μια γερμανική τράπεζα. Εκατομμύρια άνθρωποι ταξίδεψαν με την Thomas Cook τον επόμενο σχεδόν μισό αιώνα.
Η χρεοκοπία
Μέχρι προχθές που ανακοινώθηκε η χρεοκοπία του οργανισμού, μιας εταιρείας με πωλήσεις 7,8 δισεκατομμυρίων στερλινών, με 19 εκατομμύρια ταξίδια τον χρόνο και με 22.000 εργαζομένους.
Το μέλλον της είναι άγνωστο, όμως το παρελθόν της θα μείνει για πάντα χαραγμένο στην Ιστορία. Ειδικά του ανθρώπου που την ίδρυσε, ενός επιχειρηματία με όραμα και ταυτόχρονα παθιασμένου ταξιδιώτη: διότι ήταν εκείνος που έβαλε στο μυαλό πολλών ανθρώπων την ιδέα ότι τα ταξίδια είναι εφικτά όπως και ο γύρος του κόσμου, όταν πρώτος εκείνος, λίγο πριν αφήσει τα ηνία της εταιρείας, το κατάφερε: ένα ταξίδι 222 ημερών που περνούσε από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Κίνα, την Ινδία, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και άλλες χώρες με σημερινό κόστος περίπου 31.000 στερλίνες. Το ημερολόγιο έγραφε 1872…
