Το γεγονός ότι η «ώρα του πρωθυπουργού» την Παρασκευή 4 Οκτωβρίου θα έχει ως θέμα το Προσφυγικό, με αφορμή την ερώτηση του επικεφαλής του ΜέΡΑ25 Γιάνη Βαρουφάκη, έχει και αυτό το συμβολισμό του.
Είναι σαφές ότι το προσφυγικό αποκτά μια κεντρικότητα στην πολιτική αντιπαράθεση και σε αυτό δείχνουν να συγκλίνουν τόσο η ΝΔ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ.
Η ΝΔ προσπαθεί να δείξει ότι θα αλλάξει τα πράγματα στο προσφυγικό
Προεκλογικά η κυβέρνηση είχε διατυπώσει ορισμένες θέσεις που όντως τώρα αποτυπώνονται και στις εξαγγελίες. Σχηματικά είχε επιμείνει στα κλειστά προαναχωρησιακά κέντρα και σε ένα στόχο επιτάχυνσης της διαδικασίας ασύλου, παράλληλα με ταχύτερες διαδικασίες επιστροφών και αυστηρότερη φύλαξη των συνόρων.
Ωστόσο, φαίνεται ότι δεν ήταν τόσο έτοιμη για την απότομη αύξηση των αφίξεων αιτούντων ασύλου το τελευταίο διάστημα και τη ριζική επιδείνωση της κατάστασης στα νησιά με επίκεντρο τη Μόρια, όπως φάνηκε με τα τραγικά γεγονότα της Κυριακής 29 Σεπτεμβρίου.
Απέναντι σε αυτό η κυβέρνηση είναι σαφές ότι προσπαθεί να δείξει ότι παρ’ όλα αυτά μπορεί να επιδείξει έργο εκεί που κατά τη γνώμη της απέτυχε η προηγούμενη κυβέρνηση.
Αυτό μέχρι τώρα φάνηκε να παίρνει τις ακόλουθες κατευθύνσεις:
· Αυξημένη διεθνοποίηση του θέματος. Ο πρωθυπουργός το συμπεριέλαβε στη ομιλία στη ΓΣ του ΟΗΕ, διεθνείς πρωτοβουλίες ανακοινώνονται και ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός κ. Κουμουτσάκος μετέβη στην Άγκυρα για συζητήσεις με την τουρκική πλευρά.
· Προσπάθεια για μεγάλης κλίμακας μετεγκατάσταση αιτούντων ασύλου στην ενδοχώρα για να αποσυμφορηθούν τα νησιά
· Αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για το άσυλο με βασικές αιχμές την επιτάχυνση των διαδικασιών και την άμεση επιστροφή όσων κριθούν ότι δεν πληρούν τα κριτήρια, με κράτησή τους μέχρι την επιστροφή σε κλειστά προαναχωρησιακά κέντρα.
Η γραμμή αυτή είναι εμφανώς πιο «σκληρή» από το σημερινό καθεστώς και ήδη έχουν διατυπωθεί επιφυλάξεις ως προς τον κίνδυνο φαλκίδευσης του ασύλου ως δικαιώματος και ως το ενδεχόμενο τελικά στα κλειστά προαναχωρησιακά κέντρα να επικρατήσουν συνθήκες τύπου Μόριας.
Ωστόσο για να μπορέσει να υλοποιηθεί θα πρέπει πρώτα να εξασφαλιστεί μια μεγάλης κλίμακας αποσυμφόρηση των νησιών με μετακινήσεις στην ενδοχώρα αλλά και να απαντηθούν οι αντιρρήσεις αυτοδιοικητικών παραγόντων στη δημιουργία νέων δομών που θα παραπέμπουν σε στρατόπεδα στην ενδοχώρα. Ενδεικτικά η Ένωση Περιφερειών (ΕΝΠΕ) με ανακοίνωσή της λέει όχι σε νέες δομές-στρατόπεδα και προτείνει «αξιοποίηση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, στα ορεινά κυρίως της χώρας, που ενδιαφέρονται να φιλοξενήσουν πρόσφυγες» και «συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες και του Δήμους». Αυτό εξηγεί και την επιλογή να εμπλακεί το υπουργείο Εσωτερικών, που μπορεί να διαχειριστεί τα κονδύλια προς τους ΟΤΑ αλλά και έχει μεγαλύτερη διαχρονική εμπειρία στη διαχείριση των ζητημάτων υποδοχής και ένταξης.
Η αλλαγή ρητορικής έμφασης από το προσφυγικό στη μετανάστευση
Η κυβέρνηση κάνει μια μεγάλη προσπάθεια να μετατοπίσει τη συζήτηση ως προς το συμβολισμό της. Υποστηρίζει ότι ο κύριος όγκος των αφίξεων αφορά οικονομικούς μετανάστες και όχι πρόσφυγες, εννοώντας ότι ο κύριος όγκος δεν είναι πρόσφυγες από τη Συρία.
Σε αυτή τη βάση προσπαθεί να υποστηρίξει ότι δεν έχουμε τόσο ένα θέμα ανταπόκρισης στην ανθρωπιστική ανάγκη αρωγής σε πρόσφυγες αλλά με το ευρύτερο πρόβλημα της «παράνομης μετανάστευσης».
Είναι προφανές ότι εδώ υπάρχει και μια εκτίμηση ότι η κοινωνία θα δεχτεί πιο εύκολα τη νέα πιο σκληρή γραμμή, εάν τη δει ως γραμμή αντιμετώπισης της μετανάστευσης και όχι του προσφυγικού. Αυτό στηρίζεται μάλλον σε μια εκτίμηση ότι μεγάλο μέρος της κοινωνίας θεωρεί τη μετανάστευση πρόβλημα, ενώ βλέπει ακόμη τους πρόσφυγες με μεγαλύτερη συμπάθεια.
Ας μην ξεχνάμε ότι σε γενικές γραμμές σε όλη την Ευρώπη τα κεντροδεξιά κόμματα έχουν μετατοπιστεί σε πιο σκληρή γραμμή ως προς το μεταναστευτικό και υποστηρίζου ότι με αυτό τον τρόπο ανακόπτουν την άνοδο της ακροδεξιάς.
Ωστόσο, υπάρχει και η εκτίμηση ότι η αυστηρή διάκριση προσφύγων και μεταναστών δεν μπορεί πάντα να γίνει. Άλλωστε, το ίδιο το δίκαιο περί ασύλου επιβάλλει εξατομικευμένη προσέγγιση κάθε αιτήματος και όχι γενικεύσεις περί «ασφαλών χωρών».
Επιπλέον, συχνά η τάση στην Ευρώπη να χαρακτηρίζονται χώρες όπως το Αφγανιστάν ως χώρες προέλευσης μεταναστών και όχι προσφύγων παραβλέπει ότι μιλάμε για χώρες με πολύ δύσκολες συνθήκες, μεγάλους κινδύνους, συνεχείς επιθέσεις.
Άλλωστε, υπάρχουν και αρκετοί που αναφέρουν ότι η διάκριση πρόσφυγα και μετανάστη μπορεί να συσκοτίσει το γεγονός ότι σήμερα σωρεύεται φτώχεια, δυστυχία, βία σε διάφορες περιοχές και αυτό οδηγεί τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί ότι μπορεί να στριμώξει την κυβέρνηση αλλά προσπερνά τις δικές του επιλογές
Ο ΣΥΡΙΖΑ δείχνει σε αυτή τη φάση να πιστεύει ότι μπορεί να στριμώξει την κυβέρνηση στο θέμα του μεταναστευτικού και να την κατηγορήσει για μετατόπιση σε ακροδεξιές θέσεις.
Αυτό στηρίζεται σε μια εκτίμηση ότι η κυβέρνηση με τις επιλογές της τελικά θα επιδείξει ένα βάναυσο πρόσωπο απέναντι σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας, αυτό θα κάνει την κοινή γνώμη να στραφεί εναντίον της και τελικά θα αποδείξει ότι η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ ήταν πιο προοδευτική για το προσφυγικό. Και με αυτή την έννοια δεν ήταν τυχαίο ότι ο Αλέξη Τσίπρας στην ομιλία του στο φεστιβάλ της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ αναφέρθηκε στη Μόρια.
Βέβαια από την άλλη, ο ΣΥΡΙΖΑ προσπερνά μάλλον εύκολα ότι επί των ημερών του φτιάχτηκε η Μόρια, ότι αποδέχτηκε το πλαίσιο της κοινής δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας και άρα τη λογική ότι η Ελλάδα είναι σύνορο και φραγμός και ότι το πρόβλημα του εγκλωβισμού ανθρώπων στα νησιά δεν ξεκίνησε τώρα.
Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί έχουν επισημάνει ότι παρότι ο ΣΥΡΙΖΑ σπεύδει να εντοπίσει τα αδύναμα ή ασαφή σημεία στις κυβερνητικές διακηρύξεις ή να καταγγείλει πιθανούς κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εντούτοις δεν έχει να προτείνει μια συνολική εναλλακτική πρόταση για το προσφυγικό και το μεταναστευτικό.
Πολιτική αντιπαράθεση και πολιτική ουσία
Το εάν θα υπάρξει ουσιαστική συζήτηση και αντιπαράθεση για το θέμα αυτό μένει να το δούμε. Ούτως ή άλλως πρόκειται για ένα ζήτημα στο οποίο δοκιμάζεται όλη η Ευρώπη. και δυστυχώς προς το παρόν βλέπουμε ολοένα και μεγαλύτερη μετατόπιση στη λογική της «Ευρώπης Φρούριο» και σε θέσεις που δείχνουν να δικαιώνουν την ξενόφοβη ακροδεξιά.
Αυτό κάνει αντικειμενικά πιο δύσβατο το τοπίο και για την ελληνική πλευρά αλλά και πιο ταυτόχρονα ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη να υπάρξει αλλαγή πλεύσης από το σημερινό πλαίσιο που απλώς συνεχίζει να γεννά συνθήκες εξαθλίωσης και πνιγμούς στα νερά της Μεσογείου.
Το προσφυγικό και το μεταναστευτικό χρειάζονται μια σοβαρή συζήτηση στη βάση αρχών. Δεν βοηθά προφανώς ούτε μια στροφή σε «σκληρές γραμμές» με κριτήριο περισσότερο την εικόνα μιας πιο «σκληρής τοποθέτησης» προς το κομματικό ακροατήριο, ούτε, όμως, και μια διακήρυξη ευαισθησίας που δεν αναμετριέται αυτοκριτικά με το πώς φτάσαμε εδώ και δεν προτείνει όντως μια εναλλακτική πολιτική.
