Τι φέρνει η επόμενη μέρα για συντάξεις, αναδρομικά και εισφορές

Τρεις μεγάλες τομές στο ασφαλιστικό σύστημα προωθεί το υπουργείο Εργασίας, μετά τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας για τον νόμο Κατρούγκαλου. Οι αλλαγές αυτές θα επηρεάσουν τη ζωή εκατομμυρίων ασφαλισμένων και συνταξιούχων αφού θα αφορούν τον τρόπο υπολογισμού των επικουρικών συντάξεων, τις εισφορές των ελεύθερων επαγγελματιών και αυτοαπασχολουμένων καθώς και τα ποσοστά αναπλήρωσης των νέων συντάξεων. Πρόκειται για αλλαγές που θα περιληφθούν στο νέο ασφαλιστικό νομοσχέδιο το οποίο θα έρθει στη Βουλή από το υπουργείο Εργασίας εντός του έτους και με το οποίο θα ρυθμίζεται επίσης το θέμα της επιστροφής των αναδρομικών που διεκδικούν 2,5 εκατομμύρια συνταξιούχοι.

Με τις αποφάσεις – βόμβα που γνωστοποιήθηκαν την προηγούμενη Παρασκευή το ΣτΕ έκρινε ως αντισυνταγματικά:

• Τον τρόπο υπολογισμού εισφορών αυτοαπασχολουμένων και ελευθέρων επαγγελματιών.
• Τις περικοπές στις επικουρικές συντάξεις και το πλαφόν των 1.300 ευρώ για ανώτατη σύνταξη.
• Τον τρόπο υπολογισμού του ποσοστού αναπλήρωσης για όσους συνταξιοδοτούνται μετά τον νόμο Κατρούγκαλου (Μάιος 2016) καθώς είναι εξαιρετικά χαμηλό.

«ΤΑ ΝΕΑ», με βάση την ερμηνεία των ειδικών επί των αποφάσεων αυτών και τις προθέσεις του υπουργείου Εργασίας, παρουσιάζουν το νέο τοπίο που διαγράφεται για τις κύριες και επικουρικές συντάξεις, τα αναδρομικά που διεκδικούνται και τις εισφορές των επαγγελματιών:

Επικουρικές συντάξεις

Με την απόφαση του ΣτΕ ακυρώνονται οι μειώσεις ως 50% που έγιναν τον Ιούνιο του 2016 στις επικουρικές 265.000 συνταξιούχων, οι οποίοι είχαν άθροισμα συντάξεων πάνω από 1.300 ευρώ. Επιστροφές όμως των αντισυνταγματικών περικοπών δεν θα υπάρξουν για όλους, παρά μόνο για όσους έκαναν αγωγές (π.χ. από τον Ιούνιο του 2016 μέχρι και σήμερα). Το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο περιορίζει μεν την αναδρομικότητα, αλλά ορίζει ένα διάστημα 6 μηνών από εδώ και πέρα ώστε η κυβέρνηση να φέρει νέο νόμο για τις επικουρικές συντάξεις που θα αποκαθιστά τις αντισυνταγματικές περικοπές του παρελθόντος. Στελέχη του υπουργείου πιστεύουν ότι η μετατροπή του συστήματος επικουρικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητικό με απώτερο στόχο τις αποδόσεις του κεφαλαίου των συσσωρευμένων εισφορών θα οδηγήσει σε αύξηση των επικουρικών, δίνοντας απάντηση στην επισήμανση του ΣτΕ ότι το ύψος των σημερινών επικουρικών είναι χαμηλό. Ωστόσο είναι νωρίς να εκτιμηθεί η αντοχή του ΕΤΕΑΕΠ για αυξήσεις (αν δεν αυξηθούν οι εισφορές), πόσω μάλλον για επαναφορά των συντάξεων στα προ περικοπών επίπεδα.

Οπως είναι γνωστό η κυβέρνηση σχεδιάζει να καθιερώσει ένα νέο σύστημα επικουρικών συντάξεων. Το κλειδί του νέου συστήματος βρίσκεται στο ότι οι εισφορές των νεοασφαλισμένων (από το 2021) δεν θα χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των σημερινών επικουρικών συντάξεων, αλλά θα κεφαλαιοποιούνται στον ατομικό «κουμπαρά» του κάθε ασφαλισμένου. Το νέο μοντέλο θα αφορά μόνο τους ασφαλισμένους που θα εισαχθούν στην αγορά εργασίας από την 1/1/2021 και μετά. Οι υπόλοιποι, δηλαδή οι παλαιοί ασφαλισμένοι, δεν θα υποστούν καμία μεταβολή. Για τους νέους ασφαλισμένους δημιουργείται ένας προσωπικός ασφαλιστικός κουμπαράς, στον οποίο θα καταλήγουν οι εισφορές που θα καταβάλλουν σε μηνιαία βάση. Ο κουμπαράς αυτός θα μπορεί να «σπάει» όποτε εκείνοι το επιθυμούν και όχι μόνο όταν συμπληρώνουν τις ηλικιακές προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος για την κύρια σύνταξη. Πιθανότατα να υπάρξει ένα εύρος ως προς το όριο ηλικίας (π.χ. από τα 55 έτη και άνω), ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον κάθε ασφαλισμένο να κάνει χρήση του «κουμπαρά» του, όταν ο ίδιος το επιθυμεί.

Εισφορές

Αφορούν 1,2 εκατ. ελεύθερους επαγγελματίες, αυτοαπασχολουμένους και αγρότες, των οποίων οι εισφορές κρίθηκαν αντισυνταγματικές, για λόγους ισότητας και ισονομίας. Αντισυνταγματικός κρίθηκε ο νόμος ως προς το σκέλος υπολογισμού των εισφορών των αυτοαπασχολουμένων και των ελεύθερων επαγγελματιών (μπλοκάκια) με βάση το εισόδημα σε σύγκριση με τους μισθωτούς απασχολουμένους. Δηλαδή έκρινε αντισυνταγματικό το όριο του 20% των εισφορών που προέβλεπε ο νόμος Κατρούγκαλου, ενώ για τους μισθωτούς το ανάλογο ποσοστό είναι 6% και το υπόλοιπο καλύπτεται από τον εργοδότη. Ωστόσο από την 1/1/2019 το ποσοστό του 20% έχει ήδη μειωθεί σε 13,3%. Το σκεπτικό της απόφασης τονίζει ότι οι εισφορές μπορούν να υπολογίζονται με βάση την εισφοροδοτική ικανότητα των εργαζομένων «χωρίς όμως να πλήττεται το κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου παραγόμενο εισόδημα υπερμέτρως σε σχέση προς τον σκοπό της διασφαλίσεως εισοδήματος μετά το πέρας του εργασιακού βίου.

Ετσι σχεδιάζεται να αλλάξει το σύστημα υπολογισμού των εισφορών που καθιέρωσε ο νόμος Κατρούγκαλου, βάσει του οποίου οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενοι και αγρότες πληρώνουν εισφορές από το 2017 με βάση το εισόδημα που δηλώνουν στην Εφορία, αρχικά του προπροηγούμενου έτους και ακολούθως του προηγούμενου. Τα σενάρια που εξετάζονται είναι τα εξής:

• Αποσύνδεση των ασφαλιστικών εισφορών των ελεύθερων επαγγελματιών από τη φορολογική βάση. Στόχος είναι οι εισφορές να υπολογίζονται και να εισπράττονται ανεξάρτητα από το δηλωθέν φορολογητέο εισόδημα.
• Κατάργηση της ρύθμισης με την οποία οι εισφορές του προηγούμενου έτους συνυπολογίζονται στο εισφοροδοτηθέν εισόδημα της επόμενης χρονιάς. Μελετάται, η έκπτωση των ασφαλιστικών εισφορών από το εισόδημα, ώστε να υπολογίζονται στη συνέχεια οι εισφορές της επόμενης χρονιάς.
• Μείωση του ανώτατου πλαφόν που ισχύει σήμερα για το ασφαλιστέο εισόδημα και θέσπιση ενός χαμηλότερου ανώτατου ορίου. Σήμερα το ανώτατο ετήσιο ασφαλιστέο εισόδημα είναι στα 78.000 ευρώ, καθώς υπολογίζεται στο δεκαπλάσιο του κατώτατου μισθού.

Νέες συντάξεις

Οι νέοι συνταξιούχοι των οποίων η σύνταξη υπολογίστηκε με βάση τα νέα, αντισυνταγματικά πλέον, ποσοστά αναπλήρωσης του νόμου Κατρούγκαλου εκτιμώνται σε περίπου 110.000. Σε αυτούς, από την ημέρα δημοσίευσης την απόφασης, θα πρέπει να εφαρμοστούν νέα, αναλογικότερα και δικαιότερα ποσοστά αναπλήρωσης. Οι σύμβουλοι Επικρατείας προσδιόρισαν την αντισυνταγματικότητα κυρίως στις μεγάλες συντάξεις και στους συνταξιούχους που έχουν πολλά χρόνια εργαστεί και φθάνουν στο ανώτατο πλαφόν αναπλήρωσης 46,8% για 42 χρόνια ασφάλισης. Με την απόφαση ανοίγει ο δρόμος για αυξήσεις στους συντελεστές αναπλήρωσης προκειμένου να ενισχυθεί η ανταποδοτική σχέση εισφορών – παροχών. Κομβικό σημείο των αποφάσεων αποτελεί η επισήμανση ότι δεν έχουν αναδρομική ισχύ. Το δικαστήριο χάραξε κόκκινη γραμμή όσον αφορά την αναδρομικότητα της ισχύος των αποφάσεων, κρίνοντας ότι οι συνέπειές τους πρέπει να αρχίσουν από την ημέρα της δημοσίευσής τους.

Σήμερα η ανταποδοτικότητα είναι στο 46,80% για 42 χρόνια ασφάλισης, δηλαδή δεν φτάνει ούτε στο μισό του συντάξιμου μισθού. Στον αντίποδα υπάρχουν ασφαλισμένοι με λιγότερα έτη ασφάλισης και χαμηλές αποδοχές, οι οποίοι μπορούν να πετύχουν ποσοστό αναπλήρωσης άνω του 107% του μισθού τους λαμβάνοντας και την εθνική σύνταξη των 384 ευρώ.

Οι αλλαγές που πρέπει να νομοθετήσει άμεσα η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αφορούν τις μελλοντικές κύριες συντάξεις, πιθανότατα και αυτές που έχουν ήδη εκδοθεί με βάση τον νόμο Κατρούγκαλου, αλλά και αυτές που επανυπολογίστηκαν, όμως δεν θα έχουν αναδρομική ισχύ οι επικείμενες αυξήσεις.

Τα τρία σενάρια που εξετάζει το υπουργείο Εργασίας με στόχο να ενισχυθεί η ανταποδοτικότητα των συντάξεων είναι τα εξής:

1 Να αυξηθούν οι συντελεστές υπολογισμού της ανταποδοτικής σύνταξης οριζόντια από το 28ο έτος ασφάλισης και άνω κατά 5%, 8% ή 10%.

2Να αλλάξουν μεν οι συντελεστές, αλλά με βαθμιαία μεγαλύτερη αύξηση για όσους έχουν από 35 ή 37 έτη εργασίας και άνω, ώστε να επιβραβεύονται με καλύτερη σύνταξη, λόγω παραμονής τους στην εργασία και καταβολής μεγαλύτερων εισφορών. Σε αυτή την περίπτωση, τα οφέλη περιορίζονται κατεξοχήν για όσους ξεπερνούν τα 35 έτη ασφάλισης και ενδέχεται σε αυτά τα χρόνια (35-42 έτη) η αύξηση των συντελεστών να αποβεί μεγαλύτερη του 10%. Οι αυξήσεις των συντάξεων εκτιμώνται έως και 50 ευρώ, κατά μέσο όρο, για όσους πρόκειται να συνταξιοδοτηθούν με 35 έτη και με μισθούς από 1.200 ως 1.500 ευρώ, ενώ για όσους έχουν πάνω από 40 έτη και μισθούς 1.800 ευρώ, η αύξηση στη σύνταξη ενδέχεται να φθάσει ως και 80 με 85 ευρώ, κατά μέσο όρο.

3 Να αυξηθεί κλιμακωτά η εθνική σύνταξη χωρίς να αλλάξει η ανταποδοτική σύνταξη.

«Εφαρμογή των αποφάσεων»

Για το όλο θέμα ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Βρούτσης δήλωσε ότι «το νέο ασφαλιστικό σύστημα θα στηθεί πάνω στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης που έκρινε αντισυνταγματικό τον νόμο Κατρούγκαλου. Εγώ θα πω ότι τα περιμέναμε όλα αυτά. Γιατί όλα τα προηγούμενα χρόνια ασκούσαμε έντονη κριτική στον νόμο Κατρούγκαλου ακριβώς στα σημεία που το ΣτΕ έρχεται και κάνει τις παρεμβάσεις του και μιλά για αντισυνταγματικότητα». Ο Γιάννης Βρούτσης έκανε έκκληση στους συνταξιούχους και τους εργαζομένους να μην ανησυχούν, καθώς η κυβέρνηση θα αποδώσει ό,τι κριθεί από το ΣτΕ. «Θα συμμορφωθούμε με τις αποφάσεις του ΣτΕ. Εκκληση προς όλους να μην ανησυχούν. Να αισθάνονται ήρεμοι ότι αυτή η κυβέρνηση ό,τι κριθεί από το ΣτΕ θα το αποδώσουμε στο σύνολό του και στο ακέραιο» είπε ο υπουργός Εργασίας. Σε ερώτηση εάν η απόφαση θα οδηγήσει σε αύξηση συντάξεων και μείωση εισφορών ο Γιάννης Βρούτσης απάντησε: «Αυτό το οποίο σημαίνει είναι ότι πάνω στις ράγες των αποφάσεων της Δικαιοσύνης θα οικοδομήσουμε ένα ασφαλιστικό ανταποδοτικό, ελκυστικό και βιώσιμο. Ξέρουμε τον τρόπο. Εχουμε ασκήσει κριτική στα σημεία του νόμου που κρίθηκε αντισυνταγματικός, όπως το θέμα της ανταποδοτικότητας. Τρία ολόκληρα ασκούσα κριτική στην ανταποδοτικότητα. Ηταν παράλογο αυτό που συνέβαινε».