Ο πειρασμός παραμονεύει από παλιά. Από την εποχή που οι ινστρούχτορες πουλούσαν τη «Διαλεκτική του Διαφωτισμού» σαν λυσάρι για όλες τις παθήσεις στην κοινωνία του θεάματος. Ο Χίτσκοκ δεν ήταν δημιουργός, επειδή ήταν διασκεδαστής. Και ο Κόπολα; Τι άλλο έκανε ο Κόπολα πέρα από το να αναπαράγει τις αρχές του καπιταλιστικού κράτους εξωραΐζοντας τη φαμίλια των Νονών;
Η μεγάλη οθόνη είχε ένα γενετικό κουσούρι: ήταν ένα κλειστό, αεροστεγές κατασκεύασμα, που δεν επέτρεπε στις ελευθερίες του δημιουργού να εισχωρήσουν από καμία ρωγμή. Το σημαντικότερο: διαιώνιζε τους συσχετισμούς δύναμης μέσα στην κοινωνία, την αδικία, τους μηχανισμούς καταστολής και ελέγχου. Ο,τι δεν μπορείς να νικήσεις, όμως, το προσεταιρίζεσαι. Εξαγιάζεις το ιδεολογικό μοντάζ. Ιερουργείς με σοσιαλιστικό λυρισμό. Λανσάρεις μια νέα θρησκεία – και το νέο όπιο του λαού.
Πριν φτάσουμε στον «Joker» του Τοντ Φίλιπς οι μετρητές της προοδευτικότητας έχουν σκανάρει ήδη τον «Ρόμποκοπ» – οι «κακές» ιδιωτικές εταιρείες που βάζουν χέρι στο κρατικό μονοπώλιο της αστυνόμευσης – και τον «Μαντ Μαξ»: έναν αντιήρωα στην έρημο της πετρελαϊκής κρίσης και του υπερσυντηρητικού ριγκανισμού. B movies τα έλεγαν παλιά, σχόλια για τον νεοφιλελευθερισμό σήμερα.
Ακόμη και τα Οσκαρ έχουν υποστεί τη βάσανο του κομματικού διλήμματος: είναι αριστερά ή δεξιά; Αριστερά όταν ο Κεν Λόουτς σκηνοθετεί την ανεργία σαν πηγή της παθολογικής μέθης. Δεξιά, όταν σκηνοθετεί ο Κλιντ Ιστγουντ. Σκέτο. Απλοί μανιχαϊκοί κανόνες για να ξεπερνά ο θεατής τη θεμελιώδη αντίφαση του κινηματογράφου: και βιομηχανικό προϊόν και καλλιτεχνική δημιουργία. Και μπλοκμπάστερ και μυαλό.
Διαβάστε επίσης: Τζόκερ : Πώς γυρίστηκε η ανατριχιαστική σκηνή στα σκαλιά
Είναι αυτή η αντίφαση που βραχυκύκλωσε την εξ αριστερών ανάγνωση του «Joker». Εκεί όπου οι μισοί κριτικοί έβλεπαν αφέλεια στις σεκάνς του τρόμου, η καμπίνα της Κουμουνδούρου πρόβαλλε την εκδίκηση των απόκληρων. Εκεί όπου οι άλλοι μισοί είδαν τον τραμπικό κλόουν να «εκλέγεται» διά βοής του όχλου, το multiplex της αριστεροσύνης έβλεπε οργανωμένα κινήματα απέναντι στις δολοφονικές ελίτ.
Και τους υπεύθυνους της παραγωγής σαν μεταμελημένους αμαρτωλούς, που είδαν επιτέλους το φως το αληθινό. «Βγαίνοντας από τον κινηματογράφο», έγραψε ο Αλέξης Τσίπρας στο Facebook, «είχα την αίσθηση ότι μετά από πολύ καιρό το Hollywood φτιάχνει, ίσως άθελά του, μια δυνατή ταινία με έντονο κοινωνικό αλλά και ευρύτερα πολιτικό περιεχόμενο. Χωρίς όμως ταυτόχρονα να το κραυγάζει, χωρίς να σε παίρνει από το χέρι για να σου υποδείξει το μήνυμα». Με άλλα λόγια: και ποπ κορν χορτάσαμε και πιο σοφοί βγήκαμε απ’ την αίθουσα.
Επαναστάτης χωρίς αιτία
Αυτό το σινεφίλ ψεύδισμα λειτουργεί σαν αντεστραμμένο είδωλο της προοδευτικότητας.
«Είδα «Joker» για να με πείτε μοντέρνο. Οι ακροδεξιοί είναι που τον κυνηγάνε». Η ταχύτητα με την οποία κατέθεσε ο Στέλιος Κούλογλου στο Ευρωκοινοβούλιο την ερώτηση περί σκοταδισμού στην Ελλάδα συναγωνίζεται το πιο γρήγορο τράβελινγκ. Και η υπόθεση που είδε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην ταινία το καλύτερο εγχειρίδιο παλαιομαρξισμού.
«Η ταινία… καταπιάνεται με δυο πολύ καυτά (sic) κοινωνικά ζητήματα. Την ψυχική νόσο και το μπούλινγκ απέναντι στους ασθενείς και ταυτόχρονα τη συστημική ταξική αδικία. Την αδικία που γεννά το ταξικό μίσος και κάποια στιγμή την εξέγερση των από κάτω, σε ένα καλοδουλεμένο κοινωνικό οικονομικό και μιντιακό σύστημα, που παρά τη συντονισμένη προσπάθειά του να παράξει κοινωνικό αυτοματισμό και συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων που ελέγχει, κάποια στιγμή χάνει τον έλεγχο».
Αλήθεια τώρα, πόσο Αντόρνο και Χορκχάιμερ ξοδεύει για να μη βλέπει όσα συμβαίνουν στην οθόνη;
Το μοτίβο επανέρχεται σαν σε πικαρέσκο μυθιστόρημα, όπου κάθε σκηνή γεννά μια άλλη: για να στήσει απέναντί της τον φαντασιακό εχθρό που έχει ανάγκη, η συριζαϊκή Αριστερά εργαλειοποιεί θεσμούς, επετείους, νόμους, την τέχνη την ίδια.
Ολα είναι «Joker» στη δεδομένη συγκυρία. Και ο Joker αριστερός με το στανιό. Επαναστάτης χωρίς (σεναριακή) αιτία. Αρχηγός των ατάκτων. Αυτό που δεν συμπεριέλαβε στην εμβριθή ανάρτησή του ο Α. Τσίπρας αντηχεί στις εμβριθείς αναλύσεις των κριτικών της μιας βραδιάς: η σημαντικότερη σκηνή της ταινίας, λένε, είναι εκεί που του κόβουν τα ψυχοφάρμακα. Αρα; Αρα όσα ξέρατε για πολυπαραγοντικά φαινόμενα στη ζωή να τα ξεχάσετε. Η παράνοια – ακόμη και με κινηματογραφικό περιτύλιγμα – είναι απότοκο πολιτικών επιλογών.
Τίτλοι τέλους ειδικά για τους λογογράφους του τέως πρωθυπουργού: κυκλοφορεί ήδη το τρέιλερ για το τελευταίο «Star Wars» και η ευκαιρία δεν πρέπει να πάει χαμένη. Οδηγίες σεναρίου: η Αντίσταση των διαγαλαξιακών ανταρτών εναντίον του – φασιστικού – Πρώτου Τάγματος.
Οι καλοί είναι οι πρώτοι. Οι δεύτεροι κατασκευάζουν σε φορντικό σύστημα νέα μοντέλα διαστημικών σκαφών για να σκοτώνεται ο κοσμάκης. Συμπαντική αδικία και τούρμπο καπιταλισμός στο άπειρο.
