Λίγες ημέρες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου πριν από 30 χρόνια, η μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας ξεκίνησε σε γοργούς ρυθμούς να καταστρέφει εκατομμύρια έγγραφα που περιέγραφαν τις μαζικές παρακολουθήσεις πολιτών. Καθώς τα περισσότερα μηχανήματα που κατέστρεφαν έγγραφα μπλόκαραν ή χαλούσαν από τον υπερβολικό φόρτο, οι αξιωματικοί της Στάζι άρχισαν να σκίζουν τα χαρτιά με τα χέρια τους και να τα χώνουν σε σάκους που αργότερα καίγονταν ή πολτοποιούνταν. Η όλη επιχείρηση σταμάτησε όταν ομάδες πολιτών εισέβαλαν στα γραφεία της Στάζι και τα κατέλαβαν προκειμένου να διασωθούν οι αποδείξεις.
Τρεις δεκαετίες αργότερα, στα ίδια δωμάτια πίσω από την γκρίζα πρόσοψη του κτιρίου όπου βρισκόταν το αρχηγείο της Στάζι, η Μπάρμπαρα Πένις και άλλοι 9 ακτιβιστές προσπαθούν να ταιριάξουν τα σκισμένα κομμάτια κάθε σελίδας ανασυνθέτοντας το ψηφιδωτό της ιστορίας. Η Πένις, μιλώντας στην «Ουάσιγκτον Ποστ», το αποκαλεί «ένα μεγάλο παζλ». Ομως με τον σημερινό ρυθμό υπάρχουν ακόμα δεκαετίες δουλειάς μπροστά.
Οι εργαζόμενοι στο αρχείο έχουν «συναρμολογήσει» περισσότερες από 1,5 εκατομμύριο σελίδες από σκισμένα χαρτιά που περιέχονταν σε 500 σάκους. Για να τα καταφέρουν χρειάστηκαν 20 χρόνια. Υπάρχουν ακόμη 15.500 σάκοι, αποθηκευμένοι στο Βερολίνο και σε πόλεις της Ανατολικής Γερμανίας. Για έναν απλό σάκο χρειάζεται δουλειά ενάμιση χρόνου, αναλόγως με το πώς είχαν σκιστεί τα χαρτιά, δηλαδή σε μεγάλα ή μικρά κομμάτια. Προσπάθειες να επισπευσθεί η διαδικασία με ψηφιακή τεχνολογία καθυστερούν. Η κοπιώδης εργασία, που γίνεται με το χέρι, συνεχίζεται εν μέσω αντιπαράθεσης για το μέλλον των φακέλων της Στάζι.
Το γερμανικό κοινοβούλιο ψήφισε το φθινόπωρο να μεταφερθεί ο έλεγχος των φακέλων στα Ομοσπονδιακά Αρχεία, με υποσχέσεις για επενδύσεις σε μεθόδους διατήρησης και ψηφιοποίησης. Κάποιοι ιστορικοί και επικριτές του παλαιού καθεστώτος αντέδρασαν στην κίνηση αυτή, θεωρώντας την ως προσπάθεια να μην υπάρχει μεγάλη προσβασιμότητα στους φακέλους. Κάθε Γερμανός έχει το δικαίωμα να δει τα αρχεία που είχε συγκεντρώσει για εκείνον το υπουργείο Κρατικής Ασφαλείας, όπως ήταν γνωστή η Στάζι. Περισσότερα από 3 εκατομμύρια άτομα έχουν υποβάλει σχετική αίτηση.
Η υπηρεσία χρησιμοποιούσε δεκάδες χιλιάδες εργαζομένους και ένα τεράστιο δίκτυο πληροφοριοδοτών για να ελέγχει κάθε τομέα της κοινωνίας. Υπήρχαν φάκελοι για 5,6 εκατομμύρια άτομα. Ανασυσταμένες σελίδες από τα αρχεία της Στάζι έριξαν φως στις έρευνες της υπηρεσίας για έναν ναζί εγκληματία πολέμου και για τα ειρηνευτικά κινήματα τόσο στην Ανατολική όσο και στη Δυτική Γερμανία. Εκείνο που έκανε εντύπωση στην Πένις ήταν άλλο: η επιστολή μιας μητέρας που παρακαλούσε τις αρχές να απελευθερώσουν τον φυλακισμένο γιο της.
Το έργο είναι τιτάνιο και ακόμη δεν υπάρχει η τεχνολογία για την ανασύσταση σκισμένων υλικών, λέει η Ούτε Μιχάλσκι, επικεφαλής του τμήματος που έχει αναλάβει τη σκληρή αυτή δουλειά.
Ενα πρόγραμμα λογισμικού «E-puzzler» που αναπτύχθηκε από ερευνητές στο Ινστιτούτο Fraunhofer του Βερολίνου φαινόταν πολλά υποσχόμενο, καθώς θα ταίριαζε σκαναρισμένα κομμάτια χαρτιού βάσει του χρώματος του χαρτιού, της γραμματοσειράς, του μεγέθους και άλλων λεπτομερειών. Ομως αποδείχθηκε πιο χρονοβόρο από τη χειρωνακτική προσπάθεια και δεν χρησιμοποιείται τα τελευταία δύο χρόνια.
