Για το Προσφυγικό υπάρχουν λύσεις και «λύσεις». Λύσεις που δίνουν προοπτική και «λύσεις» που δημιουργούν χάος, λιγότερες ελπίδες και κλείνουν τους ορίζοντες.
Συμφωνούμε όλοι ότι οι διαδικασίες ασύλου είναι χρονοβόρες και συχνά ατελέσφορες. Ο τελευταίος νόμος θεωρεί ότι τις βελτιώνει. Oμως, αν δούμε τα συστατικά του με ψυχραιμία θα πρέπει να αναμετρηθούμε με τρεις ισχυρισμούς – τρεις μύθους.
Πρώτος μύθος: ο νόμος επιταχύνει τον διαχωρισμό όσων δικαιούνται διεθνούς προστασίας από τους υπόλοιπους. Το κάνει εισάγοντας εκπτώσεις στα δικαιώματα. Ακόμα κι αν προσπεράσουμε την ανησυχία για την ηθική των αυστηρότερων διαδικασιών, πρέπει να αναμετρηθούμε με το αναπόδραστο αποτέλεσμά τους: ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων δίπλα μας θα βρεθεί έξω από οποιοδήποτε πλαίσιο νόμιμης διαμονής. Χωρίς κανόνες, χωρίς ελπίδα, χωρίς διαδρομή νομιμότητας για το αύριο. Η επιτάχυνση και η αυστηροποίηση, ακόμα κι αν λειτουργήσουν εύρυθμα και με διοικητική επάρκεια, δημιουργούν ένα χειρότερο πρόβλημα.
Και έτσι φτάνουμε στον δεύτερο μύθο: όσοι «κοπούν» από τη διαδικασία θα φύγουν. Να πάνε πού ακριβώς; Εκεί από όπου έφυγαν άρον-άρον; Τόσο οι απελάσεις, όσο και οι οικειοθελείς επιστροφές αφορούν μικρό αριθμό ανθρώπων με μεγάλο οικονομικό κόστος. Σε καμία περίπτωση δεν «ξεκαθαρίζουν το τοπίο». Η διεθνής και η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνουν ότι ο αριθμός επιστροφών είναι σταγόνα στον ωκεανό. Οποια απόχρωση κι αν έχει η πολιτική βούληση, οι άνθρωποι που είναι ήδη εδώ δεν πρόκειται να εξαφανιστούν.
Εδώ έρχεται ο κρυφός τρίτος μύθος: για να σταματήσουν οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές θα πρέπει να κάνουμε τη ζωή των νεοφερμένων τόσο δύσκολη ώστε να αποθαρρυνθούν οι επόμενοι. Αυτή η μισοχωνεμένη πονηριά ίσως ήταν κρυμμένη πίσω από την ανοχή σε χώρους όπως η Μόρια. Μισοχωνεμένη, διότι δεν μπορώ να πιστέψω ότι κάποιος συνειδητά επιθυμεί να μετατρέψει τμήμα της πατρίδας μας σε τόπο με συνθήκες χειρότερες από τις εμπόλεμες ζώνες της Συρίας, πιο στερημένες από το Αφγανιστάν, πιο απέλπιδες από το Κονγκό, πιο βίαιες από τις περιοχές της Μπόκο Χαράμ στη Νιγηρία και στο Μαλί: ακόμα και σε μια χώρα του παραλόγου, κανείς δεν θα προτιμούσε να αποποιηθεί τα δώρα του πολιτισμού, της ευημερίας και της δημοκρατίας για να μην τα νοθεύσουν οι ξένοι – έναν χορό του Ζαλόγγου στον 21ο αιώνα… Οι τρεις μύθοι, ακόμα κι αν βολεύουν σήμερα, θα δημιουργήσουν χειρότερα προβλήματα.
Εχουμε μπροστά μας ένα φάσμα ρεαλιστικών επιλογών. Ο,τι κι αν διαλέξουμε, θα πρέπει να διασφαλίζεται η προοπτική της κοινωνικής ένταξης: κανόνες συνύπαρξης, ευκαιρίες ζωής, υποχρεώσεις προσπάθειας και πεποίθηση ότι βρισκόμαστε όλοι και όλες πάνω στην ίδια βάρκα. Είναι στο χέρι μας το αν θα αγκυροβολήσει σε ασφαλές καταφύγιο, ή θα παραδέρνει σαν καρυδότσουφλο στην τρικυμία.
