Ανάμεσα σε όλους τους τραυματισμούς, από τις φουσκάλες και τα συγκάματα έως την πελματιαία απονευρωσίτιδα και το σύνδρομο τριβής της λαγονοκνημιαίας ταινίας, υπάρχει ένας που φοβίζει ιδιαίτερα τους δρομείς: το κάταγμα κόπωσης.

Πονάει πολύ, εμφανίζεται (θεωρητικά) από το πουθενά και είναι σίγουρο ότι θα σας κρατήσει κάμποσο καιρό από τους δρόμους και ακόμη περισσότερο από τη γραμμή της εκκίνησης ενός μεγάλου αγώνα. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να μάθουμε όλα όσα χρειάζεται να ξέρουμε για αυτόν τον τραυματισμό που δεν είναι τόσο τρομακτικός όσο ακούγεται…

Τι είναι το κάταγμα κόπωσης;

Το κάταγμα κόπωσης είναι μια μικρή ρωγμή ή ένα οίδημα σε ένα οστό, το οποίο προκαλείται συνήθως από υπέρχρηση και επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα. Πρόκειται για σχετικά συνηθισμένο τραύμα υπέρχρησης στους δρομείς· πάνω από το 80% των καταγμάτων αυτών εμφανίζονται στα κάτω άκρα, και ειδικότερα στην κνήμη. «Συμβαίνει όταν οι μύες υποστούν τόσο μεγάλη κόπωση που δεν μπορούν να απορροφήσουν περαιτέρω κραδασμούς. Προοδευτικά οι εξασθενημένοι μύες μεταφέρουν την υπερφόρτωση στο οστό, με αποτέλεσμα να υποστεί μια μικρή ρωγμή. Η ρωγμή αυτή ονομάζεται κάταγμα κόπωσης» αναφέρει ο ορθοπεδικός χειρουργός – αθλίατρος Τάσος Δεληγιώργης και δρομέας στο σάιτ του www.tasosdeligeorgis.gr). Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Ορθοπεδικών Χειρουργών (www.aaos.org), «τα κατάγματα κόπωσης εμφανίζονται συχνότερα στο δεύτερο και στο τρίτο μετατάρσιο του ποδιού, τα οποία είναι πιο λεπτά (και συχνά πιο μακριά) από το παρακείμενο πρώτο μετατάρσιο. Αυτή είναι η περιοχή του πέλματος που δέχεται τη μεγαλύτερη επιβάρυνση καθώς σπρώχνεις το πόδι όταν περπατάς ή τρέχεις». Τα κατάγματα κόπωσης είναι επίσης συχνά στη φτέρνα, στον αστράγαλο και στο μέσο του ποδός (οστά του ταρσού).

«Μια αντίδραση ή ένας τραυματισμός κόπωσης συμβαίνει όταν το οστό αρχίζει να πρήζεται εσωτερικά» παρατηρεί o Τζόρνταν Μετζλ, αθλίατρος και φυσικοθεραπευτής στο Νοσοκομείο Ειδικής Χειρουργικής της Νέας Υόρκης. «Οσο χειρότερα γίνονται τα συμπτώματα και όσο περισσότερο τα αγνοείτε, τόσο πιθανότερο είναι ο τραυματισμός αυτός να εξελιχθεί σε πλήρες κάταγμα κόπωσης» λέει στο περιοδικό «Runner’s World».

Τι προκαλεί το κάταγμα κόπωσης;

Υπέρχρηση. Σε αντίθεση με ένα κλασικό κάταγμα, για παράδειγμα από μια πτώση, το κάταγμα κόπωσης συχνά εμφανίζεται σταδιακά. Είναι το αποτέλεσμα της απότομης αύξησης της έντασης, της διάρκειας ή της συχνότητας μιας δραστηριότητας. «Αυτό το συναντάμε σε νέους δρομείς που ξεκινούν μια αθλητική δραστηριότητα, αλλά και σε έμπειρους, όταν για παράδειγμα ύστερα από μια περίοδο αποχής, αντί να ξεκινήσουν την προπόνηση προοδευτικά, ξεκινούν με την ίδια διάρκεια / ένταση που είχαν όταν σταμάτησαν την προηγούμενη περίοδο» παρατηρεί στην ιστοσελίδα του ο Τάσος Δεληγιώργης. «Η πιθανότητα για κάταγμα από κόπωση αυξάνεται επίσης σε αυτούς τους αθλητές όταν, εκτός από απότομη αύξηση δραστηριότητας, δεν δώσουν στο σώμα τους τον απαραίτητο χρόνο για αποκατάσταση». Με απλά λόγια, συμβαίνει όταν κάνεις υπερβολικά πολλά, πολύ νωρίς, χωρίς ξεκούραση.

Οστική ανεπάρκεια. Παθήσεις όπως η οστεοπόρωση θέτουν επίσης τους δρομείς σε κίνδυνο να εμφανίσουν κάταγμα κόπωσης. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα κατάγματα κόπωσης είναι πιο συνηθισμένα τον χειμώνα, όταν λαμβάνουμε λιγότερη βιταμίνη D (κάτι που αφορά την ακόμη και τον χειμώνα ηλιόλουστη Ελλάδα) και πως οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο να τα εμφανίσουν. Μια μελέτη μάλιστα διαπίστωσε ότι οι γυναίκες με χαμηλό Δείκτη Μάζας Σώματος κινδυνεύουν περισσότερο από κατάγματα κόπωσης και πως ο μη σταθερός εμμηνορροϊκός κύκλος μπορεί επίσης να είναι παράγοντας κινδύνου, αναφέρει ο δρ Μαχμούντ Τάχερ της Κλινικής Οστεοπόρωσης του Λονδίνου. Σύμφωνα με τον Τάσο Δεληγιώργη, μπορεί επίσης να συμβεί σε άτομα που κάνουν μακροχρόνια χρήση ορισμένων φαρμάκων, ακόμα και όταν έχουν φυσιολογική καθημερινή δραστηριότητα.

Δρομικό στυλ. Πιστεύεται επίσης ότι ο τρόπος που τρέχει κάποιος μπορεί να αυξάνει ή να μειώνει τις πιθανότητες καταγμάτων καταπόνησης. «Φαίνεται να υπάρχει μια σύνδεση ανάμεσα στα κατάγματα κόπωσης στην κνήμη και σε εκείνους που έχουν μεγάλο διασκελισμό και προσγειώνονται ξεκάθαρα με τη φτέρνα» αναφέρει ο φυσικοθεραπευτής Νιλ Σμιθ. «Αυτό το δρομικό στυλ αυξάνει επίσης τον φόρτο στο ισχίο, και μαζί την πιθανότητα μηριαίων καταγμάτων κόπωσης». Μη βιαστείτε ωστόσο να προσπαθήσετε να αλλάξετε το πάτημά σας και να προσγειώνεστε με το μπροστινό μέρος του ποδιού σας. «Το τρέξιμο με πάτημα μπροστά αυξάνει το φορτίο στο πέλμα και στον αστράγαλο, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καταγμάτων καταπόνησης εκεί. Χρησιμοποιώντας απότομα πιο μίνιμαλ παπούτσια ή αλλάζοντας το πάτημά σας, μπορείτε να αυξήσετε τον κίνδυνο ενός μεταταρσικού κατάγματος κόπωσης» προειδοποιεί ο Σμιθ. Οι δρομείς που έχουν υπερπρηνισμό είναι επίσης πιο ευάλωτοι στα κατάγματα κόπωσης.

Λανθασμένη τεχνική. Οτιδήποτε μεταβάλλει τη μηχανική με την οποία το πόδι απορροφά τα φορτία κατά την πρόσκρουση στο έδαφος αυξάνει την πιθανότητα ενός κατάγματος από κόπωση, αναφέρει ο Τάσος Δεληγιώργης. Ετσι, μια τενοντίτιδα, ένας κάλος, μια φλύκταινα ή μια πληγή μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο φόρτισης κατά τη βάδιση ή την άθληση, με αποτέλεσμα την υπερφόρτιση κάποιου οστού.

Διατροφή. Η κακή διατροφή μπορεί επίσης να σας θέσει σε κίνδυνο. Ερευνες που δημοσιεύθηκαν στην «Επιθεώρηση Ποδοκνημικής Χειρουργικής» (www.jfas.org) ανέφεραν ότι οι πλέον δραστήριοι άνθρωποι χρειάζονται μεγαλύτερη ποσότητα βιταμίνης D από αυτή που απαιτείται για τον γενικό πληθυσμό. Τα χαμηλά επίπεδα ασβεστίου μπορεί επίσης να θέσουν τους δρομείς σε κίνδυνο, μαζί με την υψηλή πρόσληψη καφεΐνης, το υπερβολικό νάτριο στη διατροφή και γενικά τις εξοντωτικές νηστείες και δίαιτες.

Αλλαγή εδάφους. Η πρόσφατη αλλαγή εδάφους τρεξίματος, όπως π.χ. από διάδρομο σε άσφαλτο, μπορεί, αν δεν γίνει σταδιακά, να οδηγήσει σε κάταγμα από κόπωση.

Ακατάλληλος εξοπλισμός. Η χρήση ακατάλληλων υποδημάτων για το συγκεκριμένο άθλημα ή για τον συγκεκριμένο αθλητή (ανάλογα με το πάτημα και το βάρος του) μπορεί να οδηγήσει σε κάταγμα από κόπωση. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και από τη χρήση υπερβολικά φθαρμένων παπουτσιών που έχουν πλέον χάσει την ικανότητά τους να απορροφούν κραδασμούς.

Πώς αντιμετωπίζεται;

Πρώτες βοήθειες

Σύμφωνα με τον Τάσο Δεληγιώργη, ο δρομέας που υποψιάζεται ότι μπορεί να έχει ένα κάταγμα από κόπωση πρέπει να ζητήσει αμέσως τη συμβουλή ενός εξειδικευμένου ορθοπεδικού. Αν το αγνοήσει, μια ρωγμή στο οστό ή ένα οστικό οίδημα μπορεί να εξελιχθεί σε πλήρες κάταγμα. Αρχικά και μέχρι να επισκεφτεί τον γιατρό, συνιστάται ξεκούραση, παγοθεραπεία, επίδεση και ανύψωση του σκέλους.

Θεραπεία

Είναι σημαντικό ο ορθοπεδικός να έχει ένα καλό ιστορικό του δρομέα. Οι ακτινογραφίες συχνά είναι αρνητικές τις πρώτες εβδομάδες και μπορεί να χρειαστεί αξονική τομογραφία, σπινθηρογράφημα οστών ή μαγνητική τομογραφία για να τεθεί η διάγνωση. «Η θεραπεία εξαρτάται από την περιοχή και τη βαρύτητα του κατάγματος» αναφέρει ο έλληνας χειρουργός. «Τα περισσότερα αντιμετωπίζονται συντηρητικά, ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η ξεκούραση. Ο δρομέας συνήθως μπορεί να ασκείται με εναλλακτικές αθλητικές δραστηριότητες που δεν φορτίζουν το τραυματισμένο μέλος, προκειμένου να διατηρήσει την καλή φυσική του κατάσταση. Ομως σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστούν πατερίτσες ώστε ο τραυματίας να βαδίζει χωρίς φόρτιση ή να του τοποθετηθεί ειδικός νάρθηκας ή κηδεμόνας, ακόμα και γύψος. Σπάνια κάποια κατάγματα χρειάζονται χειρουργική αντιμετώπιση και σταθεροποίηση με εσωτερική οστεοσύνθεση».

Πόσο διαρκεί η επούλωση;

Ο στόχος της θεραπείας είναι η ύφεση του πόνου και η πώρωση του κατάγματος, που διαρκεί συνήθως 6-8 εβδομάδες. Είναι σημαντικό ο τραυματίας να ακολουθήσει τις οδηγίες αποθεραπείας του ορθοπεδικού του, προκειμένου να επιστρέψει το ταχύτατο δυνατό και με ασφάλεια στο άθλημά του. Αν ο δρομέας βγει για τρέξιμο νωρίτερα, τότε μπορεί να προκληθεί επέκταση του κατάγματος, με αποτέλεσμα αυτό να καθυστερήσει πολύ να επουλωθεί ή και να μην επουλωθεί ποτέ σωστά, οδηγώντας τον σε σοβαρά προβλήματα.

Πώς μπορούμε να το προλάβουμε;

Η σημαντικότερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Ορισμένες οδηγίες για την πρόληψη των καταγμάτων κόπωσης είναι οι παρακάτω:

  • Χρησιμοποιείτε πάντα κατάλληλο εξοπλισμό, στην προκειμένη περίπτωση σωστά παπούτσια. Οι περισσότεροι συμβουλεύουν να τα αλλάζετε κάθε περίπου 500 χλμ.
  • Αυξάνετε προοδευτικά την καταπόνηση του σώματος τόσο σε ένταση όσο και σε συχνότητα.
  • Εναλλάσσετε τις επιφάνειες στις οποίες τρέχετε. Οχι μόνο άσφαλτο, ούτε μόνο χώμα, ούτε μόνο ταρτάν ή διάδρομο. Φτιάξτε ένα… κοκτέιλ.
  • Μην κάνετε μόνο ένα είδος προπόνησης. Οι εναλλαγές στο είδος προπόνησης (cross-training) περιλαμβάνουν την πραγματοποίηση διάφορων δραστηριοτήτων, προκειμένου να βελτιωθεί ή να διατηρηθεί η φυσική κατάστασή σας. Δοκιμάστε το κολύμπι ή το ποδήλατο.
  • Κάντε σωστή προθέρμανση. Περιλαμβάνετε πάντα (δυναμικές) διατάσεις. Βάλτε στις προπονήσεις σας και ασκήσεις ενδυνάμωσης.
  • Ακολουθήστε υγιεινή διατροφή ενισχυμένη σε ασβέστιο και βιταμίνες.
  • Επισκεφθείτε έναν φυσικοθεραπευτή. Θα σας δώσει, μεταξύ άλλων, πληροφορίες για τη βελτίωση του δρομικού σας στυλ και θα βρει λάθη που ίσως κάνετε στην προπόνησή σας.
  • Εάν εμφανίζεται οποιοδήποτε ενόχλημα, διακόψτε την άσκηση και ξεκουραστείτε για λίγες ημέρες. Εάν τα συμπτώματα επιμένουν ή υποτροπιάζουν, επισκεφθείτε εγκαίρως ορθοπεδικό.