Από τον Ιωάννη Καποδίστρια μέχρι τον Γρηγόρη Λαμπράκη και τον Παύλο Μπακογιάννη, ο φάκελος των πολιτικών δολοφονιών περιλαμβάνει μερικές από τις πιο σκοτεινές σελίδες στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Ο Γιώργος Ρωμαίος αναψηλαφεί το χρονικό της πολιτικής βίας στους δύο αιώνες ύπαρξης του ελληνικού κράτους.

Στο τέταρτο μέρος του αφιερώματος η δολοφονία του Ιωνα Δραγούμη στις 31 Ιουλίου του 1920.

Οι Ελληνες είχαν διχαστεί σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς. Στους δεύτερους τον βασικό πυρήνα αποτελούσαν οι φιλοβασιλικοί. Μετείχαν, όμως, και άλλοι, πολιτικοί και διανοούμενοι, οι οποίοι διαφωνούσαν με την εθνική πολιτική του Βενιζέλου. Πρωταγωνιστικό ρόλο θα παίξει ο Ιων Δραγούμης, ο οποίος διαφωνούσε με την «πολιτική των προσθηκών», δηλαδή την τμηματική απελευθέρωση των κατεχομένων από τους Τούρκους εδαφών της Ελλάδας. Ο Δραγούμης οραματίζονταν την «ένωση της φυλής, την απελευθέρωση ολοκλήρου του ελληνισμού και τη συγκρότηση ενός μεγάλου ελληνικού κράτους που θα συμπεριλάβει ολόκληρο το έθνος».

Γλυκοαίματος και θανάσιμα μισητός

Ο πατριωτικός ελληνοκεντρισμός του, σε συνδυασμό με τον ρομαντισμό και τον ηρωισμό, έχουν στοιχειοθετήσει μία «προσωπική μυθολογία» όπως έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης, περιγράφοντας τη συναρπαστική προσωπικότητα: ο Δραγούμης -κατά τον Ελύτη – υπήρξε «αριστοκράτης», από αυτούς που «κατακτούν με το σπαθί τους τις ιδιότητες που συνεπάγεται» η λέξη, γλυκοαίματος και θανάσιμα μισητός, άνθρωπος των σαλονιών και των κομιτάτων, δημοτικιστής και γόνος καθαρολόγων, σεμνός και ερωτιάρης, εχθρός της μικρής και εντίμου Ελλάδος αλλ’ αδελφικός φίλος του βασιλέως, μακράν μέχρι θανάτου από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και οραματιστής μιας άλλου είδους μεγάλης Ελλάδας. Αυτές όλες οι πέρλες, δε συνθέτουν μόνον ένα μυστηριώδες όνομα, παρά γεννούν μία προσωπική μυθολογία, που με γέμιζε γοητεία σ’ όλη την πρώτη μου νεότητα.

Μετά το κίνημα της Θεσσαλονίκης το 1917 και την εξορία του Κωνσταντίνου και πριν ορκιστεί η νέα κυβέρνηση, ο γάλλος γερουσιαστής Σαρλ Ζονάρ (Sarl Zonnart), ο οποίος είχε διοριστεί Υπατος Αρμοστής της Αντάντ στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τον Βενιζέλο, συνέταξε κατάλογο «ανεπιθύμητων» γερμανόφιλων, οι οποίοι επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος» με τελικό προορισμό το Αιάκειο Κορσικής, τόπο της εξορίας τους. Μεταξύ αυτών ο πρώην πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης, ο αρχηγός και ο υπαρχηγός του Επιτελείου, Βίκτωρ Δούσμανης και Ιωάννης Μεταξάς, ο γενικός αρχηγός των Επιστράτων Ιωάννης Σαγιάς και ο Ιων Δραγούμης. Δεν ήταν γερμανόφιλος ο Δραγούμης. Ηταν πατριώτης, αλλά ασκούσε μεγάλη επιρροή στους αντιβενιζελικούς.

Είχε προηγηθεί ανελέητο προγκρόμ κατά των βενιζελικών με πρωταγωνιστές τους επίστρατους του Μεταξά. Στις φιλοβενιζελικές εφημερίδες έβαλαν λουκέτο και κατέστρεψαν τα πιεστήρια. Συνελήφθησαν οι διευθυντές εφημερίδων Αχιλλέας Κύρου και Σπυρίδων Νικολόπουλος και ο δημοσιογράφος Δημήτριος Λαμπράκης – εκδότης αργότερα των εφημερίδων Το Βήμα και Τα Νέα. Δύο δηλώσεις αποδίδουν τα κίνητρα και τους στόχους του πογκρόμ κατά των βενιζελικών. Η μια αποδίδεται στον πρωθυπουργό Σπυρίδωνα Λάμπρου: «Τακτοποιούμεν τα οικογενειακά μας»! Και η άλλη στους ανακριτές: «Ο φονεύων βενιζελικόν δεν φονεύει άνθρωπον»!

Ο πρώτος έρωτας

Η Πηνελόπη Δέλτα ήταν ο πρώτος έρωτας του Ιωνα Δραγούμη και ο πατέρας της Εμμανουήλ Μπενάκης προσπάθησε να τον σώσει από το μπλόκο των βενιζελικών στους Αμπελόκηπους. Είχε, όμως, προγραφεί σε αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών του Παρισιού.

Πριν επιβιβαστεί στο τρένο για την Αθήνα, έχοντας στον χαρτοφύλακά του την ιστορική Συνθήκη των Σεβρών, δύο απόστρατοι αξιωματικοί, ο υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης και ο υπολοχαγός Γεώργιος Κυριάκος, του είχαν στήσει ενέδρα και τον πυροβόλησαν ταυτόχρονα. Τραυματίστηκε στην αριστερή ωμοπλάτη και στον βραχίονα. Μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο του Παρισιού.

Στην Αθήνα, όμως, η είδηση του τραυματισμού έφθασε παραποιημένη, ως δολοφονία. Αναπόφευκτες οι αντιδράσεις των φανατικών βενιζελικών. Οργανωμένες ομάδες επιτέθηκαν και κατέστρεψαν τα γραφεία αντιπολιτευόμενων εφημερίδων και λεηλάτησαν σπίτια πολιτικών της αντιπολίτευσης. Μεταξύ αυτών και το σπίτι του πρώην πρωθυπουργού Στέφανου Σκουλούδη.

Το πλέον θλιβερό γεγονός των «Ιουλιανών» του 1920 ήταν η δολοφονία του Ιωνα Δραγούμη. Παρά την προτροπή της συντρόφου του, της μεγάλης ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη, έφυγε από το σπίτι του στην Κηφισιά με κατεύθυνση το κέντρο. Πήγαινε στα γραφεία του περιοδικού Πολιτική Επιθεώρησις για να κλείσει την ύλη. Το περιοδικό θα κυκλοφορούσε την επομένη. Οταν το αυτοκίνητό του έφθασε στη βίλα «Θων», στον κόμβο των Αμπελοκήπων, στρατιωτικές δυνάμεις της φρουράς του Βενιζέλου το σταμάτησαν και κατέβασαν τον Δραγούμη. Με μεσολάβηση του στενού συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη και του επικεφαλής της Φρουράς Παύλου Γύπαρη, ο Δραγούμης οδηγήθηκε πεζός σε άγνωστο μέρος. Αγνωστο με εντολή ποίου, στη γωνία Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου έπεσε νεκρός από τους πυροβολισμούς των στρατιωτών.

Οι φιλοβενιζελικές εφημερίδες Εμπρός και Καιρός εμφανίζουν τον Δραγούμη, η πρώτη, να βγάζει πιστόλι και η δεύτερη να αποπειράται να φύγει, και ότι οι στρατιώτες αντέδρασαν χρησιμοποιώντας την ξιφολόγχη τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Δραγούμης δολοφονήθηκε εν ψυχρώ από στρατιώτες της βενιζελικής φρουράς.

Ο Κωστής Παλαμάς έγραψε τη «Νεκρική Ωδή»:

Λευκή ας βαλθή όπου έπεσες, Κολώνα

(Πώς έπεσες, γραφή να μην το λέη)

Λευκή με της Πατρίδας την εικόνα

Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,

Βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!

Η λευκή κολώνα στήθηκε το 1921 απέναντι από το Χίλτον.

Το εκρηκτικό κλίμα του Εθνικού Διχασμού θα σκιάζει την Ελλάδα και μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το 1920. Θα επεκταθεί και στο πολεμικό μέτωπο της Μικράς Ασίας.

Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας, πρ. υπουργός