«Απόσταση αναπνοής» από το θέατρο και τον κινηματογράφο

Η παράσταση «Απόσταση αναπνοής» του Τάσου Γουδέλη παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτης στις 12.15 στο Δώμα του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Παίζουν οι Μαρία Αιγινίτου και Νίκος Καρδώνης ενώ τη σκηνοθεσία κάνει η Μαρία Αιγινίτου.

Η λογοτεχνία υπήρξε πάντα ένα ανοιχτό πεδίο, απ’ όπου το θέατρο αντλεί, ελεύθερα, πλούσιο υλικό. Η μεταφορά του λογοτεχνικού κειμένου στη σκηνή προσφέρει πολύτιμους θησαυρούς και δημιουργεί συχνά για τον θεατή μια σχέση τόσο ιδιαίτερη όσο και η διαδικασία της ίδιας της ανάγνωσης. Η σκηνοθέτρια της παράστασης, ξεκινώντας από τις παλιές σημειώσεις, τα παιδικά ημερολόγια του συγγραφέα, ανασυνθέτει το κινηματογραφικό του βλέμμα δανειζόμενη στοιχεία από το σύνολο της συλλογής διηγημάτων του Απόσταση αναπνοής, κρατώντας και για την παράσταση τον ίδιο τίτλο.

Τα πάντα ακινητούν με σιωπηλό σεβασμό, έτοιμα για την ιερή τελετή. Μία φιγούρα που φεύγει ανάμεσα σε σκιές και σιωπή, χάνεται στο βάθος, αφήνοντας πίσω της άδεια δωμάτια. Εικόνες μιας μετεμφυλιακής επαρχίας, μια μικροαστική οικογένεια σε κάποια γειτονιά της Αθήνας, μια ερωτική ιστορία που μοιάζει με μελόδραμα, ένας φόνος, ομαδικοί τάφοι στη Μάνη, ένας νεκρός που δεν βρέθηκε ποτέ, τα Τάγματα Ασφαλείας, η επιβλητική παρουσία του πατέρα, τα πανταχού παρόντα μάτια της μητέρας και δυο αδέλφια προσηλωμένα σε οπτασίες, στο κέντρο ενός κύκλου ανθρώπων με έμμονες ιδέες.

Οι συντελεστές της παράστασης μιλούν στα «Νέα» για το πρότζεκ τους, τον κινηματογράφο και την κοινωνία της βίας.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Τάσος Γουδέλης:  Η ιδέα για την παράσταση ανήκει στην Μαρία Αιγινίτου. Οι αρχικές μας συζητήσεις αφορούσαν το πιθανό ανέβασμα ενός φανταστικού μονολόγου του Στέφαν Τσβάιχ, λίγες ώρες πριν αυτοκτονήσει, που περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων μου Απόσταση αναπνοής. Η Μαρία αφού διάβασε ολόκληρο το βιβλίο, προτίμησε να στραφεί στα περισσότερο αυτοβιογραφικά κείμενά μου. Έπειτα πήρε και άλλα στοιχεία από διηγήματα διαφόρων βιβλίων μου και έκανε αυτήν την σύνθεση που παραστάθηκε. Θα έλεγα, παίζοντας και αλλοιώνοντας τον όρο, ότι η Μαρία κατέληξε να παραστήσει μια μικρή οικογενειακή «σάγκα» (παρουσιάζοντας πτυχές της ιστορίας της οικογενείας μου).

Μαρία Αιγινίτου: Αρχικά, ο Τάσος Γουδέλης μου πρότεινε ένα κείμενό του για τον Τσβάιχ. Στην ίδια συλλογή διηγημάτων βρήκα κείμενα πιο οικεία, πιο προσωπικά του συγγραφέα, μέσα στα οποία είμαι βέβαιη πως ο κάθε θεατής  βρίσκει μια αντίστοιχη, δική του, μνήμη.

Νίκος Καρδώνης: Στην  πραγματικότητα η παράσταση προέκυψε από μία ιδέα του ίδιου του συγγραφέα, η οποία στην συνέχεια πήρε άλλη τροπή από την Μαρία.

Πόσο εύκολο είναι να κάνεις μια παράσταση για έναν άνθρωπο που συνηθίζει αυτός να κρίνει παραστάσεις ( έστω και κινηματογραφικές );

Μαρία Αιγινίτου: Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να καταφέρεις να δώσεις μορφή στην πρόθεσή σου, διατηρώντας αυτούσιο το πνεύμα του συγγραφέα. Νομίζω πως είναι μεγάλη χαρά, για τον συγγραφέα, όταν βλέπει το έργο του να ζωντανεύει, να αναπτύσσεται, να αποκτά νέες διαστάσεις. Ο Τάσος Γουδέλης είναι ένας γενναιόδωρος άνθρωπος και μου έδειξε απόλυτη εμπιστοσύνη, δεν ένιωσα ούτε για μια στιγμή κριτική την ματιά του. Δεν σκέφτηκα, ούτε για μια στιγμή, αυτήν του την ιδιότητα.

Νίκος Καρδώνης: Κάθε φορά που είμαι αντιμέτωπος μ’  ένα κείμενο είτε είναι θεατρικό είτε λογοτεχνικό το διαχειρίζομαι με ασέβεια, αν μπορεί να μου επιτραπεί αυτός ο όρος. Επιστρατεύω κάθε μέσον,  είτε ο συγγραφέας  λέγεται Τσέχωφ,  είτε λέγεται Γουδέλης. Το στοίχημα είναι να είμαι καλός αγωγός ανάμεσα στο συγγραφέα και στο κοινό το οποίο έχει πάντα την  τελευταία λέξη.

Πώς μπλέκεται το θέατρο με τον κινηματογράφο και την ποίηση επί σκηνής;

Τάσος Γουδέλης: Προσωπικά είμαι οπαδός της κατάργησης των ειδών. Ήδη έχουν γίνει πάμπολλα σκηνικά πειράματα όπου ο κινηματογράφος, η ποίηση και άλλες μορφές έκφρασης έχουν συνυπάρξει επί σκηνής. Η παράδοση είναι μεγάλη.

Μαρία  Αιγινίτου: Μα το θέατρο είναι ποίηση, είναι το ποιητικό αποτύπωμα της ζωής. Εδώ συναντιούνται πολλές τέχνες και συνθέτουν μια ψευδαίσθηση αυθεντικότερη από την ίδια την ζωή. Ο κινηματογράφος μπορεί να υπάρξει μέσα στο θέατρο μέσω του ηθοποιού.  Εδώ, ο φακός, η κάμερα, το μοντάζ, είναι οι ηθοποιοί. Αυτό που βλέπει ο ηθοποιός, αυτό που πιστεύει, αυτό που σκέφτεται, αυτό θα δει κι ο θεατής.

Νίκος Καρδώνης: Το θέατρο εμπεριέχει όλες τις τέχνες, στο θέατρο το βασικό εφέ είναι ο ίδιος ο ηθοποιός και τα εκφραστικά του μέσα. Με εργαλεία το λόγο,  τη φαντασία και το σώμα του δημιουργεί μια πλαστή  πραγματικότητα που αν εκφραστεί με γνήσιο τρόπο φτιάχνει ποίηση. Σαν να βλέπεις τη ζωή μέσα από διαθλαστικό φακό. Αν καταφύγεις στο να αναπαράγεις τη ζωή ρεαλιστικά το αποτέλεσμα θα είναι μοιραία ψεύτικο, γιατί το πρωτότυπο είναι πάντα αποστομωτικό. Ένα σκηνικό αντικείμενο με ρεαλιστική χρήση στην αφετηρία του μπορεί να ταξιδέψει στη μικρή ζωή μιας παράστασης με άλλη υπόσταση δημιουργώντας ποίηση.

Για εσάς τι βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής;

Τάσος Γουρδέλης: Σε «Απόσταση αναπνοής» είναι όσα φοβόμαστε και υποκρινόμαστε ότι βρίσκονται μακριά μας. Εθελοτυφλούμε για το υπαρξιακό, για τις συνέπειες των αποτυχιών μας, τις ενοχές, που έχουν γίνει συμφύσεις μας…

Μαρία Αιγινίτου: Οι άνθρωποι, ο χρόνος, η παιδική ηλικία, το γήρας, η επιθυμία, το γελοίο, η χαρά, η αγάπη, ο φόβος, το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής, η σκληρότητα, βαρβαρότητα της ανθρώπινης ψυχής, η επιτυχία, η αποτυχία, ο θάνατος, η ζωή.

Νίκος Καρδώνης: Ο ίδιος μου ο εαυτός,  κοιμάμαι και ξυπνάω μαζί  του εδώ και 45 χρόνια . Οι δαίμονές μου ,τα πράγματα που βάζω κάτω από το χαλί ,οι εμμονές μου οι απορίες μου ,οι μνήμες μου, οι ευαισθησίες μου, τα όνειρα οι εφιάλτες μου, το φως και οι σκιές μου η ανία μου ,η αγωνία μου, οι ηδονές ,η μοναξιά μου, το θέατρο….

Ούσα και πρωταγωνίστρια της παράστασης, πώς μιλάτε για την κοινωνία της βίας;

Μαρία Αιγινίτου:  Όλο και πιο παράλογα, όλο και πιο ανεξέλεγκτα εμφανίζονται οι μορφές της  βίας στις σύγχρονες κοινωνίες, που μόνο σύγχρονες δεν μοιάζουν. Η πράξη της βίας ξεσπά εναντίον των πιο ανυπεράσπιστων, είτε μιλάμε για την ίδια την οικογένεια, είτε μιλάμε για το κοινωνικό σύνολο.  Η ίδια η ανθρώπινη φύση όμως είναι φορέας της βίας, καθώς η βία είναι ένα από τα πρωτογενή υλικά δόμησης της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης.  Τα ίχνη αυτής της συμπεριφοράς είναι φανερά, όπου αποτυπώνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα. Αφήνω λοιπόν να εμφανιστούν και στην παράσταση χωρίς όμως να τα υπογραμμίζω. Δεν είναι δηλαδή ο κεντρικός άξονας αυτός, παρ’ ότι έχουμε συμβάντα που θα μπορούσαν το καθένα από αυτά να είναι μία ξεχωριστή παράσταση. Όπως για παράδειγμα η συστηματική κακοποίηση μιας νέας κοπέλας από τον άντρα της με τραγική κατάληξη ή ο βίαιος θάνατος ενός ηλικιωμένου, ως παράπλευρη απώλεια, κατά την διάρκεια του εμφυλίου. Δεν μπορείς να τα πεις όλα, σε μία παράσταση εξήντα λεπτών.

Νίκος Καρδώνης: Στην  παράσταση διαλέγουμε να αποτυπώσουμε οποιαδήποτε μορφή βίας στη μικρογραφία της. Λόγια που ανταλλάσσονται, χειρονομίες ανεπαίσθητες που αν τις μεγεθύνεις είναι επικίνδυνες και τρομακτικές. Είμαστε όλοι ικανοί για τις πιο αποτρόπαιες πράξεις.

Νιώθετε κοντά με την ηθοποιό που ενσαρκώνετε στην παράσταση;

Μαρία Αιγινίτου: Οι άνθρωποι μοιάζουμε μεταξύ μας πολύ περισσότερο απ’ όσο θέλουμε να πιστεύουμε. Οι αντιδράσεις μας όταν χάνουμε έναν δικό μας άνθρωπο είναι πάντα κοινές. Ο μηχανισμός της μνήμης επίσης λειτουργεί το ίδιο για όλους κι όλοι μας έχουμε την ανάγκη να ανατρέξουμε στις ρίζες μας, ως σημείο αναφοράς. Από την άλλη, η ηρωίδα της ιστορίας μας  εμφανίζει στοιχεία στον χαρακτήρα της αρκετά ξένα ως προς τον δικό μου, όπως ο  κυνισμός ή η προσκόλληση στην οικογένεια.

Νίκος Καρδώνης: Βρίσκω ότι έχω πολλά κοινά με τον ήρωα,  στο πως διαχειρίζεται την μνήμη ή την απώλεια. Είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος με κάποιες εκρήξεις που προέρχονται από το φόβο του για το τέλος της ζωής και από  την αγωνία του να προλάβει να κάνει τα πράγματα που θα ήθελε. Όσο μεγαλώνω πιάνω τον εαυτό μου να σκέφτεται έντονα το θέμα του θανάτου και προσπαθώ να συμφιλιωθώ με την ιδέα της απώλειας αγαπημένων προσώπων. Όσον  αφορά τον δικό μου θάνατο με ανακουφίζει λίγο η ιδέα ότι όταν συμβεί δεν θα είμαι εκεί για να το ζήσω…

Τι προκλήσεις αντιμετωπίσατε με την συγκεκριμένη παράσταση;

Μαρία Αιγινίτου: Ένα λογοτεχνικό κείμενο που έχει γραφτεί για να διαβάζεται σε στιγμές απολύτως ιδιωτικές, ξαφνικά έρχεται αντιμέτωπο με την θεατρική πράξη. Συχνά αυτό αποδεικνύεται μεγάλη έμπνευση. Ο αφηγηματικός κώδικας δεν είναι κάτι πρόσφατο, που σημαίνει ότι υπάρχει μία παράδοση όμως τίποτα δεν μπορεί να παρασταθεί αν δεν γεννηθεί κάθε φορά από την αρχή. Ο λόγος του Τάσου Γουδέλη κρατάει μεγάλη απόσταση από την αφήγηση μιας ιστορίας, έχει μια εσωτερικότητα η οποία μοιάζει συχνά να στερείται ορατής εξέλιξης. Είναι πρισματικός ο κόσμος που δημιουργείται, όπως πίσω από μισόκλειστα βλέφαρα, είναι ρευστός. Όποια επινόηση του προσθέσεις την απορρίπτει, δεν μπορεί να την αφομοιώσει αν δεν έχει προκύψει οργανικά από αυτόν κόσμο.

Νίκος Καρδώνης: Η κυριότερη πρόκληση για τη δημιουργία της συγκεκριμένης παράστασης ήταν ο περιορισμένος χρόνος μιας και το πρωτογενές υλικό ήταν λογοτεχνικό κι  έπρεπε να το μεταβολίσουμε σκηνικά. Το αφηγηματικό θέατρο είναι, έτσι κι αλλιώς, μια ιδιαίτερη υπόθεση, προϋποθέτει ιδιαίτερο ερμηνευτικό κώδικα στη σκηνή και μια κοινή αντίληψη και αισθητική με τον συμπαίκτη σου.