Αναζήτηση
Η αληθινή ιστορία της αντιστασιακής Βάσως Στροφύλλα ανεβαίνει στην παράσταση «Τα κόκκινα τετράδια» σε ένα πρωτότυπο θεατρικό έργο από την εγγονή της και βραβευμένη ηθοποιό Ελεάνα Γεωργούλη. Η παράσταση του Θεάτρου του Νέου Κόσμου ζωντανεύει την Οδύσσεια της νεαρής Βάσως από το 1940, τα χρόνια της στον αντιφασιστικό αγώνα, τη συνάντησή της με τον έρωτά της, τον Γιάννη, τη δολοφονία της αδελφής της, τη διαδρομή της στην παρανομία και τη φυλακή μέχρι την απελευθέρωσή της το 1953.
Στις πιο ταραγμένες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, η Βάσω και ο Γιάννης καταφέρνουν να κρατηθούν στη ζωή: «Σώθηκα χάρη στον έρωτα. Τον αισθάνθηκα σαν πυρακτωμένο σίδερο να με διαπερνάει και να με υποχρεώνει να συνεχίζω. Με κάθε κόστος. Να βρω ένα άνοιγμα, να διασχίσω αυτή την απομόνωση. Να επιβιώσω και να βρω στην άλλη άκρη του νήματος, τον Γιάννη».
Τέσσερις ερμηνευτές, οι Ανδρέας Κοντόπουλος, Νάνσυ Μπούκλη, Γιάννης Φίλιας και Ελεάνα Γεωργούλη κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή ενεργοποιούν τη μηχανή της μνήμης και προσκαλούν τον θεατή να στοχαστεί μαζί τους πάνω στους σταθμούς αυτής της προσωπικής ιστορίας. Αυτεξούσιο. Αυτοδικία. Ανάληψη Ευθύνης. Εξορία. Ελευθερία. Πώς γράφεται η προσωπική και πώς η συλλογική ιστορία; Πώς οι δυνάμεις του έρωτα επενεργούν παντού και πάντα και δρουν σωτήρια; Τι είναι τελικά η ανθρώπινη μοίρα και σε ποιες ατραπούς κινείται;
Οι συντελεστές της παράστασης μιλάνε στα «Νέα» για την ιστορία, τον έρωτα και τη μνήμη
- Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;
ΑΝΔΡΕΑΣ: Η παράσταση βασίζεται στις καταγραφές του ημερολογίου της γιαγιάς της Ελεάνας, Βάσω Στροφύλλα, που υπογράφει την σκηνοθεσία και την επιμέλεια του κειμένου.
ΓΙΑΝΝΗΣ: Μια ερώτηση που δε μπορεί να απαντηθεί, παρά μόνο από το δημιουργό της παράστασης.
ΕΛΕΑΝΑ: Μεγάλωσα από μικρή με τη γιαγιά μου και τις ιστορίες της. Ήταν ιστορίες από το αντάρτικο, από τις φυλακές, από την παρανομία και το κυνήγι. Οι εικόνες, οι αναπαραστάσεις του “τότε” θα με συντροφεύουν πάντα. Όταν πέθανε το 2009 η Βάσω, μου άφησε το αρχείο της, τα τετράδια της. Και έτσι έμαθα και τη δική της ιστορία. Μου έλεγε πάντα τις ιστορίες των άλλων. Είχα μεγάλη επιθυμία να αφηγηθώ την δική της. Λειτούργησε μέσα μου το καθήκον της μνήμης, το χρέος απέναντι στη Βάσω & το Γιάννη και στη γενιά αυτή των αγωνιστών που θυσιάσανε τη ζωή τους.
- Τι προκλήσεις παρουσιάζει η αναπαράσταση της ιστορίας πραγματικών προσώπων μέσα σε ιστορικές συνθήκες;
ΑΝΔΡΕΑΣ: Η βασική πρόκληση ως προς την αναπαράσταση των ιστορικών αυτών προσώπων και των αληθινών γεγονότων στα οποία εμπλέκονται, εντοπίζεται, κατά την άποψη μου, στην προσέγγιση των ανθρώπων ως ατόμων που υπόκεινται και είναι, με έναν τρόπο, έρμαια της ιστορικής συγκυρίας. Δεν πρόκειται για σύμβολα ερμηνευμένα και τοποθετημένα εκ των υστέρων ιδεολογικά και πολιτικά.
ΝΑΝΣΗ: Το ιδιαίτερο που συνάντησα σ’ αυτή την παράσταση είναι πως αφηγούμαστε μια ιστορία που τυχαίνει να είναι από τον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα, μιλάμε για μέρη και ανθρώπους που γνωρίζω ή έχω ακούσει γι’ αυτούς. Επίσης, η συγγραφέας και σκηνοθέτις, είναι η εγγονή της γυναίκας που υποδύομαι. Άρα δεν είναι απλώς μια ιστορία πραγματικών προσώπων, αλλά και προσώπων εν ζωή. Αυτό με συγκίνησε πολύ.
ΓΙΑΝΝΗΣ: Όταν ο ηθοποιός έχει να ερμηνεύσει φανταστικούς χαρακτήρες μυθοπλασίας, οι δυνατότητες πλεύσης είναι ανοιχτές προς κάθε κατεύθυνση. Στον αντίποδα, όταν ένας μίμος καλείται να μιμηθεί έναν χειροπιαστό χαρακτήρα δίπλα του, υπάρχουν συγκεκριμένοι περιορισμοί στην πλεύση. Η αναπαράσταση όμως της ιστορίας πραγματικών προσώπων μέσα σε ιστορικές συνθήκες, στέκεται ως χρυσή τομή στο κέντρο αυτής της διαδρομής. Από τη μία έχει τον περιορισμό του ιστορικού προβληματισμού, από την άλλη την άνεση της δημιουργικής ελευθερίας. Αυτή είναι και η πρόκλησή της.
ΕΛΕΑΝΑ: Η μεγάλη πρόκληση είναι πως δεν μπορείς να αυθαιρετήσεις. Πρέπει να μείνεις πιστός στους κανόνες και τους περιορισμούς που κρατούν τη φιγούρα στην αληθινή της διάσταση και συνάμα μέσα από αυτούς τους περιορισμούς να χωρέσεις την ποιητική πύκνωση που θα ξεκολλήσει τη φιγούρα από έναν οριζόντιο ρεαλισμό και θα την κάνει ανάγλυφη, τρισδιάστατη, δυναμική.
- Κατά τη γνώμη σας, πώς χωράει ο έρωτας μέσα σ’ έναν πόλεμο απελευθέρωσης;
ΑΝΔΡΕΑΣ: Μέσα σε μία συνθήκη υπερβατική όπως είναι αυτή του πολέμου, ο έρωτας μοιραία παίρνει διαστάσεις θρυλικές. Λειτουργώντας ως αντίδοτο απέναντι στην σφοδρότητα της σκληρότητας και της βίας, εκφράζεται απόλυτα και ολοκληρωτικά προκειμένου να εξισορροπηθεί το υπαρξιακό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας εν γένει.
ΝΑΝΣΗ: “Σώθηκα χάρη στον έρωτα, που με υποχρέωνε να συνεχίζω με κάθε κόστος, να βρω ένα άνοιγμα, μία δίοδο, να διασχίσω αυτή την απομόνωση, να επιβιώσω απ’ αυτή την φρίκη”. Ο έρωτας λοιπόν μέσα σ’ έναν πόλεμο, είναι η πρόθεση για ζωή.
ΓΙΑΝΝΗΣ: Ο έρωτας μέσα στον αγώνα προσωποποιείται. Παίρνει τη μορφή του ανθρώπου που μας τον εμπνέει. Γίνεται λόγος, αφορμή και γενεσιουργός φλόγα στην επιθυμία της απελευθέρωσης. Μάχεσαι μόνο στην ανάγκη να ζήσεις μια μέρα τον έρωτά σου ελεύθερα. Ο άνθρωπος που δεν έχει λόγο να είναι ελεύθερος, δεν πολεμά.
ΕΛΕΑΝΑ: Σε στιγμές κρίσης η ανθρώπινη ψυχή διαστέλλεται και βιώνει τα συναισθήματα στην πιο απόλυτη και ακραία μορφή τους. Νέα παιδιά τότε οι αγωνιστές εκείνης της περιόδου, διψούσαν για ζωή. Έρωτας για ζωή. Με το θάνατο τόσο κοντά. Και αυτός ο έρωτας συχνά έβρισκε το πρόσωπο του στα μάτια ενός συναγωνιστή. Ενός ανθρώπινου πλάσματος που μοιράζονταν τις ίδιες αγάπες, τις ίδιες ματαιώσεις, τα ίδια ιδεώδη.
- Ο μηχανισμός της μνήμης, πόσο εύκολο είναι να ενεργοποιηθεί στους θεατές;
ΑΝΔΡΕΑΣ: Η συλλογική μνήμη εμπεριέχει έτσι κι αλλιώς μία λειτουργία αφομοίωσης, συνειδητά ή ασυνείδητα. Ένα αντικείμενο μία φωτογραφία ή ένα τραγούδι είναι ικανά να ανοίξουν έναν ολόκληρο κόσμο αισθημάτων και λογισμών χωρίς να είναι αναγκαία η ιστορική αλληλουχία μίας ταυτολογικής αφήγησης. Γιατί τα πράγματα σε αντίθεση με τα άτομα, έχουν κάτι άχρονο.
ΝΑΝΣΗ: Νομίζω πως εξαρτάται από την διάθεση και από το πόσο θέλεις ή αντέχεις να θυμάσαι.
ΓΙΑΝΝΗΣ: Πολύ εύκολο και πολύ δύσκολο ταυτόχρονα. Εύκολο γιατί η μνήμη είναι καθημερινό εργαλείο του ηθοποιού. Μαθαίνουμε λόγια με αυτό. Θυμόμαστε τη ροή της παράστασης με αυτό. Κάποιες φορές ο ηθοποιός προσπαθεί να θυμηθεί τι κάνει επί σκηνής και αυτό μοιάζει να εντάσσεται στο ρόλο και την ερμηνεία. Η δυσκολία ξεκινά από τη στιγμή που ως «μνήμη» εννοούμε ολόκληρη τη διαδικασία να ξεκλειδώσεις μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα, μια συγκεκριμένη εποχή, μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Κυρίως δε, την αφύπνιση των παραπάνω στο θεατή, που μπορεί να μην είχε ιδέα μπαίνοντας στο θέατρο, για αυτή την εποχή. Το οπτικοακουστικό υλικό βοηθάει αρκετά – όταν και οι ερμηνείες είναι γνήσιες. Κι αν ο θεατής δεν είναι «κλειστός» στην πληροφορία, αν οι αισθήσεις του δεν κοιμούνται, τότε ούτε και οι μνήμες του θα παραμείνουν κοιμισμένες για πολύ.
ΕΛΕΑΝΑ: Ο θεατής έρχεται στο θέατρο λέγοντας “ναι”. Είναι ήδη διαθέσιμος να αλληλεπιδράσει με το υλικό της παράστασης. Αυτό το “ναι” χρειάζεται να αδράξει από την πλευρά του ο ηθοποιός. Έτσι κι αλλιώς το άνοιγμα της μνήμης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την θεατρική τελετουργία. Πάμε στο θέατρο για να θυμηθούμε, να αναβιώσουμε, να περάσουμε αυτό τον χρόνο με τον εαυτό μας στη σιωπή.
- Ποια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία που θίγει η παράστασή σας και καλεί τον θεατή να τα στοχαστεί;
ΑΝΔΡΕΑΣ: Νομίζω πως η παράσταση που φτιάξαμε δεν έχει σκοπό να χειραγωγήσει την σκέψη του θεατή, να την οδηγήσει προς ερμηνείες και συμπεράσματα ιστορικού και πολιτικού χαρακτήρα. Προσπαθήσαμε να γνωρίσουμε τα πρόσωπα μέσα από τις πράξεις τους και να περιηγηθούμε στα γεγονότα, τις εικόνες και τα αισθήματα που τους καθόρισαν.
ΝΑΝΣΗ: Η Βάσω, ο Γιάννης, η Ουρανία, ο Αντώνης, ο Νιόνιος, ο Πύργος, τα κόκκινα τετράδια, η φλογέρα, “ήρθες σαν την άνοιξη”, η κιθάρα, η Βγένω, το τουφέκι, το σακάκι του Γιάννη, ο Φλεβάρης του ’45, τα μαντριά του θείου Αντρέα, “κι όμως ο χρόνος σαν δολοφόνος”, οι κιμωλίες, οι φωτογραφίες, τα κεριά, η φυλακή, η δίκη…
ΓΙΆΝΝΗΣ: ότι το χρέος κάποτε ξεπληρώνεται, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Ότι ο έρωτας μπορεί να σε κρατήσει ζωντανό, όταν τίποτε άλλο δε μπορεί. Και ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να αποδειχθεί πως είμαστε πιο μέσα στην ιστορία και τη ροή των πραγμάτων από ότι νομίζουμε. Τέλος, ότι η ιστορία δεν είναι το χθες. Είναι το τώρα. Και συνεχίζουμε να τη ζούμε.
ΕΛΕΑΝΑ: Η ορμή για ελευθερία, η ορμή για ζωή, για έρωτα. Η ανάγκη για δικαιοσύνη. Η αυτοδικία. Το αυτεξούσιο.
