Αναζήτηση
Αν η αφήγηση του Σταμάτη Κριμιζή ασκεί τόση γοητεία είναι γιατί αισθάνεσαι την απόσταση που χωρίζει τη Χίο των παιδικών του χρόνων με το Πανεπιστήμιο της Αϊοβα και το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins σχεδόν μηδαμινή. Και όση σημασία είχε η τράτα που προμήθευε στα χρόνια της κατοχής τα ψάρια που έκαναν δυνατή την επιβίωση του ίδιου και της οικογένειάς του, άλλη τόση διατηρεί ο σχεδιασμός από πλευράς του ενός δορυφόρου που έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξερεύνηση του Διαστήματος. Υπάρχει μια βαθύτερη δικαιοσύνη στον κόσμο, όσο ακούγεται ως παραμύθι ο μεγαλύτερος θρίαμβος ενός ανθρώπου όταν γίνεται παρελθόν, το ίδιο σχεδόν να ισχύει για την πιο ανείπωτη δυστυχία, έστω και αν η ανθρωπότητα από καταβολής της τρομάζει στη σκέψη της πολύ περισσότερο απ’ ό,τι όταν έχει γίνει μια απτή πραγματικότητα. Λοιπόν «δώσ’ του κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι ν’ αρχινίσει».
«Γεννήθηκα σε μια μικρή κωμόπολη ενός νησιού, στον Βροντάδο της Χίου, ακριβώς πριν αρχίσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Πράγμα που σημαίνει ότι πέρασα τα παιδικά μου χρόνια μέσα στην Κατοχή, χρόνια όπως ξέρουμε πάρα πολύ δύσκολα για όλους τους Ελληνες και ιδιαίτερα για την οικογένειά μου. Ο πατέρας μου είχε φύγει ως μετανάστης στην Αμερική και ήταν αδύνατο να επιστρέψει μέσα στον πόλεμο.
Οπως η μητέρα μου ήταν έγκυος σε εμένα, όταν έφυγε ο πατέρας μου, είχε ως αποτέλεσμα να τον γνωρίσω όταν ήμουνα πια έξι χρόνων. Αν επιβιώσαμε ήταν χάρη στην υποστήριξη των αδερφιών της μητέρας μου που έμεναν ακριβώς δίπλα στο πατρικό μας σπίτι. Κυρίως χάρη στον μεγάλο της αδερφό που ήταν ο νονός μου και υπήρξε ο αντικαταστάτης του πατέρα μου. Αν και δεν είχε πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ήταν ένας άνθρωπος πολύ διαβασμένος, πολύ σκεπτόμενος, διάβαζε εφημερίδες, συζητούσε για θέματα πολιτικά, κοινωνικά.
«Διάβαζα κανονικά»
Με τις εφημερίδες μάλιστα, όπως μπαινόβγαιναν στο σπίτι, έμαθα να διαβάζω πολύ πριν πάω στο σχολείο. Θυμάμαι πως όταν ήμουνα στην πρώτη δημοτικού και μας μάθαιναν ανάγνωση, ενώ πολλοί συμμαθητές μου συλλαβίζανε, εγώ διάβαζα κανονικά. Δεν είχα καταλάβει ακόμα την επιρροή που μπορεί να ασκεί το περιβάλλον σε ένα παιδί. Οταν σκέφτομαι τη διατροφή μας στα χρόνια της Κατοχής αναγνωρίζω πως δεν διαφέρει σε τίποτε σε σχέση με τη σημερινή υγιεινή διατροφή. Τότε βέβαια δεν το καταλαβαίναμε, αλλά το γάλα που μας έδινε μια κατσίκα που είχαμε στο χωράφι, τα ψάρια που έφερνε στο σπίτι ο μεγάλος αδερφός μου που βοηθούσε σε μια τράτα, τα όσπρια, οι λαχανίδες, που όπως ξέρετε άμα τις βράσεις δεν μυρίζουν και τόσο ωραία, όλα αυτά όχι μόνο μας γλιτώσανε από τον υποσιτισμό της Κατοχής, αλλά δεν στερηθήκαμε τίποτε σε πρωτεΐνες, μα και στις αναγκαίες βιταμίνες».
Φαίνεται περίεργο, αν και απολύτως ευεξήγητο, το γεγονός ότι όπου και αν φτάσει κανείς, όσο μακριά μέσα στον κόσμο ή ψηλά σε επιστημονικά αξιώματα, τα παιδικά του χρόνια μοιάζει να καταλαμβάνουν ένα απείρως μεγαλύτερο μάκρος σε σχέση με την πραγματική τους διάρκεια. Η ποίηση καθώς δεν υπάρχει τίποτε που να μην το έχει πει, σε παραπέμπει, όπως σκέφτεσαι την «περίπτωση» του Σταμάτη Κριμιτζή που για εξήντα ολόκληρα χρόνια έχει εκτοξευτεί στις εσχατιές του Σύμπαντος, στους στίχους του Γιώργου Σαραντάρη «Κατάγομαι από τα παιδικά μου χρόνια/όπως από μια χώρα».
Πρωτοετής φοιτητής όταν εκτοξεύεται ο «Σπούτνικ»
«Οταν τέλειωσε ο πόλεμος αποκτήσαμε αμέσως επαφή με τον πατέρα μου. Η συμφωνία ήταν ο μεγάλος μου αδερφός να μεταναστεύσει στην Αμερική και να αναλάβει το εστιατόριο που διατηρούσε ο πατέρας μου με κάποιον κουμπάρο του ώστε να μπορέσει να επιστρέψει ο ίδιος στη Χίο. Δυστυχώς όμως λόγω της αβλεψίας ενός χειρουργού είχε κλονιστεί η υγεία του αδερφού μου, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να φύγει για την Αμερική. Ετσι ο πατέρας μου πούλησε το μερίδιό του – του εστιατορίου – και επέστρεψε στην Χίο, τότε τον γνώρισα. Δεν έζησε όμως παρά μόνο έναν χρόνο, ήταν μανιώδης καπνιστής, όσο ήταν στην Αμερική τουλάχιστον, έπασχε ήδη από ένα βαρύτατο καρδιακό νόσημα. Ηταν ένας άνθρωπος που διάβαζε πάρα πολύ – το ίδιο και η μητέρα μου.
Θεωρούσε την Αμερική ως την Αθήνα της σύγχρονης εποχής, μια χώρα όπου άκμαζε η δημοκρατία και η πρωτοπορία και όλα όσα μας είχε μάθει η αρχαία Ελλάδα. Είχε βάλει ορισμένα χρήματα στην τράπεζα στην Αμερική ώστε να τα βρω όταν θα πήγαινα για να σπουδάσω. Ετσι μόλις τέλειωσα το γυμνάσιο, μπήκα σε ένα αεροπλάνο και έφυγα για την Αμερική, πιο συγκεκριμένα για τη Μινεάπολις της Μινεσότα. Ηταν η μόνη επιλογή που είχα γιατί στη Μινεάπολις έμεναν ήδη ο αδερφός και η αδερφή της μητέρας μου, που είχαν μεταναστεύσει εδώ και χρόνια στην Αμερική και είχαν δημιουργήσει τις οικογένειές τους.
Η οικογένεια μου δεν ήθελε να μένω μόνος μου, έτσι εγκαταστάθηκα στη Μινεάπολις και η θεία μου πήρε στη ζωή μου τη θέση της μητέρας. Υπάρχει μια συγκυρία την περίοδο αυτή που τη θεωρώ πολύ σημαντική για την επιστημονική μου σταδιοδρομία. Το 1957, ενώ είμαι πρωτοετής φοιτητής – τα μαθήματα είχαν αρχίσει τον Σεπτέμβριο και ήμασταν στον Οκτώβριο, πιο συγκεκριμένα στις 4 Οκτωβρίου του 1957 – εκτοξεύεται ο “Σπούτνικ”, ο πρώτος δορυφόρος στον κόσμο. Οπως είναι γνωστό διερχόμασταν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου».
Η επιστήμη και ο Ψυχρός Πόλεμος
Είναι κάτι βαθιά εντυπωσιακό, όσον αφορά τον Σταμάτη Κριμιζή, το γεγονός ότι αν και θα μπορούσε να συνδυάσει στην αφήγησή του τον μακρόκοσμο του Διαστήματος με τα δικά του επιτεύγματα στον χώρο αυτό, ενώ η συζήτηση μας έχει καλύψει το μισό της προβλεπόμενης διάρκειάς της, να τον ενδιαφέρει η αναπαράσταση ενός κλίματος και μιας ατμόσφαιρας που κυριαρχούσε στον πλανήτη μας στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και στις αρχές της δεκαετίας του ’60 – αλλά και αργότερα. Αναδεικνύοντας με τον εναργέστερο ίσως τρόπο τη σημασία του στίχου του Οδυσσέα Ελύτη «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας», αλλά και τη σημασία μιας ηθικής στάσης που θέλει τον μικρόκοσμο να βαραίνει στη συνείδησή μας απείρως περισσότερο σε σχέση με οποιαδήποτε κατάκτηση πέραν του μικρόκοσμου αυτού. Ομως όσο και αν η παρουσία του Σταμάτη Κριμιζή απέναντί σου σε «απογειώνει» σε άλλου είδους σκέψεις και εκτιμήσεις, ας επιστρέψουμε στο τέλος της δεκαετίας του 1950 όπως είχε εξελιχτεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Σε όλη την Αμερική ήταν διάχυτος ο φόβος ότι θα γίνει πυρηνικός πόλεμος και επομένως έπρεπε να υπάρξουν καταφύγια προκειμένου να γλιτώσουν από την καταστροφή. Αξαφνα ακούστηκε αυτή η σφαίρα που περνούσε σε περίπου χίλια χιλιόμετρα ύψος πάνω από την Αμερική και έκανε μπιπ, μπιπ, μπιπ. Δεν μπορούσε να κάνει κανείς απολύτως τίποτε.
Η χώρα έπαθε σοκ γιατί δεν ήταν γνωστό, τουλάχιστον στον πολύ κόσμο, ότι η Ρωσία διέθετε μια τέτοια τεχνολογική υποδομή για να επιχειρήσει ένα ανάλογο εγχείρημα. Εκ των υστέρων που έχει γραφεί η Ιστορία, ξέρουμε ότι η Αμερική είχε τη δυνατότητα να κάνει κάτι ανάλογο αλλά δεν το θεωρούσε πολύ σπουδαίο. Μετά όμως την επιτυχία του σοβιετικού εγχειρήματος και της προπαγάνδας που έγινε σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα να εμφανιστεί ως αντιπαράθεση των δύο συστημάτων, του σοβιετικού και του καπιταλιστικού, η τότε πολιτική ηγεσία της Αμερικής κατάλαβε ότι χρειάζεται να συναγωνιστεί, και μάλιστα να φτάσει και να ξεπεράσει τις προσπάθειες της Ρωσίας.
Κάτι που έγινε ακόμη πιο επιτακτικό μετά το δεύτερο σοκ, όταν δηλαδή εκτοξεύτηκε ο πρώτος άνθρωπος στο Διάστημα τον Απρίλιο του 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν. Στο μεταξύ εξελέγη ο Τζον Κένεντι, τον ίδιο μήνα της ίδιας χρονιάς που βγάζοντας τον περίφημο λόγο του είπε ανάμεσα σε άλλα ότι “Θα πάμε στο φεγγάρι πριν από το τέλος της δεκαετίας. Θα το κάνουμε όχι γιατί είναι εύκολο, αλλά γιατί είναι δύσκολο. Αυτή είναι η μοίρα της χώρας μας”. Αν το δει κανείς από μια ιστορική πλευρά, θα καταλάβει ότι πρόκειται για ένα τεράστιο βήμα της ανθρωπότητας καθώς η πυρηνική αντιπαράθεση μεταφερόταν στο Διάστημα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οποιαδήποτε έκρηξη πυρηνικών όπλων στην Αμερική και τη Ρωσία θα είχε τεράστιες επιπτώσεις για την ανθρωπότητα και για τη ζωή γενικότερα. Πιστεύω ότι η διαστημική εποχή έσωσε την ανθρωπότητα από την καταστροφή.
Αργά ή γρήγορα κάποιο λάθος θα γινόταν και θα άρχιζε ο πυρηνικός πόλεμος. Ο συγχωρεμένος φίλος μου Κλάους Σένγκερ είχε κάνει μια μελέτη με συναδέλφους του για τον πυρηνικό χειμώνα. Μια μελέτη με προσημειώσεις και σωστή χρήση των νόμων της φυσικής. Ελεγε λοιπόν ότι αν έπεφταν διακόσιοι μεγάτονοι πυρηνικών στην Αμερική και τη Ρωσία θα εκτοξευόταν τόσο πολύ υλικό μέσα στην ατμόσφαιρα ώστε θα εξαφανιζόταν το φως του ήλιου.
Θα επικρατούσε σκοτάδι με αποτέλεσμα να καταστραφούν οι καλλιέργειες. Χώρια από τους ανθρώπους που θα πέθαιναν αμέσως, η ραδιενέργεια που θα έπεφτε με τη βροχή καθώς και οι άνεμοι που θα μετέφεραν όλο αυτό το υλικό σε ολόκληρο τον πλανήτη, θα είχαν ως αποτέλεσμα να μη χαθούν μόνο η Αμερική και η Ρωσία αλλά και μεγάλο μέρος του υπόλοιπου πληθυσμού της Γης. Η ανθρωπότητα απέφυγε αυτή την προοπτική μεταφέροντας τον ανταγωνισμό της Αμερικής με τη Ρωσία στο Διάστημα».
Οταν το όνομά του δόθηκε σε αστεροειδή
Φαίνεται πως όσο σημαντική και αν είναι η εξέλιξη ενός επιστήμονα και μάλιστα διαστημικού, όπως ο Σταμάτης Κριμιζής, με όσες θέσεις και όσα αξιώματα και αν τιμηθεί, τίποτε δεν συγκρίνεται για τον ίδιον με τα πρώτα του βήματα στον χώρο της επαγγελματικής του δραστηριότητας και προσφοράς. Ακόμη και αν τα βήματα αυτά δεν υπήρξαν καθόλου ασταθή και προβληματικά και προοιωνίζονταν ως συνέχεια, για τους δασκάλους του τουλάχιστον, όσα ακολούθησαν. Αν σκεφτεί κανείς ότι το 1957 είναι πρωτοετής φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Μινεάπολις και ότι το 1968, όταν αναλαμβάνει την ηγεσία της Ομάδας Διαστημικής Φυσικής και Διαστημικών Οργάνων στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins εργάζεται ήδη ως καθηγητής της Σχολής Φυσικής και Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Αϊοβα θα λογάριαζε ως ένα «τσιγάρο δρόμο» την ονομασία του «Αστεροειδούς 8323» με το όνομά του που η Διεθνής Αστρονομική Ενωση αποφάσισε το 1999 για να τον τιμήσει. Ποια όμως είναι τα πρώτα βήματα αυτής της εξόχως εντυπωσιακής διαδρομής;
«Οταν τέλειωσα το πανεπιστήμιο έτυχε να συναντήσω τον Τζέιμς βαν Αλεν που λογαριαζόταν ως ο πατέρας της διαστημικής επιστήμης γιατί έφτιαξε τους πρώτους δορυφόρους στην Αμερική και ανακάλυψε τις ζώνες ακτινοβολίας υψηλών σωματιδίων τις εγκλωβισμένες γύρω από τη Γη. Ημουν ήδη μεταπτυχιακός φοιτητής όταν με κάλεσε να πάω να δουλέψουμε μαζί στο εργαστήριό του.
Μου ζήτησε να σχεδιάσουμε ένα πείραμα σχετικά με την πρώτη αποστολή που θα πήγαινε στον Αρη. Θα μπορούσα να χαρακτηρίσω ως πρωτοποριακό το πείραμα αυτό καθώς ο αντικειμενικός του σκοπός ήταν να ξεχωρίσει τα πρωτόνια από τα ηλεκτρόνια που οι ως τότε μετρητές δεν μπορούσαν να το κάνουν. Κατάφερα να σχεδιάσω το πείραμα αυτό και επιπλέον να λειτουργήσει. Ο αντικειμενικός σκοπός ήταν να μάθουμε αν υπήρχαν ζώνες ακτινοβολίας υψηλών σωματιδίων στον Αρη. Απεδείχθη ότι ο Αρης δεν είχε τέτοιου είδους ζώνες , καθ’ οδόν όμως ανακαλύψαμε πολλά πράγματα όπως την εκτόξευση ηλεκτρονίων λόγω των ηλιακών εκρήξεων που έπεφταν στον διαπλανητικό χώρο».
