Η εικόνα στα αποτελέσματα του Google μιλάει από μόνη της. «Ο κορωνοϊός είναι φαινόμενο που ανήκει στους “μαύρους κύκνους”…». «Ο κορωνοϊός δεν είναι “μαύρος κύκνος”, αλλά “γκρίζος ρινόκερος”». Οπως φαίνεται ακόμη και με ένα γρήγορο γκουγκλάρισμα, οι αναφορές στην πανίδα δεν αρκούν από μόνες τους για να καταστήσουν την εκλαΐκευση προσβάσιμη.

Ακόμη και οι αναλυτές κινδύνου στα μεγάλα μέσα ενημέρωσης δεν ξέρουν τι να πρωτοδιαλέξουν μεταξύ του σπάνιου πτηνού και του τεθωρακισμένου της σαβάνας. Στην πραγματικότητα, επιχειρούν να δώσουν μία συμβατική μορφή στην τυχαιότητα και την αοριστία οι οποίες «κυβερνούν» τον φθαρτό κόσμο, αλλά δεν κερδίζουν ποτέ την αξία που τους αναλογεί.

Ο μαύρος κύκνος ήταν κάποτε ένα ιδανικό σχήμα λόγου για όποιον ήθελε να επιφέρει σοκ στο ακροατήριό του. Ως πρώτος διδάξας, μάλιστα, αναφέρεται ο ρωμαίος σατιρικός ποιητής Γιουβενάλης, που συνέλαβε την εικόνα για να υποδηλώσει την αγνή γυναίκα (προφανώς χωρίς την αντίστοιχη απειλή ενός #MeToo του 1ου αιώνα μ.Χ.): «Και τι μας λες, ότι δεν μπορεί να βρεθεί μια άξια γυναίκα ανάμεσα στο πλήθος;…

Ενα τόσο σπάνιο πτηνό πάνω στη γη όσο ένας μαύρος κύκνος». Αλλά ήταν ο ολλανδός θαλασσοπόρος Βίλεμ ντε Φλάμινγκ που απέδειξε πόσο ανεδαφικό είναι να ονομάζεις «απίθανο» αυτό που δεν γνωρίζεις, ως ο άνθρωπος που ανακάλυψε – πραγματικούς – μαύρους κύκνους στη Δυτική Αυστραλία το 1696. Με τον τρόπο αυτό πήραν εκδίκηση και τα όνειρα του Αριστοτέλη, ο οποίος στην «Ποιητική» του -έστω, λοιπόν, σε ένα δοκιμιακό κείμενο για την τέχνη της ποίησης – έγραφε ότι «είναι προτιμότερο το πιθανό που αποδεικνύεται αδύνατο από το απίθανο, αλλά δυνατό».

Με τέτοια παράδοση πίσω του ο Λιβανέζος Νίκολας Νασίμ Ταλέμπ κατάφερε να κατοχυρώσει τον όρο που σήμερα χρησιμοποιούν από τους αναλυτές της χρηματαγοράς ως τον κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ. Εστω και αν ξαναζέστανε τις παλιές θεωρίες, έστω και αν σέρβιρε το φαινομενικά κοινότοπο με αμπαλάζ φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τα βιβλία του «Στην πλάνη του τυχαίου» (Κλειδάριθμος, 2004) και «Ο μαύρος κύκνος» (Φερενίκη, 2010), κανείς δεν πρέπει να αποκλείει σε μια οποιαδήποτε σειρά συνηθισμένων γεγονότων το απρόβλεπτο.

Οι «ακραίες περιπτώσεις» ερμηνεύουν αυτό τον κόσμο στον ίδιο βαθμό που τον ερμηνεύει η «κανονικότητα» των φαινομένων. Και, ναι, υπάρχει η περίπτωση «λευκόν ιδείν κόρακα», όπως προϊδεάζει το επίγραμμα του ανώνυμου στην Παλατινή ανθολογία (417). Πίσω από τον κύκνο του Ταλέμπ άλλοι διάβασαν την οικονομική ύφεση και άλλοι την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Δεν ήταν η πρώτη φορά που μια θεωρία για την ερμηνεία του απροσδιόριστου χρησιμοποιήθηκε για να το «προβλέψει» σε χρόνο πρωθύστερο.

Οι ρινόκεροι

Αν οι μαύροι κύκνοι είναι οι απρόβλεπτες ανατροπές, οι γκρίζοι ρινόκεροι είναι οι «προφανείς κίνδυνοι υψηλής πιθανότητας τους οποίους όλοι μπορούν να δουν και όλοι παραγνωρίζουν», όπως συμπυκνώνει η εφευρέτρια του όρου Μισέλ Γουάκερ. «Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι όσοι παίρνουν αποφάσεις αντιμετωπίζουν τους κινδύνους σαν γκρίζους ρινόκερους αντί της μάταιης εμμονής με τους μαύρους κύκνους» γράφει στο βιβλίο της «Grey rhino» του 2016. «

Κι αυτό επειδή το ρινόκερο μπορούμε να τον δούμε μπροστά μας, ενώ ο μαύρος κύκνος διαφαίνεται μόλις στο πίσω παράθυρο. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μία ευκαιρία να κάνουμε κάτι απέναντι στα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα από τα φαινόμενα που ονομάζουμε “μαύροι κύκνοι” συμβαίνουν επειδή οι άνθρωποι αγνόησαν τους ρινόκερους». Ανάμεσα στα πολλά παραδείγματα που έχουν περάσει στη διεθνή βιβλιογραφία, πριν φτάσουμε στον κορωνοϊό, περιλαμβάνονται ήδη ο τυφώνας Κατρίνα («δεν μπορεί να μην είδε κανείς το ημιτροπικό κλίμα»), αλλά και η πτώση της Σοβιετικής Ενωσης («το προαισθάνονταν, αλλά δεν το πίστευαν»). Γκρίζους ρινόκερους, εξάλλου, διαβλέπουν πολλοί αναλυτές πίσω από τους πίνακες των τραπεζικών εκθέσεων, εκεί όπου ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων δανείων χτυπάει κόκκινο. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι η Γουάκερ άντλησε έμπνευση από την ελληνική περιπέτεια για να κατοχυρώσει τον όρο της. «Η κρίσιμη στιγμή ήταν η συμφωνία της Ελλάδας με τους πιστωτές της το 2012. Μού θύμισε την Αργεντινή του 2001, όταν η κρίση προέλαυνε και… έπρεπε να γίνουν μεταρρυθμίσεις».

Το σίγουρο είναι ότι με γκρίζο ρινόκερο ή χωρίς, δεν μπορεί κανείς να αγνοεί τον λευκό ελέφαντα στο δωμάτιο πανικού – ας πούμε, σε έναν πλανήτη με τεράστια δικτύωση και δυνατότητες διασύνδεσης. Για την ιστορία, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν περάσει και αυτές στη διεθνή ορολογία που αντλεί από την πανίδα. Και, όχι, δεν μπήκαν κάτω από την κατηγορία του μαύρου κύκνου.

Τελευταία Νέα