Θα περίμενε κανείς ότι κράτη που διαθέτουν μεγάλα πυρηνικά οπλοστάσια, ικανότητα στρατιωτικών αποστολών στο εξωτερικά και πρωτοπόρο ρόλο στην τεχνολογική εξέλιξη, θα είχαν και επάρκεια στα απλά προστατευτικά μέσα για την αποτροπή της διασποράς μιας πανδημίας.

Και όμως οι ΗΠΑ, η Γαλλία αλλά και οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με ελλείψεις σε βασικά είδη προστασίας απέναντι στον Covid-19, όπως οι μάσκες, τόσοι οι μάσκες με τις κατάλληλες προδιαγραφές για επαρκή προστασία αλλά ακόμη και οι απλές χειρουργικές μάσκες.

Μάλιστα, ακόμη και ειδικοί που αρχίζουν και τείνουν προς τη χρήση μασκών και από τον γενικό πληθυσμό, κατά τα πρότυπα της Κίνας και άλλων ασιατικών χωρών, σπεύδουν να διευκρινίσουν ότι εννοούν απλές υφασμάτινες μάσκες και όχι χειρουργικές ή μάσκες N95 γιατί αυτές πρέπει με κάθε τρόπο να υπάρχουν σε απόθεμα για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.

Η αιτία για αυτές τις ελλείψεις βρίσκεται σε ένα συνδυασμό απρονοησίας ως προς την ύπαρξη αποθεμάτων και την… παγκοσμιοποίηση.

Πώς η παγκοσμιοποίηση της παραγωγής επιδείνωσε την ετοιμότητα των χωρών

Στις περισσότερες χώρες του κόσμου απλώς δεν παράγονται μάσκες, ιδίως μάσκες επαρκών προδιαγραφών για χρήση από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Κάποτε παράγονταν και ακόμη και σήμερα σε χώρες όπως οι ΗΠΑ υπάρχουν εταιρείες που κατασκευάζουν εξοπλισμό που επιτρέπει την παραγωγή μασκών ή το υλικό από το οποίο παράγονται μάσκες, όμως κατά βάση οι χώρες όλα τα προηγούμενα χρόνια έκαναν εισαγωγές μασκών από το εξωτερικό και κυρίως από την Κίνα.

Ο λόγος έχει να κάνει με τις δυναμικές που αναπτύχθηκαν στην παγκόσμια οικονομία τις προηγούμενες δεκαετίες. Συνηθίσαμε να σκεφτόμαστε ότι σήμερα τα περισσότερα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας σχεδιάζονται σε χώρες όπως οι ΗΠΑ αλλά κατασκευάζονται στην Κίνα, στο πλαίσιο μιας λογικής που ήθελε τις μεγάλες εταιρείες να επικεντρώνουν στο σχεδιασμό και το μάρκετινγκ και να δίνουν την παραγωγή σε υπεργολάβους σε χώρες χαμηλότερου κόστους παραγωγής.

Όμως, αυτό δεν ισχύει μόνο για τα i-phone αλλά και για πολύ πιο ταπεινά προϊόντα. Οι μάσκες είναι ένα φτηνό προϊόν που παράγεται πολύ πιο φτηνά σε χώρες όπως η Κίνα. Για να δώσουμε μια τάξη μεγέθους, το 95% των χειρουργικών μασκών και το 70% των μασκών υψηλών προδιαγραφών που χρησιμοποιούνται στις ΗΠΑ παράγονται στο εξωτερικό, σε χώρες όπως η Κίνα. Υπάρχουν εταιρείες που ενώ μέχρι πριν 10 χρόνια κατασκεύαζαν μάσκες Ν95, πλέον δεν έχουν καν τον εξοπλισμό για να το κάνουν. Ακόμη και εάν συνεχίζουν να το εμπορεύονται, προτιμούν να το παράγουν εκτός συνόρων. Ακόμη και το βασικό υλικό που χρησιμοποιείται, το πολυπροπυλένιο, σε μεγάλο βαθμό παράγεται σε χώρες όπως η Κίνα ή η Ινδία.

Όμως, ήρθε ο νέος κοροναϊός, η πανδημία ξεκίνησε από την Κίνα, που υποχρεώθηκε αφενός να διακόψει την παραγωγή σε αρκετές μονάδες, στο πλαίσιο των μέτρων που πήρε για να περιορίσει τη διασπορά και τα οποία μόλις το τελευταίο διάστημα άρχισαν σταδιακά να αίρονται, και την ίδια στιγμή οι κινεζικές αρχές ήθελαν να εξασφαλίσουν ότι θα έχουν επάρκεια μασκών στο εσωτερικό τους. Ως αποτέλεσμα εμφανίστηκε σχετικά νωρίς ο κίνδυνος ελλείψεων μασκών σε χώρες εκτός Κίνας.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι το να μεταφέρεται το σύνολο της παραγωγής ενός στρατηγικής αξίας προϊόντος εκτός συνόρων εγκυμονεί κινδύνους. Υπογραμμίζουν μάλιστα ότι οι χώρες δεν πήραν τα μαθήματα από πρόσφατες αναταράξεις στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, όπως αυτές που προκλήθηκαν από τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ και Κίνας, τις επιπτώσεις από το σεισμό του 2011 στην Ιαπωνία, ή τους περιορισμούς στις εξαγωγές σπανίων γαιών για μπαταρίες και κινητήρες που είχε επιβάλει η Κίνα το 2010.

Όταν η Αμερική ξεμένει από… μάσκες

Με την πανδημία να είναι σε πλήρη εξέλιξη, το στρατηγικό απόθεμα του αμερικανικού υπουργείου Υγείας ουσιαστικά έχει εξαντληθεί αναφέρουν τα αμερικανικά ΜΜΕ. Ούτως ή άλλως αποδεικνύεται ότι ο σχεδιασμός ήταν για στρατηγικό απόθεμα για επιδημία σε ορισμένες μόνο Πολιτείες και όχι στο σύνολο των αμερικανικής επικράτειας.

Ως αποτέλεσμα, πολιτειακές και ομοσπονδιακές αρχές και υπηρεσίες υγείας είναι σε ένα δρόμο να αναζητήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες μάσκες και οι κυβερνήτες διαρκώς ζητούν από τις ομοσπονδιακές αρχές εξοπλισμό διαμαρτυρόμενοι ότι λαμβάνουν μικρό μέρος των πραγματικών αναγκών τους. Η κυβέρνηση από τη μεριά της δηλώνει ότι έχει πάνω από 16 δισεκατομμύρια δολάρια διαθέσιμα για την προμήθεια προστατευτικού εξοπλισμού.

Ούτως ή άλλως η αμερικανική κυβέρνηση θεωρούσε ότι δεν χρειάζονται μεγάλα αποθέματα, παρά μόνο όσο απαιτούνται μέχρι να καλυφθεί το χρονικό κενό μέχρι τη μαζική τους παραγωγή από τη βιομηχανία, αν και στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό σημαίνει σε σημαντικό βαθμό την άφιξη των παραγγελιών από την Κίνα.

Την ίδια στιγμή αναλυτές των αγορών επισημαίνουν ότι εξαιτίας του μεγάλου διεθνούς ανταγωνισμού υπηρεσίες των Πολιτειών και των συστημάτων υγείας βλέπουν παρτίδες που τις διεκδικούν να καταλήγουν στο εξωτερικό.

Η περίπτωση της Γαλλίας

Μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Παρισιού 1200 υγειονομικοί έχουν μολυνθεί από τον νέο κοροναϊό, δείχνοντας τα προβλήματα που υπάρχουν με τα ελλιπή μέτρα προστασίας.

Στην αρχή της πανδημίας η Γαλλία βρέθηκε ουσιαστικά με πολύ χαμηλό απόθεμα μασκών. Τον Ιανουάριο μπορεί να είχε έως και 80 εκατομμύρια χειρουργικές μάσκες. Τα αποθέματα στις μάσκες υψηλών προδιαγραφών ασφαλείας (FFP2 και FFP3) ήταν ακόμη μια χαμηλά. Άλλωστε, το 2013 η τότε υπουργός Υγείας είχε καταργήσει την υποχρέωση να υπάρχουν στρατηγικά κρατικά αποθέματα.

Ωστόσο, οι αρμόδιες αρχές δεν παίρνουν στα τέλη Γενάρη κάποια επιπλέον μέτρα, πέραν μιας παραγγελίας 80 εκατομμύριων μασκών που είχε δρομολογηθεί πριν την πανδημία. Μόλις στις αρχές Φεβρουαρίου γίνεται μια ακόμη παραγγελία μασκών FFP2. Στις αρχές Μαρτίου η ειδική διυπουργική επιτροπή διαπιστώνει ότι υπάρχουν ελλείψεις και ότι καθυστερεί ακόμη και η άφιξη των προηγούμενων παραγγελιών. Μέχρι τις 21 Μαρτίου έχουν αποκτηθεί συνολικά άλλα 40 εκατομμύρια μάσκες, είτε από εισαγωγές είτε από παραγωγή στη Γαλλία, πολύ κάτω από τις απαιτήσεις.

Ακόμη και όταν ξεκίνησε ξανά η παραγωγή μαζικά στην Κίνα υπήρξαν καθυστερήσεις στις παραγγελίες την ώρα που όλες οι χώρες έτρεχαν να παραγγείλουν μάσκες καθώς είχε ήδη κηρυχθεί πανδημία και ο ανταγωνισμός για την εξασφάλιση μιας παραγγελίας γινόταν ακόμη πιο μεγάλος. Υπήρξε περίπτωση όπου παραγγελία για τη Γαλλία τελευταία στιγμή αποφασίστηκε να μεταφερθεί στις ΗΠΑ μια που οι αμερικανοί πλήρωσαν αμέσως και σε ρευστό.

Μάλιστα, στη Γαλλία υπήρχαν προβλήματα και για την κατανομή των μασκών ανάμεσα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Για παράδειγμα ρεπορτάζ της ιστοσελίδα Mediapart περιγράφει τον τρόπο που ο αεροναυπηγικός κολοσσός Airbus που κανονικά καταναλώνει πολύ μεγάλο αριθμό μασκών (συμπεριλαμβανομένων των μασκών υψηλής προστασίας) κατάφερε να εξασφαλίσει μεγάλο αριθμό μασκών παρότι κανονικά δεν ανήκε στους κλάδους υψηλής προτεραιότητας και οι μάσκες αυτές κανονικά θα ήταν πολύ πιο χρήσιμες στα νοσοκομεία.

Μόλις στα τέλη Μάρτη η Γαλλική κυβέρνηση ανακοινώνει ότι παρήγγειλε 250 εκατομμύρια μάσκες, που άρχισαν να φτάνουν στις 30 Μαρτίου. Παράλληλα, από τις 18 Μαρτίου και μετά η γαλλική κυβέρνηση άρχισε να ζητά από τον κλάδο μόδας και ένδυσης να συμβάλει στην παραγωγή μασκών, ιδίως για χρήση πέραν των χώρων παροχής υγείας. Ούτως ή άλλως, σταδιακά έχει αρχίσει να αλλάζει και η επίσημη θέση για τη χρήση μασκών και να μετατοπίζεται προς την πολύ πιο εκτεταμένη χρήση τους.

Το ερώτημα για την έλλειψη γαντιών

Προβλήματα δεν υπάρχουν μόνο με τις μάσκες. Ένα άλλο απαραίτητο όπλο στη μάχη είναι τα γάντια. Τρία στα πέντε γάντια παράγονται στη Μαλαισία και οι εταιρείες της χώρας προσπαθούν να καλύψουν τη ζήτηση. Για την ακρίβεια παράγεται το 67% της παγκόσμιας ζήτησης, η οποία τώρα έχει αυξηθεί κατακόρυφα.

Όμως, η κυβέρνηση της Μαλαισίας έχει και αυτή πάρει μέτρα για να αποτρέψει την εξάπλωση του ιού περιορίζοντας την κυκλοφορία και ζητώντας από τις επιχειρήσεις να μειώσουν το προσωπικό που κάθε μέρα εργάζεται. Οι εταιρείες που παράγουν γάντια δικαιούνται να έχουν μέχρι 50% του προσωπικού κάθε μέρα και αυτό δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τα πράγματα.