Αναζήτηση
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η προστασία της ζωής θριαμβεύει ως το ύψιστο αγαθό των σύγχρονων κοινωνιών. Για το λόγο αυτό, συμβαίνει η πρωτόγνωρη στην ιστορία της οικουμένης εκούσια συμμόρφωση προς την επιταγή του περιορισμού του θεμελιώδους δικαιώματος της ελεύθερης μετακίνησης εντός της επικράτειας των κρατών. Με πλήρη επίγνωση ότι αυτή η επιλογή συνεπάγεται την παύση της οικονομικής δραστηριότητας και την προοπτική μίας άνευ προηγουμένου ύφεσης. Δύσκολα, επίσης, θα εντοπίσουμε άλλη ιστορική στιγμή κατά την οποία μία μείζονος σημασίας κυβερνητική απόφαση δεν γίνεται αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης από την ιδεολογική σκοπιά διαφορετικών κομμάτων. Γιατί, όμως, η απειλή του covid-19 παρέλυσε τα πολιτικά και κοινωνικά αντανακλαστικά των πολιτών σε όλο τον πλανήτη;
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2020 ο νους της ανθρωπότητας ήταν στραμμένος αποκλειστικά στο μέλλον. Στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, το 5G, την τεχνητή νοημοσύνη, την κλιματική αλλαγή, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και την αυτόνομη οδήγηση, το machine learning, τα όρια συνταξιοδότησης σε είκοσι έτη κλπ. Είμαστε γενιές ανθρώπων οι οποίοι επαίρονται ότι γλίτωσαν από την απειλή του πυρηνικού ολέθρου, ότι επιδιώκουν την πολιτική συνεργασία και τις εμπορικές συναλλαγές με εχθρούς του παρελθόντος, ότι μπορούν να φτάσουν ως ταξιδιώτες στην τελευταία γωνιά του πλανήτη. Ο όρος βιώσιμη διακυβέρνηση για τους περισσότερους σημαίνει την επίτευξη ακόμη καλύτερων δεικτών ευημερίας και ανάπτυξης.
Ο covid-19 προκαλεί την ανθρωπότητα να κοιτάξει στο παρελθόν της. Να συνειδητοποιήσει πόσο μακριά έχει φτάσει ήδη έπειτα από τη φρενήρη πορεία της μεταπολεμικής περιόδου. Αλλά και να κατανοήσει ότι η βιωσιμότητα παραπέμπει κυρίως στην ικανότητα της διαχείρισης των δύσκολων καιρών, προκειμένου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την επιστροφή στην ευημερία. Η ιστορία στον ελλαδικό χώρο βρίθει παραδειγμάτων διαδοχής σκληρών καταστάσεων και ένδοξων περιόδων.
Η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, και η θεαματική αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά τον 20ό αιώνα, ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση ότι αφήσαμε πίσω μας τον χοϊκό Homo Sapiens και προσεγγίζουμε τον Homo Deus, δηλαδή τον θεοειδή άνθρωπο, ο οποίος έχει το αυτεξούσιο να ελέγχει την ίδια τη ζωή του.
Η αντίληψη αυτή, ευθαρσώς εκφραζόμενη από κάποιους, λανθάνουσα σε άλλους, νομίζω ότι εξηγεί τον τρόπο αντίδρασης απέναντι σε μία άμεση απειλή κατά της ζωής για την οποία δεν υπάρχει ακόμη αντίδοτο. Από τη σκοπιά των πολιτικών ηγεσιών, τα «στρατιωτικού» χαρακτήρα μέτρα αποφασίζονται με συνοπτικές διαδικασίες, καθώς κανείς δεν διανοείται να αναλάβει την ευθύνη της απώλειας τόσων ανθρώπων εν καιρώ ειρήνης. Απομένει να δούμε εάν η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων υπήρξε σωστή έπειτα από τον απολογισμό των συνεπειών τους.
Οι ίδιες κοινωνίες, όμως, παραμένουν μάλλον αδιάφορες για τις απειλές κατά της ζωής υπό κανονικές συνθήκες. Οι περισσότεροι φαίνεται ότι στοχεύουμε στο υψηλό προσδόκιμο (84 έτη για τις γυναίκες και 79 για τους άνδρες στην Ελλάδα). Ας σκεφτούμε τι συμβαίνει κάθε χρόνο κατά μέσο όρο στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-2015 (στοιχεία Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας): περίπου 109.000 θάνατοι από κάθε αιτία εκ των οποίων 26.600 θάνατοι λόγω νεοπλασματικών ασθενειών κάθε είδους, 1.639 θάνατοι λόγω αυτοκινητιστικών ατυχημάτων και 415 λόγω αυτοκτονιών. Η παράθεση των στοιχείων αυτών μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το μέγεθος των απειλών κατά της ζωής μας σε μία φυσιολογική χρονιά, όπως και οι δέκα πιο συχνές αιτίες θανάτου σύμφωνα με τον ΠΟΥ (βλ. παρακάτω).
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι, εάν πράγματι εννοούμε την αποθέωση του ανθρώπου και την προστασία της ζωής με κάθε κόστος, τι κάνουμε καθημερινά για την προστασία των ευάλωτων ομάδων στις οποίες ανήκουμε εμείς οι ίδιοι. Όσοι έχουμε ζήσει την καθημερινότητα ενός καρκινοπαθούς ανθρώπου που βρίσκεται σε ανοσοκαταστολή, γνωρίζουμε ότι βιώνει την αδιαφορία των άλλων για τη μετάδοση ιογενών λοιμώξεων.
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει τεράστιες ικανότητες προσαρμογής έναντι οποιασδήποτε δυσκολίας ή απειλής συναντήσει στο περιβάλλον του. Είναι βέβαιο ότι θα αντιπαρέλθει και την κρίση του covid-19 με κατάλληλα αντίδοτα. Ωστόσο, ο τρόπος αντιμετώπισης εγείρει πολλά ερωτηματικά τόσο από πλευράς προετοιμασίας, την αναλογικότητα των μέτρων και την εκτίμηση των συνεπειών. Ο άνθρωπος θα εξακολουθήσει να είναι θνητός και να αποδίδει το «χρέος το κοινόφλητον». Η αγωνία του αυτή, όμως, πρέπει να εκλογικευθεί, προκειμένου να αποδίδεται η δέουσα μέριμνα στις ευάλωτες ομάδες καθημερινά. Ο δημόσιος πανικός και η ανασφάλεια των ηγεσιών δεν πρέπει να δημιουργήσουν έναν πανίσχυρο κοινωνικό ή κρατικό (κατά Hobbes) Leviathan, ο οποίος θα υπονομεύσει τη θέαση ενός μέλλοντος με περισσότερη ελευθερία και αλληλεγγύη. Ας συλλογιστούμε ψύχραιμα νέα πρότυπα οργάνωσης του κράτους, διεθνούς προστασίας της δημόσιας υγείας και ατομικής ελευθερίας και ευθύνης. Η σημερινή κρίση επιβεβαιώνει ότι εξακολουθούμε να αγνοούμε πολλές από τις συντεταγμένες οι οποίες ορίζουν την ευημερία μας στον πλανήτη.
