Σχέδιο Μάρσαλ ή new deal; Μπορεί τα δύο σχέδια να έχουν τεράστιες διαφορές, ιστορικές, χρονικές μα και ουσίας, όμως επανήλθαν στη δημόσια σφαίρα των ημερών ως δυνητικά σχέδια που θα χρειαστεί ο κόσμος ή η Ευρώπη, μετά την πανδημική κρίση. Και η συζήτηση αυτή με άξονα τους δύο ιστορικούς όρους – σχέδια δεν εκφωνήθηκε έστω σε επίπεδο προθέσεων από γραφίδες ευφάνταστων δημοσιολόγων αλλά από πρόσωπα που έχουν υψηλή θεσμική θέση στις ημέρες μας.
Για παράδειγμα, η ιδέα ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ, ακούστηκε από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Oύρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η Γερμανίδα τάχθηκε υπέρ του προγραμματισμού μεγάλων επενδύσεων στον προϋπολογισμό της ΕΕ λόγω της κρίσης του κορωνοϊού. «Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη. Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι αποδεκτός σε όλα τα κράτη μέλη ως εργαλείο αλληλέγγυας εξισορρόπησης και πρέπει να προσαρμοστεί ανάλογα στην κρίση του κορωνοϊού», είπε συγκεκριμένα σε άρθρο της («Die Welt). Εχει σημασία η δική της θέση για δύο λόγους.
Πρώτον γιατί είναι σε εξέλιξη μια συζήτηση εντός της ΕΕ πόσο ενιαία στέκεται στη νέα κατάσταση και πόσο αλληλλέγγυα στα μέλη της, π.χ. στην Ιταλία. Και δεύτερον γιατί η Γερμανία είναι αυτή που έχει δεχθεί κριτική αυτές τις ημέρες – όπως και η Ολλανδία ως δορυφορική δύναμή της – ότι ιεραρχεί μια δική της ηγεμονική στάση και εμμένει σε μια δημοσιονομική πειθαρχία χωρίς να συνεκτιμά την κρισιμότητα και το πρωτόγνωρο του κορωνοϊού και των επιπτώσεών του στις οικονομίες και τις κοινωνίες.
Μαζί με το σχέδιο που πρέπει να ακολουθήσουν οι χώρες, μετά την κρίση, γίνεται και μια συζήτηση για τα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού στις δυτικές δημοκρατίες. Οχι ως προς τον πυρήνα τόσο των σχέσεων παραγωγής αλλά σε κομμάτια του εποικοδομήματος, όπως τον ρόλο (πιθανώς ενισχυμένο) του κράτους αλλά και τον χώρο που πρέπει να έχουν πια τα εθνικά συστήματα Υγείας. Είναι όμως ένας παράλληλος προβληματισμός αυτός και οριοθετείται σε κείμενα ριζοσπαστών δημοσιολόγων. Το δίλημμα όμως για σχέδιο Μάρσαλ ή για new deal είναι εδώ και τίθεται επιτακτικά.
Και ο ισπανός πρωθυπουργός Σάντσεθ μπήκε στην κουβέντα και επίσης τάχθηκε με ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ και μάλιστα σε παρέμβασή του στην ηλεκτρονική σελίδα της «Frankfurter Allgemeine Zeitung». «Προκειμένου να μην αποτύχει ως Ενωση στην αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού, η Ευρώπη πρέπει τώρα να οργανώσει μια οικονομία (σε συνθήκες) πολέμου και να ξεκινήσει το συντομότερο δυνατόν την αντίδραση (στις συνέπειες της πανδημίας), την ανασυγκρότηση και την οικονομική ανάκαμψή της, με μέτρα στήριξης του δανείων που παίρνουμε σε πολλές χώρες», έγραψε. Ηχηρή ήταν και η παρέμβαση των Γκάμπριελ και Γιόσκα Φίσερ για ένα σχέδιο Μάρσαλ για Ισπανία και Ιταλία και μάλιστα ως ανάσχεση της διάλυσης της ΕΕ. Βέβαια η εκδοχή ενός Μάρσαλ α λα ευρωπαϊκά, δεν ακούγεται μόνον για την ΕΕ. Αυτές τις ημέρες και η μη κυβερνητική οργάνωση Oxfam τάχθηκε υπέρ ενός «πλανητικού σχεδίου Μάρσαλ έκτακτης ανάγκης» 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Ανασυγκρότηση
Από την άλλη, και ένα new deal μπήκε στο τραπέζι ως σχέδιο ανασυγκρότησης. Ο ΓΓ του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) Ανχελ Γκουρία τάχθηκε υπέρ ενός σύγχρονου new deal προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της κρίσης του κορωνοϊού. Σημείωσε βέβαια ότι η κατάσταση δεν ομοιάζει με αυτή του 1929. Για μερίδα των μελετητών των ημερών βέβαια και οι δύο ιδέες δεν έχουν σχέση με εκείνες του παρελθόντος.
Το σχέδιο Μάρσαλ – εκ του στρατηγού και ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Τζορτζ Μάρσαλ – ήταν το οικονομικό σκέλος του Δόγματος Τρούμαν και περισσότερο στόχευε στην ανάσχεση του σοβιετικού κινδύνου στην Ευρώπη (εξάλλου προβλεπόταν για 17 χώρες!) μεταπολεμικά. Για τους αντιαμερικανούς τότε, ήταν μια ευθεία πολιτική παρέμβαση στη μεταπολεμική Ευρώπη, μέχρι σωματεία φτιάχτηκαν με λεφτά του Μάρσαλ. Καθόλου τυχαία και μόνον στο άκουσμά του, το εδώ ΚΚΕ σήκωσε το ξίφος του, με άρθρο του Δημήτρη Κουτσούμπα και υπενθυμίζοντας το «αρνητικό ιστορικό φορτίο του σχεδίου Μάρσαλ».
Από την άλλη και τo new deal – που παρεμπιπτόντως ανακινήθηκε ως αναγκαιότητα και από τον Αλέξη Τσίπρα – επίσης έχει άλλες συνδηλώσεις από αυτές της σημερινής εποχής. Το περίφημο new deal που εξήγγειλε ο Φράνκλιν Ρούσβελτ και εφάρμοσε από το 1933, ήταν ένα ευρύτατο πρόγραμμα οικονομικών μεταρρυθμίσεων με κέντρο μεταξύ άλλων τις μεγάλες δημόσιες δαπάνες.
Με μια βασική σημείωση: είχε προηγηθεί τον Οκτώβρη του 1929 το τρομερό κραχ που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ αλλά απλώθηκε σε όλο τον κόσμο αφού τα αμερικάνικα κεφάλαια και η αμερικανική οικονομία είχαν εύρος και ισχύ και ήταν από τότε διασυνδεδεμένα με τις άλλες χώρες. Συνοψίζοντας: το σχέδιο Μάρσαλ ήταν πολιτικό περισσότερο σχέδιο. Το new deal σοβαρή αναδιανομή. Σήμερα ακόμη ο διάδρομος είναι θολός.
