Τα σενάρια για τους πιθανούς ρυθμούς εξάπλωσης του Covid-19 στην Αφρική ήταν καταστροφικά. Ομως, 11 εβδομάδες μετά την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος στην ήπειρο (14 Φεβρουαρίου στην Αίγυπτο), οι ζοφερές προβλέψεις των ειδικών δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Ενώ στην Αφρική ζει το 17% του παγκόσμιου πληθυσμού, μέχρι πριν από τρεις ημέρες είχαν καταγραφεί 44.034 κρούσματα (1,2% του συνόλου) και 1.788 θάνατοι (0,7%), σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία από το Αφρικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών στην Αντίς Αμπέμπα. Η Μαύρη Ηπειρος τα πηγαίνει πολύ καλύτερα από ό,τι η Ευρώπη ή οι ΗΠΑ.

Μα τόσο έξω έπεσαν οι προβλέψεις; Από στατιστική άποψη, η Αφρική αντιστέκεται στις προβλέψεις όπως έγιναν από την Οικονομική Επιτροπή της Αφρικανικής Ενωσης, στα μέσα Απριλίου, όπου γινόταν λόγος για 300.000 θανάτους ακόμα και εάν οι αφρικανικές χώρες υιοθετούσαν πολύ αυστηρά μέτρα προστασίας. Ομως η πραγματικότητα αποδείχθηκε πολύ διαφορετική.

«Εκτιμούμε το γεγονός ότι δεν επαληθεύθηκαν», παρατηρεί ο Γιαπ Μπουμ, επιδημιολόγος στη Γιαουντέ και περιφερειακός εκπρόσωπος του επιδημιολογικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Προς το παρόν, έχουμε εκπλαγεί ευχάριστα, αλλά παρακολουθούμε στενά την εξέλιξη της επιδημίας», προσθέτει η Ελίζαμπεθ Καρνιέλ, διευθύντρια του Κέντρου Παστέρ στο Καμερούν. «Η Αφρική, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν βιώνει την έκρηξη των κρουσμάτων που προβλέφθηκε βάσει των όσων εξελίσσονται στην Ευρώπη».

Οι ανησυχίες, πάντως, παραμένουν. Ο ρυθμός της αύξησης των κρουσμάτων την περασμένη εβδομάδα έφθασε το 40%, άρα η δυναμική παραμένει σε άνοδο. Περισσότερο εκτεθειμένη δείχνει η Βόρεια Αφρική. Με 15% του πληθυσμού της ηπείρου, αντιπροσωπεύει το 38% των συνολικών κρουσμάτων στην Αφρική και το 62% των θανάτων. Οι άλλες δύο περιοχές όπου η πανδημία εξαπλώνεται πιο γρήγορα από τον μέσο όρο της ηπείρου είναι η Κεντρική Αφρική (+58% την εβδομάδα) και η Δυτική Αφρική (+51%).

Οι τάσεις αυτές επιβεβαιώνουν τις προειδοποιήσεις των Αρχών. Ο Τζον Νκενγκασόνγκ, διευθυντής του Αφρικανικού Κέντρου Πρόληψης και Αντιμετώπισης Ασθενειών, που προειδοποιεί εδώ και καιρό ότι η Αφρική πρέπει «να προετοιμασθεί για το χειρότερο», ζητά να διατηρηθεί η επαγρύπνηση. «Είναι αλήθεια ότι η πανδημία στην Αφρική δεν εξελίσσεται τόσο γοργά όσο στην Ευρώπη», προσθέτει. «Αλλά θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να μην επαναπαυθούμε». Και ο Μαμπίνγκε Νγκομ, στέλεχος του ΟΗΕ, θυμίζει ότι «η επικείμενη άφιξη του χειμώνα στη Νότια Αφρική, μια περιοχή που ήδη έχει τα περισσότερα κρούσματα HIV, μας ανησυχεί έντονα».

Υπάρχουν και άλλες ανησυχίες

Είναι τα επίσημα στοιχεία αξιόπιστα; Μήπως τα τεστ που γίνονται (9 ανά 10.000 κατοίκους, σε σύγκριση με 200 στην Ιταλία) είναι πολύ λίγα; Μήπως αυτό, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αφήνει μεγάλο μέρος του πληθυσμού εκτός και ιδιαίτερα τις περιπτώσεις των νέων που, σε μεγάλο ποσοστό, είναι ασυμπτωματικοί; Σίγουρα, παραδέχεται ο Νκενγκασόνγκ, πολλά κρούσματα δεν έχουν διαγνωσθεί.

Καθώς δεν είναι διαθέσιμα πολλά τεστ, χρησιμοποιούνται κυρίως για ανθρώπους που έχουν έντονα συμπτώματα, λέει η Λεοντίν Νκάμπα, ειδικός στη μαθηματική επιδημιολογία στη Γιαουντέ. Υπολογίζεται ότι τα επίσημα στοιχεία στο Καμερούν, για παράδειγμα, αντικατοπτρίζουν «μόλις το 30% των πραγματικών κρουσμάτων». Αυτή η στατιστική παρατήρηση, όμως, δεν αφαιρεί τίποτα από την παρατήρηση που προκύπτει μέσα από την καθημερινότητα, ότι η Αφρική δεν σαρώνεται από την επιδημία του Covid-19. «Δεν βλέπουμε υπερβολική προσέγγιση των πολιτών στις δομές υγείας στις 45 αφρικανικές χώρες όπου λειτουργούμε», παρατηρεί η Ιζαμπέλ Ντεφουρνί, διευθύντρια επιχειρήσεων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

Πώς, λοιπόν, μπορεί να έχει συμβεί αυτό; Από την αρχή της κρίσης, η σχετική αδυναμία ένταξης στα παγκόσμια δίκτυα κίνησης ανθρώπων φαίνεται ότι την προστάτεψε. «Το γεγονός ότι συμμετέχει λιγότερο στη διεθνή κινητικότητα οδήγησε στο να αργήσει να φθάσει εκεί η επιδημία», λέει η Ανζέλ Μεντί, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης με ειδικότητα τα αφρικανικά συστήματα υγείας.

Οι δεσμοί είναι προφανείς

Στην εποχή της αύξησης της «Κιναφρικής», των στενών δεσμών της Μαύρης Ηπείρου με την Κίνα (8 πτήσεις ημερησίως το 2019, σε σύγκριση με μόλις μία πτήση το 2010), η Αφρική σημείωσε ένα εξαιρετικό άνοιγμα προς τον έξω κόσμο, παρ’ όλα αυτά όμως ήταν πολύ μικρότερο από την έκρηξη στο εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Κίνας – πριν από την πανδημία, μόνο από το αεροδρόμιο Ντε Γκολ στη Γαλλία αναχωρούσαν καθημερινά 12 πτήσεις για Κίνα.