Στον κατάλογο των χωρών που χτύπησε η πανδημία, η Ινδία βρίσκεται σε μια από τις τελευταίες θέσεις. Η μεγάλη αυτή χώρα μετρά, προς το παρόν, λιγότερους από 2.000 νεκρούς. Περισσότερα είναι τα θύματα ενός κύματος βίας που έχει απλωθεί από το Δελχί ως τις πιο μακρινές επαρχίες. Ενοπλες ομάδες νεαρών Hindu επιτίθενται στις γειτονιές των μουσουλμάνων, καίνε τα μαγαζιά τους, χτυπούν μέχρι θανάτου όποιον αλλόθρησκο ξεμοναχιάσουν, επικηρύσσουν όποιον ομόθρησκό τους συλληφθεί να κάνει παρέα με μουσουλμάνο.

Τη χώρα σαρώνει μια θεωρία που αποδίδει την εξάπλωση του κορωνοϊού σε μια μουσουλμανική συνωμοσία. Οι μουσουλμάνοι μολύνονται – υποτίθεται – επίτηδες από τους τζιχαντιστές ηγέτες τους και εξαποστέλλονται, σαν κομάντος αυτοκτονίας, να σπείρουν τον ιό στις πόλεις και στα χωριά των ινδουιστών, να μολύνουν τα νοσοκομεία, το νερό και τις τροφές. Οσο στο ινδικό Τwitter βασιλεύουν τα #coronajihad και τα #coronaterrorism, αν είσαι μουσουλμάνος καλύτερα να μείνεις κλεισμένος σπίτι.

Απόδειξη πως οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι πάντα ακίνδυνες ή αστείες. Μπορεί να αποδειχθούν φονικές. Απόδειξη, επίσης, πως δεν έχουν σύνορα. Κάποιος τηλε-ευαγγελιστής στις ΗΠΑ επέμενε πως μετανάστες από το Μεξικό περνούν τα σύνορα μολυσμένοι με τον ιό για να τον φέρουν στις ΗΠΑ. Και στα μέρη μας βρήκε για κάποιες ημέρες εύφορο έδαφος η θεωρία πως η Τουρκία στέλνει φορτία μολυσμένων μεταναστών στους καταυλισμούς των νησιών, ώστε από εκεί ο ιός να απλωθεί στη χώρα. Κι ας έχει πάνω από μήνα να φτάσει βάρκα με μετανάστες σε ελληνικό νησί.

Πλέουμε σε έναν ωκεανό από θεωρίες συνωμοσίας. Τον ιό τον κατασκεύασαν οι Κινέζοι για να εκδικηθούν, να γονατίσουν και να υποτάξουν τη Δύση. Τον ιό τον κατασκεύασαν οι Αμερικανοί, οι Εβραίοι, ο Σόρος. Τον ιό τον έφεραν τα δίκτυα 5G. Τον έφεραν οι παγκοσμιοποιητές για να κλείσουν τις εκκλησίες μας, να μας κάνουν να χάσουμε την ελληνική μας γλώσσα και την ορθόδοξη πίστη μας. Η κυβέρνηση λέει ψέματα, κρύβει τους αληθινούς νεκρούς για να μη φανερωθεί η αποτυχία της. Η κυβέρνηση λέει ψέματα, παρουσιάζει νεκρούς που δεν υπάρχουν ή πέθαναν από άλλες αιτίες για να μας φοβίσει, να μας κλείσει μέσα. Ο κορωνοϊός είναι ένα πλανητικό πείραμα ελέγχου της σκέψης και της ζωής μας. Τα μέτρα είναι πρόβα μιας πλανητικής δικτατορίας που έρχεται. Μας φοβίζουν, μας κλείνουν μέσα για να μας υποτάξουν. Μας φοβίζουν για να μας κάνουν ύστερα το εμβόλιο με το τσιπάκι που θα μας μετατρέψει σε μαριονέτες τους. Μας κλείνουν μέσα για να κάνουν ζημιά στην οικονομία και να μας αναγκάσουν να υπογράψουμε νέα μνημόνια (!). Μας λένε ψέματα για τις μάσκες. Μας λένε ψέματα για τα φάρμακα και τα εμβόλια. Μας λένε ψέματα για τα σχολεία που κλείνουν ενώ θα έπρεπε να μείνουν ανοιχτά ή που ανοίγουν ενώ θα έπρεπε να μείνουν κλειστά.

Μια βόλτα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή μερικές ώρες ακρόασης των νυχτερινών εκπομπών του ραδιοφώνου, όπου ακροατές βγαίνουν στον αέρα, και έχεις ακούσει τα πάντα και τα αντίθετά τους. Ισως η Ελλάδα της πανδημίας να είναι η χώρα με τη μικρότερη, σχετικά, διείσδυση θεωριών συνωμοσίας σε σχέση με πολλές άλλες – σημάδι κι αυτό της βασικής επιτυχίας στην αντιμετώπιση του ιού. Αλλά ο σπόρος είναι εδώ. Εδαφος υπάρχει. Και οι δυσκολίες της επόμενης μέρας ίσως το κάνουν πολύ πιο εύφορο.

Υπήρχαν πάντα

Θεωρίες συνωμοσίας υπήρχαν, είναι αλήθεια, πάντα. Οι Αθηναίοι, όταν τους χτύπησε ο λοιμός, όπως μαρτυρά ο Θουκυδίδης, το πρώτο που σκέφτηκαν ήταν πως οι Σπαρτιάτες είχαν δηλητηριάσει τα πηγάδια τους. Ο Μάρκος Αυρήλιος κατηγόρησε τους χριστιανούς πως έφεραν μια επιδημία ευλογιάς στη Ρώμη. Και οι χριστιανοί του Μεσαίωνα απέδιδαν συνήθως στους Εβραίους τις επελάσεις του μαύρου θανάτου. Μα ποτέ άλλοτε οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είχαν ένα τόσο εύφορο θερμοκήπιο αστραπιαίας, οικουμενικής μετάδοσης, όπως τα σημερινά social media.

Κι είναι επίσης αλήθεια ότι εκτός από θεωρίες, υπάρχουν και συνωμοσίες πραγματικές. Η καπνοβιομηχανία συνωμότησε πράγματι για να κρύψει τα ιατρικά δεδομένα για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού. Και οι αμερικανικές υπηρεσίες ασφαλείας παρακολουθούσαν πράγματι τις επικοινωνίες χιλιάδων ανυποψίαστων πολιτών και συνωμότησαν για να το κρύψουν. Αλλά αυτές είναι ιστορίες που αποκάλυψαν γενναίοι whistleblowers και δημοσιογράφοι. Δεν το μάθαμε από τον υστερικό του Facebook, το ακοίμητο troll ή κάποιον ξενυχτισμένο τηλεθεατή. Και ποτέ άλλοτε οι θεωρίες συνωμοσίας δεν μας προσφέρθηκαν σε μεγαλύτερες δόσεις, ούτε ποτέ βρήκαν πιο ευήκοα αφτάκια.

Οι θεωρητικοί έχουν την εξήγησή τους για αυτό. Οταν οι άνθρωποι αισθάνονται αδύναμοι, ευάλωτοι, απειλούμενοι, καταφεύγουν ευκολότερα σε θεωρίες συνωμοσίας. Και ποτέ άλλοτε τόσο πολλοί άνθρωποι στον κόσμο δεν αισθάνονταν τόσο ευάλωτοι, ανυπεράσπιστοι. Οι θεωρίες συνωμοσίας, λένε οι θεωρητικοί, ανακουφίζουν από την αγωνία μιας αόρατης απειλής, δίνοντάς της πρόσωπο, και ανακουφίζουν το άγχος που προκαλεί το άγνωστο, δίνοντάς του μια ψεύτικη μεν, εύληπτη δε εξήγηση. Μα είναι και κάτι ακόμη. Οι θεωρίες συνωμοσίας – εμείς το μάθαμε καλά στο φροντιστήριο της περασμένης δεκαετίας – διοχετεύουν και ενισχύουν ιδανικά έναν θυμό, μια διαμαρτυρία εναντίον των ελίτ, μια «αντισυστημικότητα».

Δεν είναι υπέροχο; Οι πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας της εποχής παράγονται ή αναπαράγονται στις πιο «συστημικές» εστίες. Στον Λευκό Οίκο του Τραμπ, στο Κρεμλίνο του Πούτιν ή στα προεδρικά μέγαρα του Ερντογάν και του Μπολσονάρο. Ακόμη και τη θεωρία πως τον ιό στην Ινδία τον φέρουν μουσουλμάνοι στην κυβέρνηση Μόντι τη σκαρφίστηκαν.