Πώς ο κοροναϊός ξεπέρασε σε λίγους μήνες όλες τις υπόλοιπες αιτίες θανάτου

Την αστραπιαία ταχύτητα με την οποία εξαπλώθηκε ο κοροναϊός από την 1η Ιανουαρίου του 2020 έως και τις 23 Μαΐου απεικονίζει νέο γράφημα.

Στο εξαιρετικό αυτό γράφημα φαίνεται πως αυξάνεται ο αριθμός των θανάτων από κοροναϊό σε σχέση με τους θανάτους από άλλους λόγους, μεταξύ αυτών και άλλες θανατηφόρες ασθένειες.

Σύμφωνα με αυτό το γράφημα, οι θάνατοι από κοροναϊό ξεπέρασαν μέσα σε περίπου πέντε μήνες όλες τις υπόλοιπες αιτίες θανάτου παγκοσμίως.

Για παράδειγμα, στην πρώτη θέση των θανάτων, μέχρι να πάρει τα θλιβερά πρωτεία ο κοροναϊός, βρισκόταν η Ελονοσία. Μάλιστα, ο φονικός ιός μετράει περισσότερους θανάτους μέσα στο 2020 απ’ότι ο υποσιτισμός, αλλά και οι ανθρωποκτονίες.

Άλλες αιτίες οι οποίες στην αρχή της χρονιάς είχαν περισσότερους θανάτους από κοροναϊό, όμως στη συνέχεια έμειναν πίσω είναι το Πάρκινσον, ο πνιγμός, η μηνιγγίτιδα, η Γρίπη, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, η ηπατίτιδα, οι φωτιές, οι δηλητηριάσεις και οι τρομοκρατικές επιθέσεις.

Γιατί είναι πιο φονικός στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ σε σχέση με την Ασία;

Ενα από τα μεγαλύτερα μυστήρια αφορά τον πολύ χαμηλότερο αριθμό των νεκρών στην Ασία σε σχέση με τη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική.

Ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές στην πολιτική τεστ και καταμέτρησης, αλλά και τα ερωτήματα γύρω από τη διαφάνεια στους αριθμούς που ανακοινώνει η κάθε χώρα, σημαντικές διαφορές στη θνητότητα ανά τον κόσμο τραβούν την προσοχή των ερευνητών που επιδιώκουν να λύσουν το μυστήριο.

Ορισμένες περιοχές της Ασίας αντέδρασαν άμεσα στην απειλή και εφάρμοσαν νωρίτερα αυστηρά μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης. Όμως οι επιστήμονες εξετάζουν και άλλες παραμέτρους, μεταξύ των οποίων οι γενετικές διαφορές και οι διαφορές στην αντίδραση του ανοσοποιητικού, τα διαφορετικά στελέχη του ιού που κυκλοφορούν από χώρα σε χώρα, αλλά και τα επίπεδα παχυσαρκίας και η γενική εικόνα της υγείας του πληθυσμού.

Στην Κίνα, όπου ο ιός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο τέλος της περασμένης χρονιάς στην επαρχία Ουχάν, έχουν καταγραφεί λιγότεροι από 5.000 θανάτους, πράγμα που μεταφράζεται σε τρεις θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκων. Στην Ιαπωνία, ο αντίστοιχος αριθμός κινείται στους επτά ανά εκατομμύριο, στο Πακιστάν στους έξι, στη Νότια Κορέα και την Ινδονησία στους πέντε, στην Ινδία στους τρεις και στην Ταϊλάνδη σε λιγότερους από έναν ανά εκατομμύριο. Το Βιετνάμ, η Καμπότζη και η Μογγολία αναφέρουν ότι δεν έχουν καταγράψει κανέναν θάνατο από την ασθένεια.

Συγκριτικά, οι αντίστοιχοι αριθμοί αγγίζουν τους 100 θανάτους ανά εκατομμύριο στη Γερμανία, τους σχεδόν 300 στις ΗΠΑ και περισσότερους από 500 στη Βρετανία, την Ιταλία και την Ισπανία.

Οι επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Chiba της Ιαπωνίας κατέγραψαν την πορεία του ιού σε όλο τον κόσμο και αναφέρουν ότι παρατήρησαν έντονες αποκλίσεις ανά περιοχή.

«Αυτό σημαίνει ότι κατ’ αρχάς πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τις τοπικές διαφοροποιήσεις, πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση των πολιτκκών και άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τη μετάδοση του ιού στην εκάστοτε χώρα», σημειώνει ο Ακιχίρο Χισάκα του μεταπτυχιακού τμήματος Φαρμακευτικών Επιστημών του πανεπιστημίου.

Τι λέει η κοινή λογική

Η βασική υπόθεση αυτή τη στιγμή είναι ότι ο ιός μεταλλάσσεται με τον τρόπο που το κάνουν και όλοι οι υπόλοιποι και όλες οι μορφές του που κυκλοφορούν στον κόσμο είναι εξίσου μεταδοτικές και θανατηφόρες.

«Αντιμετωπίζουμε το ίδιο μικρόβιο με τα ίδια όπλα στο ανοσοποιητικό μας», αναφέρει ο Τζέφρι Σάμαν, επιδημιολόγος στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. «Υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι τεστ, καταγραφής και ελέγχου από τη μία χώρα στην άλλη. Και υπάρχουν διαφορές στα ποσοστά ατόμων με υπέρταση, χρόνιες ασθένειες των πνευμόνων και τα λοιπά».

Μέρος της αιτίας του υψηλού αριθμού των θανάτων στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη ενδέχεται να οφείλεται στον αρχικό δισταγμό των κρατών να αντιδράσουν σε μια επιδημία που έμοιαζε μακρινή και ακίνδυνη. Στην Ασία, ωστόσο, οι προηγούμενες εμπειρίες του SARS και του MERS εξασφάλισαν την πολύ ταχύτερη αντίδραση στη νέα απειλή.

Για παράδειγμα, η Ταϊβάν έχει δεχθεί διεθνείς επαίνους για την άμεση αντίδρασή της, η οποία συμπεριλάμβανε την έγκαιρη διάγνωση των ατόμων που έφταναν από την Ουχάν. Η Νότια Κορέα δημιούργησε ένα τεράστιο πρόγραμμα τεστ, ιχνηλάτησης και απομόνωσης ασθενών.

Όμως η Ιαπωνία και η Ινδία, δύο εντελώς διαφορετικές χώρες, ξάφνιασαν τους επιστήμονες με τον σχετικά χαμηλό αριθμό θανάτων τους. Αντίστοιχα μυστήρια αποτελεί και η περίπτωση του Πακιστάν και των Φιλιππίνων.

Τι ρόλο παίζουν ο καιρός και η κουλτούρα;

Ο ζεστός και υγρός καιρός μπορεί να αποτελεί μέρος της αιτίας που προστάτευσε κράτη όπως η Καμπότζη, το Βιετνάμ και η Σιγκαπούρη. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η ζέστη και η υγρασία μπορούν να καθυστερήσουν – όχι όμως και να σταματήσουν – τη μετάδοση του ιού, ακριβώς όπως συμβαίνει και με τη γρίπη αλλά και με κοροναϊούς που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα. Όμως ορισμένες χώρες του Ισημερινού, όπως το Εκουαδόρ και η Βραζιλία έχουν βιώσει τεράστιες απώλειες εξαιτίας της πανδημίας.

Οι δημογραφικές διαφορές ενδέχεται να διαδραματίζουν επίσης κάποιο ρόλο. Ο γενικά νεαρός πληθυσμός της Αφρικής ίσως είχε μεγαλύτερες άμυνες απέναντι στον ιό σε σχέση με τις γηραιότερες κοινότητες της Βόρειας Ιταλίας.

Στην Ιαπωνία, τη χώρα με τον γηραιότερο πληθυσμό στον κόσμο, οι αιτίες πρέπει να αναζητηθούν σε άλλες παραμέτρους.

Εντός της χώρας επικρατεί η πεποίθηση ότι η τήρηση των κανόνων υγιεινής και συνήθειες όπως η χρήση μάσκας και η αποφυγή των χειραψιών, ενδέχεται να βοήθησαν στην καθυστέρηση της εξάπλωσης του ιού, ενώ η καθολική πρόσβαση στην υγεία και η έμφαση της χώρας στην προστασία των ηλικιωμένων ενδέχεται να μείωσαν τον αριθμό των νεκρών.

Τι σημασία έχουν τα διαφορετικά στελέχη;

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ έδειξε τον τρόπο με τον οποίο ο ιός μεταλλάχθηκε όταν ταξίδεψε από την Ανατολική Ασία στην Ευρώπη, αναφέροντας πως είναι πιθανό το αρχικό στέλεχος να «είχε προσαρμοστεί ανοσολογικά ή περιβαλλοντικά σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ανατολικής Ασίας», με αποτέλεσμα να χρειάζεται να μεταλλαχθεί για να νικήσει την πιθανή αντίσταση εκτός της περιοχής.

Ο Πίτερ Φόρστερ, γενετιστής και επικεφαλής της έρευνας, αναφέρει ότι «υπάρχουν ελάχιστα κλινικά δεδομένα» για τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικά στελέχη του ιού αλληλεπιδρούν ,ε διαφορετικούς πληθυσμούς. Ωστόσο, σημείωσε ότι το ερώτημα «απαιτεί περαιτέρω έρευνα» ώσρε να διαπιστωθεί αν οι διαφορές στα στελέχη μπορούν να εξηγήσουν και τις διαφορές στη θνητότητα.

Μια ομάδα επιστημόνων στο Εθνικό Εργαστήριο του Λος Αλάμος, υποστηρίζει επίσης ότι ένα πιο μεταδοτικό στέλεχος του ιού πέρασε στην Ευρώπη και από εκεί εξαπλώθηκε στις ΗΠΑ. Όμως άλλοι ειδικοί τονίζουν ότι η σημασία των διαφορετικών στελεχών παραμένει άγνωστη.

«Ίσως δεν είναι παρά ένα ατύχημα. Ίσως το άτομο που έφερε τη μετάλλαξη έτυχε να πάει σε περισσότερες συναυλίες και κλαμπ και να μεταδώσει τον ιό σε περισσότερα άτομα», τονίζει ο Τζέρεμι Λούμπαν, ιολόγος στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης. «Όμως η άλλη πιθανότητα είναι πως όντως το συγκεκριμένο στέλεχος είναι πιο μεταδοτικό».

Γονίδια και ανοσοποιητικά συστήματα

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Τασούκου Χόντζο, ένας Ιάπωνας γιατρός και ανοσολόγος, αναφέρει ότι τα άτομα Ασιατικής και Ευρωπαϊκής καταγωγής έχουν τεράστιες διαφορές στον απλότυπο του ανθρώπινου λευκοκυτταρικού αντιγόνου (HLA), δηλαδή στα γονίδια που ελέγχουν την αντίδραση του ανοσοποιητικού στις ιικές λοιμώξεις.

Αυτό ενδέχεται σε κάποιο βαθμό να εξηγεί τη χαμηλότερη θνητότητα στην Ασία, όμως είναι μάλλον απίθανο να αποτελεί μοναδική αιτία.

Οι επιστήμονες του πανεπιστημίου Chiba τονίζουν ότι ένα τεράστιο φάσμα πιθανών γενετικών παραγόντων ενδέχεται να επηρεάζουν την αντίδραση του σώματος στον ιό και απαιτούν περαιτέρω μελέτη. Παράλληλα, σημειώνουν ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία ώστε να στηριχτεί η συγκεκριμένη υπόθεση.

Οι διαφορετικές αντιδράσεις του ανοσοποιητικού ενδέχεται επίσης να παίζουν κάποιο ρόλο.

Ο Τατσουχίκο Κοντάμα, του πανεπιστημίου του Τόκιο, δήλωσε ότι προκαταρκτικές μελέτες δείχνουν ότι τα ανοσοποιητικά συστήματα των Ιαπώνων τείνουν να αντιδρούν στον νέο κοροναϊό ως αν είχαν εκτεθεί σε αυτόν και στο παρελθόν, σημειώνοντας ότι η Ανατολική Ασία έχει αιώνες ιστορίας εμφάνισης κοροναϊών.

«Το αίνιγμα των χαμηλότερων ποσοστών θνητότητας στην Ανατολική Ασία ίσως εξηγείται από προϋπάρχουσα ανοσία», υπογραμμίζει.

Άλλες μελέτες προτείνουν ότι το εμβόλιο για τη φυματίωση ίσως επηρεάζει επίσης την θνητότητα, καθώς μπορεί να προκαλέσει δυνητικά κυτταρική αντίδραση που ενισχύει το ανοσοποιητικό.

Όμως η Ιαπωνία και η Γαλλία έχουν αντίστοιχο ιστορικό εμβολιασμών για τη φυματίωση – αν και με διαφορετικό στέλεχος εμβολίου. Παρ’ όλα αυτά έχουν καταγράψει πολύ διαφορετικά ποσοστά θνητότητας.

Η Μέγκαν Μάρεϊ, επιδημιολόγος στην ιατρική σχολή του Χάρβαρντ αναφέρει ότι άλλος ένας παράγοντας που ίσως αξίζει διερεύνησης είναι οι διαφορές στο μικροβίωμα, δηλαδή στα τρισεκατομμύρια βακτήρια που ζουν στο στομάχι των ανθρώπων και τα οποία επηρεάζουν σημαντικά την αντίδραση του ανοσοποιητικού. Καθώς επηρεάζεται από τη διατροφή, το μικροβίωμα διαφέρει ριζικά από χώρα σε χώρα.

Η σημασία της παχυσαρκίας

Υπάρχει και άλλο ένα κοινό που μοιράζονται πολλές ασιατικές χώρες: Πολύ χαμηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας σε σχέση με τη Δύση.

Η παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό επιβαρυντικό παράγοντα στις βαριές περιπτώσεις κοροναϊού. Μόλις το 4% των Ιαπώνων είναι παχύσαρκοι, ενώ για τη Νότια Κορέα το ποσοστό κυμαίνεται κάτω του 5%. Συγκριτικά, ο μέσος όρος στα κράτη της Δυτικής Ευρώπης φτάνει ή ξεπερνά το 20% ενώ για τις ΗΠΑ το ποσοστό σκαρφαλώνει στο 36%, σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ.

Θέμα τύχης;

Δεν αποκλείεται η τύχη να έχει επίσης τεράστια σημασία. Για παράδειγμα, η Ρωσία έμοιαζε εντυπωσιακά αλώβητη από τον ιό μέχρι λίγους μήνες πριν, ενώ τώρα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επίκεντρα της πανδημίας. Τα κρούσματα αυξάνονται στην Ινδία, μετά από μια σχετικά φλατ καμπύλη.

Η επιδημιολογική έρευνα για τον ιό πάσχει από ελλιπή δεδομένα και κάθε συμπέρασμα που αντλείται από τα αρχικά νούμερα ενδέχεται να καταρριφθεί στο άμεσο μέλλον. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι βρισκόμαστε ακόμη σε πολύ αρχικό στάδιο της πανδημίας και οι επιστημονικές αποδείξεις απαιτούν χρόνο.

Σε κάθε περίπτωση, όλες οι χώρες του κόσμου πρέπει να παραμείνουν σε εγρήγορση.