Αναζήτηση
Η συνάντησή μας πραγματοποιείται στο γραφείο της στον πέμπτο όροφο του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Στην άκρη του δωματίου βρίσκεται ευλαβικά τοποθετημένο το γραφειάκι της Μελίνας Μερκούρη, της μακροβιότερης υπουργού Πολιτισμού. Η ατζέντα της Λίνας Μενδώνη είναι πυκνογραμμένη. «Είναι το πρώτο πράγμα που κοιτώ κάθε ημέρα μόλις μπαίνω στο υπουργείο» εκμυστηρεύεται. Και το τελευταίο που ίσως συμβουλεύεται πριν περάσει το κατώφλι της οδού Μπουμπουλίνας κάθε βράδυ για να επιστρέψει στην οικία της, ενώ το ρολόι συνήθως δείχνει περασμένες δώδεκα. Η Λίνα Μενδώνη, η σιδηρά κυρία του Πολιτισμού, όπως την αποκαλούν, φημίζεται για την εργατικότητά της. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης θα επαναλάβει πολλές φορές τη φράση «δεν θέλουμε ένα απολιτιστικό καλοκαίρι» και μιλάει με πάθος για τον νέο θεσμό «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» που διοργανώνει το υπουργείο Πολιτισμού στους αρχαιολογικούς χώρους, το επίσης φιλόδοξο πρόγραμμα των ΔΗΠΕΘΕ, αλλά και το πακέτο των 15 εκατ. ευρώ που ανακοίνωσε τον Απρίλιο για την ενίσχυση του σύγχρονου πολιτισμού, δηλώνοντας ότι προτεραιότητά της είναι η στήριξη των ανθρώπων της τέχνης.
Kυρία υπουργέ, θα ήθελα να ξεκινήσουμε από τις πρόσφατες ανακοινώσεις σας. Αναφέρομαι στο πρόγραμμα «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός».
«Για την ακρίβεια, πρόκειται για την αρχή ενός νέου θεσμού που θέλουμε να καθιερωθεί και να πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι. Από τον Απρίλιο εργαζόμαστε για να δημιουργήσουμε μία σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων σε αρχαιολογικούς χώρους, με στόχευση την ανάδειξη του μνημειακού πλούτου της Ελλάδας, μέσα από τη σύζευξή του με τη σύγχρονη δημιουργία. Η σχέση αυτή διαφοροποιεί ποιοτικά και αισθητικά την εμπειρία. Η πανδημία επέσπευσε τις διαδικασίες. Δεν υπήρχε χρόνος. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο απευθυνθήκαμε στους εποπτευόμενους φορείς, και εκείνοι σε άλλους φορείς και στην ελεύθερη αγορά, προκειμένου να διαμορφωθεί αυτό το αξιόλογο πρόγραμμα που διαρθρώνεται σε 55 παραγωγές, με 261 παρουσιάσεις, σε 111 αρχαιολογικούς χώρους».
Εχουν διατυπωθεί ενστάσεις πάντως για την επιλογή του υπουργείου να μην προχωρήσει σε ανοιχτή πρόσκληση.
«Φέτος δεν προλαβαίναμε. Χρειάζεται να αφήσεις στους ενδιαφερομένους τουλάχιστον δύο μήνες, ώστε να διαμορφώσουν την πρότασή τους και να την καταθέσουν. Δεν υπήρχε αυτός ο χρόνος. Γι’ αυτό αναθέσαμε την παραγωγή στους εποπτευόμενους φορείς μας. Kαι θέλω να πω ότι έδωσα πλήρη ελευθερία και μία μόνη οδηγία στους καλλιτεχνικούς διευθυντές: να χρησιμοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερους συνεργάτες από την ελεύθερη αγορά. Ετσι και έγινε. Από εκεί και πέρα για το καλοκαίρι του 2021 ο προγραμματισμός μας είναι να ανοίξουμε μια πλατφόρμα με συγκεκριμένες προϋποθέσεις, που θα παραμείνει ανοιχτή τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη του 2020, ώστε να μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να καταθέτουν τις προτάσεις τους».
Το κόστος των εκδηλώσεων του θεσμού «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» αποτιμάται περίπου στο ποσό των 2 εκατ. ευρώ, χρήματα που αντλήθηκαν από τον τακτικό προϋπολογισμό του υπουργείου. Αυτά τα λεφτά όμως από ποιους τομείς θα λείψουν;
«Κοιτάξτε, μαζί με τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου διενεργήσαμε μια εξαντλητική άσκηση εξετάζοντας από πού μπορούμε να περικόψουμε χρήματα, ώστε να ενισχύσουμε αυτές τις δραστηριότητες. Θεωρήσαμε προτεραιότητά μας την ενίσχυση της κοινότητας των ανθρώπων του Πολιτισμού. Καταφέραμε να εξοικονομήσουμε χρήματα σε δύο φάσεις: 5 εκατ. τον Απρίλιο και 6 εκατ. τον Μάιο. Μαζί με τα 10 εκατ. που λάβαμε από το υπουργείο Οικονομικών δημιουργήθηκε μία δεξαμενή 21 εκατ. ευρώ, από την οποία αντλούνται χρήματα προκειμένου να διατεθούν στη λογική ενός δομημένου αναπτυξιακού προγράμματος. Επαναλαμβάνω ότι το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού δεν έχει αρμοδιότητα να δίνει επιδόματα. Η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στο υπουργείο Εργασίας και στο υπουργείο Οικονομικών κατά δεύτερο λόγο».
Πιστεύετε ότι πιέσατε αρκετά τους συναρμόδιους υπουργούς κρίνοντας τελικώς από τα μέτρα που ελήφθησαν;
«Φυσικά και συνεργαστήκαμε και πιέσαμε όσο γινόταν περισσότερο τα συναρμόδια υπουργεία. Θέλω να είμαι ειλικρινής. Αυτή η κυβέρνηση λειτουργεί ως μία ομάδα. Δεν συνάντησα δυσκολία στη συνεργασία αυτή -γιατί η πολιτική βούληση είναι δεδομένη – πέρα από το γεγονός ότι θα έπρεπε να κατανοήσουν και οι υπηρεσίες των συναρμόδιων υπουργείων την ιδιαιτερότητα και κυρίως την ποικιλομορφία των εργασιακών σχέσεων που διέπουν τον χώρο του Πολιτισμού. Εχουμε ένα αχαρτογράφητο τοπίο. Δεν ξέρουμε καν τον ακριβή αριθμό των εργαζομένων σε όλους τους κλάδους του Πολιτισμού. Συναντάμε αδήλωτη εργασία, γκρίζα εργασία, μαύρη εργασία. 
Δουλέψαμε συστηματικά για να δούμε πώς μέσα στο πλαίσιο της νομιμότητας μπορούμε να καλύψουμε όσο γίνεται περισσότερους εργαζομένους χωρίς να χρειαστούν ρυθμίσεις – γιατί σας θυμίζω ότι τα Μνημόνια είναι ακόμη παρόντα – οι οποίες θα προσέκρουαν σε άλλου είδους δεσμεύσεις της χώρας. Οφείλω να πω ότι και ο υπουργός Εργασίας και ο υπουργός Οικονομικών συνεργάστηκαν άριστα μαζί μας. Γι’ αυτό και πετύχαμε πράγματα. Για παράδειγμα, στην τελευταία κοινή υπουργική απόφαση του υπουργού Εργασίας και του υπουργού Οικονομικών περιλαμβάνονται ειδικές ρυθμίσεις για τους εργαζομένους στην τέχνη και δίνεται η δυνατότητα αυτό το ειδικό επίδομα των 800 ευρώ και το συνοδό πακέτο ευεργετικών μέτρων να το λάβουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν απλώς ασφαλιστική ικανότητα. Αυτό τι σημαίνει; Οτι διευρύνεται όσο είναι δυνατόν περισσότερο η περίμετρος προστασίας».
Τα σωματεία πάντως επιμένουν ότι μεγάλος αριθμός εργαζομένων έμεινε εκτός.
«Θα το επαναλάβω: Εγινε τεράστια προσπάθεια να καλυφθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Από εκεί και πέρα μη ζητάμε να δοθούν χρήματα και υποστήριξη σε ανθρώπους που δεν φαίνονται πουθενά. Εξηγούμαι: Οταν κάποιος δεν είναι πουθενά δηλωμένος, είναι πολύ δύσκολο να τον βρεις για να τον χρηματοδοτήσεις. Δεν είναι δυνατόν να δοθούν χρήματα εάν δεν πληροίς μίνιμουμ προϋποθέσεις, όπως όλοι οι άλλοι εργαζόμενοι στην Ελλάδα. Το ζητούμενο δεν είναι να μοιράζεις επιδόματα, αλλά να λάβεις νομοθετικές πρωτοβουλίες που θα λύσουν, στον βαθμό που είναι δυνατόν, χρόνια προβλήματα. Η πανδημία αυτή ανέδειξε παθογένειες δεκαετιών. Αποκαλύφθηκαν ζητήματα για τα οποία μάλλον δεν υπήρξε μεγάλη διάθεση να επιλυθούν, καθώς όλοι βολεύονταν με τη μη επίλυσή τους. Σήμερα είναι η στιγμή που πρέπει να εξορθολογήσομε τα πράγματα, για να βοηθήσουμε ουσιαστικά. Δεν διαθέτουμε μαγικό ραβδάκι. Δεν θα πάμε κατευθείαν σε τέλειες καταστάσεις. Πιστεύω, πρέπει να βάζουμε μικρούς στόχους. Να τους κατακτάμε και να προχωράμε στους επόμενους, αν θέλουμε να έχουμε χειροπιαστά αποτελέσματα».
Ανακοινώσατε τον διπλασιασμό των θεατρικών επιχορηγήσεων για τις ΑΜΚΕ. Μέτρα στήριξης των ιδιωτών παραγωγών θα υπάρξουν;
«Ναι, ήδη με νομοθετική ρύθμιση στα μέσα Απριλίου μάς δόθηκε η δυνατότητα με μια κοινή υπουργική απόφαση που συνυπογράψαμε με τον υπουργό Οικονομικών να μπορούμε να ενισχύουμε ιδιωτικές επιχειρήσεις, φυσικά πρόσωπα και αυτοαπασχολουμένους. Η απόφαση αυτή δημοσιεύθηκε πριν από μερικές ημέρες στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και τώρα ξεκινά η διαδικασία. Αφορά κυρίως την υποστήριξη επιχειρήσεων ή φυσικών προσώπων που διέκοψαν βίαια τη δράση τους εξαιτίας της πανδημίας. Παράλληλα, είμαστε σε συνεννόηση με το υπουργείο Ανάπτυξης να μας ενισχύσουν με κάποια χρήματα στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, ώστε να υποστηρίξουμε νέες παραγωγές που θα αφορούν τη δραστηριότητα ιδιωτικών επιχειρήσεων, κυρίως στο θέατρο, τη χειμερινή περίοδο».
Αυτή την εβδομάδα ανακοινώσατε ότι θα λειτουργήσουν οι κλειστές αίθουσες τον χειμώνα.
«Είπα ότι ελπίζω ότι θα μπορέσουν να λειτουργήσουν. Αλλά αυτό, όπως καταλαβαίνετε, δεν εξαρτάται από το υπουργείο Πολιτισμού. Εξαρτάται από την πορεία της πανδημίας και τις οδηγίες που θα έχουμε από τον ΕΟΔΥ».
Ωστόσο δεν έχουμε ακόμη έναν οδικό χάρτη για τη λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων.
«Και οι πολιτιστικές επιχειρήσεις είναι επιχειρήσεις. Επομένως υπόκεινται στην ίδια λογική, στην ίδια μέριμνα και στην ίδια στήριξη που λαμβάνουν όλες οι επιχειρήσεις από το κράτος».
Τo θέατρο όμως, για παράδειγμα, απαιτεί έγκαιρο προγραμματισμό. Δεν θα έπρεπε να έχουν δοθεί τα όρια πληρότητας για τις κλειστές αίθουσες;
«Τα όρια αυτά δεν ορίζονται από το υπουργείο Πολιτισμού. Μας τα δίνουν οι επιδημιολόγοι, ο ΕΟΔΥ. Οι επιτροπές των ειδικών ελέγχουν, αξιολογούν και επαναξιολογούν τα δεδομένα. Δεν μπορεί να βγει το υπουργείο Πολιτισμού και να πει η πληρότητα θα είναι 100% ή 80% ή 40%. Θα μας απαντήσουν οι ειδικοί στον κατάλληλο χρόνο. Οφείλουμε να συνεργαστούμε όλοι γιατί τίθεται θέμα ασφάλειας καλλιτεχνών και κοινού. Δεν είναι θέματα προς διαπραγμάτευση».
H πλειονότητα των παραστάσεων του Φεστιβάλ Αθηνών θα αναβληθεί και θα μετατεθεί για του χρόνου, ενώ στις παραγωγές αυτές θα καταβληθεί μια προκαταβολή 30% του συμφωνηθέντος ποσού. Γιατί δεν δίνεται ολόκληρο το ποσό, ώστε να διευκολυνθούν οι καλλιτέχνες;
«Τα χρήματα που δίνουν οι δημόσιοι φορείς διέπονται από πολύ συγκεκριμένες διαδικασίες. Την προκαταβολή δεν την αποφάσισε το υπουργείο. Την αποφάσισε το Διοικητικό Συμβούλιο του Φεστιβάλ, το οποίο είμαι σίγουρη ότι εξάντλησε όλα τα περιθώρια που είχε. Ξέρετε ότι και τα διοικητικά συμβούλια έχουν νομικές και ποινικές ευθύνες. Επομένως, είναι υποχρεωμένα τα μέλη να κινηθούν μέσα στο πλαίσιο του νόμου. Και γνωρίζω πολύ καλά ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση προσπάθησαν και εξάντλησαν όλες τις δυνατότητες που παρείχε ο νόμος».
Αλήθεια, κυρία Μενδώνη, η σχέση σας με τους καλλιτέχνες ποια είναι;
«Σε προσωπικό επίπεδο έχω πάρα πολλούς και καλούς φίλους καλλιτέχνες. Ακόμη κι από την εποχή της ανασκαφής μου στην Τζια. Θεσμικά η πόρτα μου δεν ήταν και δεν είναι ποτέ κλειστή. Υπάρχουν όμως διαδικασίες που πρέπει να τηρούνται. Τους τελευταίους μήνες έχω μιλήσει με έναν πάρα πολύ μεγάλο αριθμό δημιουργών από το θέατρο, τη μουσική, τα εικαστικά. Μέσα από τη δική τους εμπειρία και τον διάλογο αναδείχθηκαν τα προβλήματα που προανέφερα και έτσι προκύπτουν εν τέλει και οι λύσεις».
Θεωρείτε ότι έχετε αδικηθεί αυτό το διάστημα;
«Ο καθένας κρίνει και κρίνεται. Αυτή είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας. Μας κρίνουν και τους κρίνουμε».
Εχετε δεχθεί προσωπικές επιθέσεις.
«Θεωρώ ότι πρόκειται για πολιτικές επιθέσεις. Προέρχονται από συγκεκριμένο πολιτικό χώρο με πολύ συγκεκριμένη στόχευση και για πολύ συγκεκριμένους λόγους».
«Εγώ χαίρομαι που ο Φοίβος Δεληβοριάς έχει αναλάβει τη μουσική σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, που θα δούμε φέτος στην Επίδαυρο» απαντήσατε όταν ερωτηθήκατε σχετικά με τις αιτιάσεις του συγκεκριμένου καλλιτέχνη. Η απόκρισή σας λέγεται ότι οδήγησε στην αποχώρησή του από την παράσταση.
«Δεν καταλαβαίνω τι κακό φέρει αυτή η δήλωση. Αυτή η ειλικρινής δήλωση. Αυτό που είπα και το επαναλαμβάνω είναι ότι θα χαιρόμουν να ακούσω τη μουσική του Φοίβου Δεληβοριά στην παράσταση «Λυσιστράτη» του Εθνικού Θεάτρου. Ο δικός μου λόγος είναι πάντα πολύ καθαρός. Δεν χρήζει ερμηνείας. Οπως είπα και στον ίδιο, είναι κρίμα που αποσύρθηκε».
Συνομιλείτε με τον κ. Δεληβοριά;
«Φυσικά. Συνεργαζόμαστε. Μην ξεχνάτε ότι είναι ο πρόεδρος της ΕΔΕΜ, του νέου Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης».
Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση σας με τον Κυριάκο Μητσοτάκη; Κάποιοι είδαν την κοινή επίσκεψή σας στο εργοτάξιο της Εθνικής Πινακοθήκης και στην πρόβα του Εθνικού Θεάτρου ως μια κίνηση υποστήριξης του Πρωθυπουργού στο πρόσωπό σας.
«Είναι μια σχέση παλαιά, πολύ καλή, μια σχέση που νομίζω ότι παράγει αποτελέσματα. Πιστεύω ότι είμαστε όλοι τυχεροί που αυτή τη στιγμή στο τιμόνι της χώρας βρίσκεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Τον Πρωθυπουργό τον γνώρισα την εποχή που ήταν υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και εγώ γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού. Είχαμε μια άριστη συνεργασία. Τότε γνώρισα και την ποιότητά του. Θεωρώ πολύ μεγάλη ευθύνη την τιμή που μου έκανε ο Πρωθυπουργός να είμαι εδώ που είμαι. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ένας βαθιά δημοκρατικός άνθρωπος. Ενας μεταρρυθμιστής προσηλωμένος στην ανάπτυξη της χώρας με απόλυτη συναίσθηση ευθύνης και δικαιοσύνης».
Για την ανακούφιση των καλλιτεχνών αναζητάτε λύσεις χρηματοδότησης μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων;
«Προφανώς. Αυτή τη στιγμή ως κράτος βρισκόμαστε σε συνεννόηση για τα κονδύλια της επόμενης προγραμματικής περιόδου 2021-2027. Την ίδια στιγμή και στα δύο συμβούλια των υπουργών Πολιτισμού της ΕΕ ετέθη το θέμα της χρηματοδότησης και βγήκαν και κοινά ψηφίσματα για την ανάγκη να δοθούν περισσότερα χρήματα στον Πολιτισμό. Αυτό θα διεκδικήσουμε όλοι μαζί, αυτό το διεκδικούμε και σε επίπεδο εθνικό. Χρειαζόμαστε επιλέξιμες δαπάνες που δεν θα αφορούν μόνο έργα πολιτιστικής κληρονομιάς. Πρέπει να δημιουργηθούν ευρωπαϊκά προγράμματα που θα αφορούν στη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία. 
Επίσης διεκδικούμε ένα σημαντικό κεφάλαιο για τον Πολιτισμό από το ειδικό ταμείο του κορωνοϊού, από το οποίο θα λάβει χρήματα η Ελλάδα από την ΕΕ. Ηδη έχω στείλει τις σχετικές επιστολές στον υπουργό Ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο μπαίνει σε διαβούλευση αυτές τις ημέρες το σχέδιο νόμου για τη δημιουργία του Ακροπόλ, ενός φορέα που θα υποστηρίζει και θα ενδυναμώνει τον σύγχρονο πολιτισμό και τη δημιουργία. Ενας από τους άξονές του είναι να λειτουργεί ενισχυτικά και υποστηρικτικά προς τους καλλιτέχνες στην εξεύρεση πόρων και προγραμμάτων. Γιατί υπάρχουν προγράμματα, είτε σε ευρωπαϊκά είτε σε διεθνή ταμεία, τα οποία οι δημιουργοί μας δεν τα γνωρίζουν και κυρίως δεν ξέρουν πώς να τα προσεγγίσουν».
«Εχουν γίνει πολλά»
Κλείνετε σε λίγο καιρό έναν χρόνο στο υπουργείο Πολιτισμού. Ποιο προκρίνετε ως το πιο σημαντικό έργο σας;
«Νομίζω έχουν γίνει πολλά. Δεν θα ήθελα να μπω σε μία λογική αξιολόγησης. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι επιλύθηκαν μια σειρά θεμάτων που απασχολούσαν το υπουργείο, αλλά και ευρύτερα την ελληνική κοινωνία, για αρκετά χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τη επένδυση στο Ελληνικό. Στη συνέχεια δρομολογήσαμε μείζονα προγράμματα, όπως αυτό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, της ανάδειξης του πρώην βασιλικού κτήματος στο Τατόι, μέχρι τα εγκαίνια του ΕΜΣΤ, την επίλυση του προβλήματος των πνευματικών δικαιωμάτων με την αδειοδότηση της ΕΔΕΜ τον Φεβρουάριο. Ξαναβάλαμε σε τροχιά ολοκλήρωσης την Πινακοθήκη που θα εγκαινιάσει ο Πρωθυπουργός στις 25 Μαρτίου 2021. Προχωρούν λιμνάζοντα έργα. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο υπερδιπλασιάσαμε τις εντάξεις έργων στο τρέχον ΕΣΠΑ. Και αυτό σημαίνει ταυτόχρονα και θέσεις εργασίας. Τέτοιος σχεδιασμός τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια επί της ουσίας δεν υπήρχε».
Στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση έχετε σκέψεις να διεκδικήσετε την ψήφο των πολιτών;
«Οχι. Αν ήταν κάτι που επιθυμούσα θα το είχα πράξει τουλάχιστον 20 με 30 χρόνια νωρίτερα».
