Του Θανάση Νιάρχου

Μορφή σαφέστατα της νεοελληνικής ιστορίας η Αμαλία Μεγαπάνου (Καραμανλή) είναι σίγουρο πως αν καταξιώθηκε ως μια παρουσία τόσο εντυπωσιακή δεν είναι για την πολυετή συζυγία της με τον έλληνα πρωθυπουργό όσο, κυρίως, χάρη στη δική της ακτινοβόλα προσωπικότητα. Σε συνδυασμό με μια σεμνότητα και μια αίσθηση του μέτρου ώστε στον βαθμό που δεν ήθελε να προκαλεί όσο κατείχε μια αναμφισβήτητα υψηλότατη θέση στα δημόσια πράγματα άλλο τόσο συνειδητά παρέμενε στη σκιά στη διάρκεια των πενήντα χρόνων που, χωρίζοντας τη ζωή της στα δυο, αφοσιώθηκε στη συγγραφή αφηγηματικών βιβλίων και ενός πολυσέλιδου λεξικού με τον τίτλο «Πρόσωπα και άλλα κύρια oνόματα» – προίκα ανεκτίμητη της ελληνικής γλώσσας.

Αν και μ’ ένα βαρύ φορτίο στους ώμους λόγω οικογενειακών καταβολών – ο πατέρας της Αναστάσης υπήρξε αδελφός του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και η συζυγία της με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή κράτησε μία ακριβώς εικοσαετία -, δεν θέλησε ποτέ να έχουν τα γραπτά της έναν αυτοβιογραφικό ή εξομολογητικό χαρακτήρα που ακόμη και εξαιρετικά συγκρατημένα ή καθόλου αποκαλυπτικά θα τη μετέβαλλαν σ’ έναν ποικιλόμορφα εξαργυρώσιμο πόλο καθολικού ενδιαφέροντος.

Ανυποχώρητη και ανένδοτα αρνητική σε οποιαδήποτε πρόταση της γινόταν για τα απομνημονεύματά της, είχε τόση περίσσεια εσωτερικής δύναμης ώστε να της αρκεί να αποκαθιστά στον στενό, στενότατο ιδιωτικό της χώρο την οποιαδήποτε συκοφαντία, διαβολή ή κακοήθεια αφορούσε σε πολιτικά πρόσωπα του οικογενειακού της περιβάλλοντος. Χωρίς ποτέ να επιδιώξει την αποκατάσταση αυτή γνωστοποιώντας δημόσια τις απόψεις της, αφού κάτι τέτοιο, όσο καλοπροαίρετο και αν αναγνωριζόταν, θα δημιουργούσε, έστω στους κακόπιστους, την υποψία ότι εκποιεί προς ίδιον όφελος προσωπικές της παρακαταθήκες. Ακόμη και σε πρόσωπα απολύτως φιλικά και οικεία που ήταν σε θέση να γνωρίζουν δυσάρεστες ή σκοτεινές πτυχές του Κωνσταντίνου Καραμανλή απαντούσε λέγοντας: «Αν δεν ήταν αυτός αυτός που ήταν (εννοούσε δηλαδή κάτι πάρα πολύ σπουδαίο) δεν θα είχε δίπλα του πέντε-έξι ανθρώπους που του ήταν ισοβίως ολοκληρωτικά αφοσιωμένοι».

Οπως είναι γεγονός πως τιμούσε ιδιαίτερα τα πολιτικά πρόσωπα σε οποιονδήποτε ιδεολογικό χώρο και αν ανήκαν, που τα διέκρινε μαζί με το ήθος τους και μια υψηλή τάξεως διακριτικότητα, κι ανάμεσά τους ήταν για παράδειγμα ο Λεωνίδας Κύρκος που της έτρεφε επίσης τεράστια εκτίμηση.

Αναμνήσεις

Σπουδαία αφηγήτρια (το πιστοποιούν τα βιβλία της «Γκρίζα πέτρα», «Εκτωρ», «Μαύρο ταξί», «Διάλογος με την Αννα» και τόσα άλλα), γινόταν κυριολεκτικά συναρπαστική όταν εξομολογούνταν τις αναμνήσεις της για ανθρώπους που είχε γνωρίσει προσωπικά και τους είχε συναναστραφεί. Είτε επρόκειτο για τον Αντρέ Μαλρό και τον Κόνραντ Αντενάουερ είτε για τη Ζαφειρία, μία γυναίκα που τους είχε φιλοξενήσει σε μια από τις πρώτες εξορμήσεις τους με τον Καραμανλή στην επαρχία στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Τους είχε φιλοξενήσει στο ταπεινό σπιτάκι της που έλαμπε από πάστρα. Με τον τρόπο όμως που θυμόταν τη Ζαφειρία με τον ίδιο ακριβώς θυμόταν και τη Μαρία Κάλλας ή τον στρατάρχη Τίτο που το ολοζώντανο πορτέτο τους δεν το συγκροτούσε ποτέ η υπογράμμιση με ανέκδοτα της ιδιότητάς τους που ήταν γνωστή σε όλον τον κόσμο, αλλά κυρίως της καθημερινής, ανθρώπινης διάστασής τους όπως η ίδια την είχε επισημάνει σε φαινομενικά αμελητέες εκδοχές της συμπεριφοράς τους.

Φιλόδοξη αλλά καθόλου ματαιόδοξη όσον αφορά στις ανθρώπινες σχέσεις η ίδια έλεγε πως το μόνο για το οποίο θα ήθελε να τη θυμούνται οι φίλοι της είναι «πως ήξερε να αγαπάει σωστά».

Και απόλυτα θα προσθέταμε εμείς.

Με λίγα λόγια

* Η Αμαλία Μεγαπάνου είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1929 και ήταν κόρη του Αναστάσιου Κανελλόπουλου, αδερφού του πολιτικού Παναγιώτη Κανελλόπουλου.

* Παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1951 και τον ακολούθησε στην εξορία του Παρισιού τη δεκαετία του 1960. Πήραν διαζύγιο το 1972. Με δωρεά της παραχώρησε τη συλλογή του πατέρα της Αναστάσιου Κανελλόπουλου στο Ιδρυμα Κωνσταντίνος Καραμανλής.

* Τον Απρίλιο του 1961, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο πρώτος ξένος ηγέτης που υποδέχεται ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι στον Λευκό Οίκο ως νεοεκλεγείς πρόεδρος. Ο Καραμανλής συνοδεύεται από την Αμαλία Μεγαπάνου, η οποία τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς θα ξεναγήσει την Τζάκι Κένεντι στην Ακρόπολη, κατά την πρώτη της επίσκεψη στην Ελλάδα.

* Στις 17 Μαΐου 1973 παντρεύτηκε τον μαιευτήρα Επαμεινώνδα Μεγαπάνο, του οποίου το όνομα χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια της συγγραφικής της καριέρας. Από τις πρώτες εκδόσεις της είναι τα «Σχέδια από ελληνικά κεντήματα» (Ι και ΙΙ – πρακτικός οδηγός) από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη (1981).

* Ο «Διάλογος με την Αννα» (Libro, 1988) ήταν η εκ βαθέων συνομιλία της με μια 52χρονη γυναίκα που εκδιδόταν σε οίκο ανοχής, ενώ ο «Εκτωρ» (Libro, 1989) το πορτρέτο ενός καταπιεσμένου ομοφυλόφιλου άνδρα.

* Το 2006 παρουσίασε τα «Πρόσωπα και άλλα κύρια ονόματα – Μυθολογικά, ιστορικά έως τον 1ο μ.Χ. αι. της αρχαίας ελληνικής γραμματείας» (Μουσείο Μπενάκη, εκδ. Εναστρον). Εχει μεταφράσει, εξάλλου, το «Γυναίκες στον ελληνικό μύθο» της Mary Lefkowitz (Καστανιώτης, 1995) και τον «Ομηρικό ύμνο εις Δήμητρα» (Libro, 1995).