Η συγγραφέας, μεταφράστρια και στιχουργός Αγαθή Δημητρούκα, πέρασε την παιδική της ερημιά έχοντας στηρίγματα τη λογοτεχνία και τα τραγούδια που άκουγε στο ραδιόφωνο. Τα βαθιά της τραύματα επουλώθηκαν δίπλα στον Νίκο Γκάτσο που της άνοιξε τις πύλες της τέχνης.

Πολλοί παραξενεύτηκαν που το αρχείο του Νίκου Γκάτσου ανήκει πια στη βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ.

Πίστευα ότι όλα τα πράγματα που είχα, το αρχείο του Γκάτσου, βιβλία που είχαν σχέση με εκείνον και πολλά άλλα, θα μπορούσε να τα διαχειριστεί ο γιος μου αργότερα. Ομως η ζωή τα έφερε διαφορετικά και δεν μπορούσα να φορτώσω αυτό το βάρος στο παιδί μου. Αναζητούσα διάφορες λύσεις. Σκεφτόμουν να τα χαρίσω σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο ή σε μια ελληνική βιβλιοθήκη. Ολες οι ενέργειες που έκανα δεν με έπεισαν ότι θα είχαν ένα μέλλον – το αντίθετο μάλιστα.

Ο Νάνος Βαλαωρίτης μού πρότεινε το Χάρβαρντ. Από την άλλη ο Νίκος Γκάτσος ήταν υπέρ της ελληνικής γλώσσας. Από το Χάρβαρντ έδειξαν αμέσως ενδιαφέρον. Ετσι αφιερώθηκα από τον Δεκέμβριο του 2016 μέχρι τον Μάρτιο του 2018, που έφυγαν, στην ταξινόμησή τους. Δεν ήθελα να τα παραδώσω χύμα. Η συμφωνία μου είναι να έχει πρόσβαση όποιος επιθυμεί στο αρχείο.

Ανοιξε όμως και ένας άλλος δρόμος για εσάς.

Στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών στο Χάρβαρντ, επειδή γράφω αυτά τα αρχαιόμυθα ποιήματα, με κάλεσαν στο Delphic Preview Festival να συμμετέχω και εγώ με ένα βιντεάκι. Είμαι πολύ χαρούμενη γι’ αυτό και θα παρουσιαστεί στις 19 και 20 Ιουνίου. Είναι μεγάλη μου τιμή.

Μου έχει εντυπωθεί μια φράση που έχετε πει σε ραδιοφωνική συνέντευξη όταν παρουσιάζατε το «Χίλιες ερωτικές στιγμές στον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα»: «Τι αηδονάκι ήταν αυτό στα ξόβεργα του κόσμου».

Για να φτιάξω αυτή την ανθολόγηση διάβασα περισσότερες από 5.000 σελίδες.

Στο πρωτότυπο εννοείται, γιατί γνωρίζετε ισπανικά. Αγαπήσατε τη γλώσσα μέσα από τον Νίκο Γκάτσο.

Βέβαια. Οταν μου διάβασε από το πρωτότυπο τον μονόλογο της νύφης από τον «Ματωμένο γάμο». Μου άρεσε για τον ήχο της, τη μουσικότητά της και έτσι άρχισα να τη μαθαίνω. Φυσικά είχα και έχω αγάπη στο Δον Κιχώτη. Η ιδέα μου όμως μου ήρθε επειδή έβλεπα να βάζουν στο Διαδίκτυο διάφορα τσιτάτα του Λόρκα, χωρίς να μπορείς να δεις και να μάθεις από πού προέρχεται η κάθε φράση. Ετσι ήθελα να κάνω μία ανθολόγηση και ν’ αναφέρω το κάθε ποίημα για να μπορεί ν’ ανατρέξει ο αναγνώστης στο πρωτότυπο.

Τι σας είχε εντυπωσιάσει από αυτή την έρευνα;

Τα νεανικά του γραπτά και κυρίως οι νεανικές του πρόζες. Είναι καθαρά ψυχαναλυτικές, πριν ακόμη αρχίσει να γράφει ποίηση και πριν ξεκινήσει να μαθαίνει μουσική. Είχε μάλιστα δάσκαλό του έναν γερό μαθητή του Τζουζέπε Βέρντι. Εβγαζε όλη αυτή την αγωνία την ψυχική, τη διεργασία που γινόταν μέσα του, τη μελαγχολία, τα ξενύχτια. Αυτό το βασάνισμα της ψυχής, αυτή η οδύνη, με συγκίνησε πάρα πολύ. Τον ένιωθα τόσο κοντά μου.

Πολλές φορές δάκρυζα. Φυσικά και για προσωπικούς λόγους επειδή ήταν και ο γιος μου άρρωστος εκείνη την εποχή. Με έκανε να νιώσω τη νεανική ψυχή του, πριν τον γνωρίσουμε ως ποιητή. Ο Λόρκα είχε την πληγή της μεγαλοφυΐας. Δεν ήταν ένα τραύμα η ομοφυλοφιλία του. Αυτό το χρησιμοποιούν εκείνοι που θέλουν να τον κάνουν παντιέρα για να καλυφθούν πίσω από αυτό.

Η ερωτική επιθυμία, όποιο προσανατολισμό και να έχει, μας δίνει μία ώθηση δημιουργίας.

Ετσι είναι. Η δημιουργία είναι έρωτας. Η σχέση δύο δημιουργών που συνεργάζονται – συνήθως – είναι πολύ δυνατή. Εμένα μου έχει τύχει με τον Χατζιδάκι και με τον Λαζαρίδη. Μ’ αυτούς τους δύο συνθέτες ένιωσα ότι η σύνδεσή μας ξεπερνάει κάθε ερωτική ή οποιαδήποτε άλλη ένωση ανθρώπων.

Είναι κάτι μεταφυσικό. Επίσης μου συμβαίνει με τον Τασιάς, τον καταλανό εικονογράφο που κάναμε μαζί το παιδικό βιβλίο «Αν». Αν με ρωτήσεις τι προτιμώ – τη σχέση της δημιουργίας ή μία σαρκική σχέση -, φυσικά θα επιλέξω το πρώτο. Αλλάζουν οι άνθρωποι. Σήμερα, αντί να συμπληρώνονται και να ολοκληρώνονται, γίνονται ή αν θέλεις γινόμαστε πιο λεπτομερείς. Δεν μπορούμε να φτάσουμε σε αυτή τη συνολική εποπτεία των πραγμάτων που είχαν οι παλαιότεροι.

Γιατί πιστεύετε συμβαίνει αυτό;

Περιμένουμε τα πράγματα να μας έρθουν απ’ έξω, παρά να τα δημιουργήσουμε εμείς. Επίσης έχει αλλάξει η ροή του χρόνου. Τα πάντα τρέχουν γύρω μας. Εχει χαθεί ο θαυμασμός από την εποχή μας. Ο θαυμασμός απαιτεί μία απόσταση. Συνήθως βρισκόμαστε είτε μέσα είτε μετά από αυτό που θαυμάζουμε. Είναι αποτέλεσμα της ταχύτητας που κυριαρχεί παντού. Ο χρόνος έχει χάσει το ανάγλυφό του. Αυτό προσπαθώ να μη χάσω τώρα. Οι πληροφορίες μέσα από το Διαδίκτυο έρχονται ταυτόχρονα στον ίδιο χρόνο. Ετσι ισοπεδώνεται.

Εχετε ζήσει με μυθικά πρόσωπα όπως ήταν η παρέα του Νίκου Γκάτσου. Χατζιδάκις, Ελύτης, Τσαρούχης, Μόραλης. Τι τους συνέδεε εκτός από τα προφανή;

Ηταν άνθρωποι της ίδιας γενιάς σαφώς, είχαν την ίδια οπτική στα πράγματα και ήταν περήφανοι για τον ελληνικό χαρακτήρα τους – χωρίς σοβινισμούς και ενθικιστικές εξάρσεις.

Παρατηρώ ότι όσο μιλάμε έχετε μικρές ζημιές.

Αν είχα κηδεμόνα στη ζωή μου, δεν θα είχα πάθει όλα αυτά που έχω πάθει. Είμαι επιρρεπής σε δύσκολες καταστάσεις και πρέπει να επινοώ διάφορα γιουρούσια για να βγω από αυτές.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο γιουρούσι στη ζωή σας;

Το πρώτο ήταν που έφυγα από τα μέρη μου και ήρθα στην Αθήνα, στον Νίκο Γκάτσο, με τόσα τραύματα πίσω.

Ποια ήταν αυτά τα τραύματα, κυρία Δημητρούκα;

Πιστεύω ότι η καμπούρα μου έχει δημιουργηθεί από αυτά τα τραύματα. Σήμερα, πριν έρθω στο ραντεβού μας, διαπίστωσα ότι στις φωτογραφίες που είμαι παιδί είχα πάντα έναν επίδεσμο γιατί χτυπούσα στο κεφάλι, στο χέρι, στο πόδι. Αυτό σκέφτηκα ότι ίσως είναι ένα είδος σωματοποίησης του ψυχικού πόνου.

Από πού προερχόταν αυτός ο ψυχικός πόνος;

Από την ηλικία που είμαι στη φωτογραφία με τη μητέρα μου! Είχα υποστεί βιασμό από συγγενικό πρόσωπο. Σε μια ηλικία που δεν γνωρίζεις δηλαδή το σώμα ποιο είναι, ούτε ποια είναι η λειτουργία του. Νομίζεις ότι αυτό συμβαίνει επειδή εσύ το έχεις προκαλέσει.

Εμενα σε συγγενείς μου στο Αγρίνιο, γιατί ο πατέρας μου ήταν ανάπηρος και η μητέρα μου δούλευε στα χωράφια. Θύτης ήταν ο γαμπρός του πατέρα μου, δηλαδή ο άντρας της θείας μου.

Το είπατε ποτέ στους γονείς σας;

Οχι, γιατί θα τον σκότωνε ο πατέρας μου.

Και πώς αποδράσατε από αυτό το βασανιστήριο;

Είπα στον πατέρα μου ότι δεν ήμουν καλά και ήρθαμε σε συγγενείς στα Λιόσια. Αυτούς τους λίγους μήνες που έζησα εκεί είχα ανθίσει. Η μητέρα μου όμως δεν μπορούσε να μείνει εδώ και κανόνισε – με κορόιδεψε στην ουσία – και με άφησε πάλι στους ίδιους συγγενείς στο Αγρίνιο.

Με έφερε δηλαδή πάλι στην ίδια κατάσταση. Πριν τελειώσει η σχολική χρονιά έπαθα κατάθλιψη. Ζώντας στο ίδιο σπίτι, έκοψα τις φλέβες μου για να προκαλέσω πανικό και να μπορέσω να φύγω. Μετακόμισα στο πατρικό μου και πήγα σχολείο στο διπλανό χωριό. Αρχισα να διαβάζω και να ακούω μουσική και να έρχομαι σε επαφή με τα τραγούδια του Γκάτσου. Εκεί έβρισκα αποκούμπι για την παιδική μου ερημιά. Αντεξα όλη αυτή την κατάσταση με τον άφυλο νου. Ισως γιατί δεν ήθελα να έχω τη μοίρα που έβλεπα να έχουν όλες οι γυναίκες.

Ετσι τον ερωτευθήκατε;

Δεν ξέρω αν ήταν έρωτας αυτό. Ενιωσα σαν να μου έριχνε μια γέφυρα να περάσω αντίπερα από τη σωματική κακουχία, στην πνευματική άνθηση.

Αυτά πριν τον γνωρίσετε. Οταν τον συναντήσατε;

Ενδυναμώθηκε αυτό το συναίσθημα.

Το πιο λαμπερό στοιχείο του έτσι όπως τον ζήσατε εσείς ποιο ήταν;

Ο κόσμος τον θεωρούσε έναν πολύ κλειστό άνθρωπο. Για τους ανθρώπους όμως που ζούσαν μαζί του ήταν πολύ ζεστός, πολύ γλυκός, πολύ γενναιόδωρος άνθρωπος και αστείος. Κάναμε πάρα πολλές φάρσες στη μητέρα μου.

Το τελευταίο γιουρούσι που έχετε κάνει;

Ηταν ν’ απεγκλωβιστώ συναισθηματικά από πρόσωπα που γνώριζα την περίοδο του Γκάτσου. Αποδείχθηκαν συναισθηματικά και πρακτικά ληστές και λεηλάτες. Εχω όμως καλούς φίλους και μαζί με την τέχνη και την πνευματική αναζήτηση έχω φτιάξει το τρίπτυχο της σωτηρίας μου.

Τελευταία Νέα