Οταν η τέχνη εκπαιδεύει γιατρούς

Την ώρα που τα μαθήματα περί την τέχνη αφαιρούνται από το σχολικό πρόγραμμα στην Ελλάδα, στη Βρετανία οι γιατροί καλούνται να «συνταγογραφούν» στους ασθενείς τους, αντί για φάρμακα, ενασχόληση με την τέχνη ως μέσο αντιμετώπισης όχι μόνο ψυχολογικών παθήσεων, όπως η κατάθλιψη, αλλά και αποκατάστασης από επεμβάσεις ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα αποτελέσματα ενός και μόνο πιλοτικού προγράμματος που υιοθετήθηκε από τη Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα έδειξαν ότι η βελτίωση της φυσικής και πνευματικής υγείας ασθενών που είχαν προσβληθεί από εγκεφαλικό επεισόδιο έφτασε το 90% μετά την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, τη διεύθυνση ορχήστρας ή ακόμη και τη συμμετοχή τους σε μια συναυλία.

Η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα στο Μπέρμιγχαμ ωστόσο αποφάσισε να εμπλέξει τους υποψήφιους γιατρούς με την τέχνη σε ένα διαφορετικό επίπεδο. Και ξεκίνησε ένα πρωτοποριακό πιλοτικό πρόγραμμα στο οποίο οι φοιτητές καλούνται να αναγνωρίσουν συμπτώματα ασθενειών που απεικονίζονται σε πίνακες ζωγραφικής, μεταξύ αυτών του Μικελάντζελο και του Γκιρλαντάιο. Στόχος του μαθήματος που υλοποιείται σε συνεργασία με τα ινστιτούτα εικαστικών τεχνών Αμπρομς – Ενγκελ και πολιτικών δικαιωμάτων Μπέρμιγχαμ είναι να ακονίσει την παρατηρητικότητα των μελλοντικών γιατρών ώστε να κάνουν πιο ακριβείς διαγνώσεις και να μην καταλήγουν σε συμπεράσματα βάσει των προκαταλήψεων που ενδεχομένως θα είχαν λόγω της φυλής ή της κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκουν οι ασθενείς.

Στρατηγικές παρατήρησης

«Η τέχνη προσφέρει στην πλειονότητα των φοιτητών Ιατρικής κάτι που είναι πέραν της προσωπικής και ίσως της πολιτιστικής εκπαιδευτικής εμπειρίας τους και τους επιτρέπει να μάθουν στρατηγικές για την παρατήρηση στην αίθουσα κλινικών εξετάσεων», εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Παιδιατρικής Στίβεν Ράσελ, ο οποίος και ανέπτυξε το πρόγραμμα. Η πρόταση για το συγκεκριμένο μάθημα, που σύμφωνα με τον εμπνευστή του ως τώρα δεν έχει υπάρξει ανάλογο παγκοσμίως, έγινε αμέσως δεκτή από την πρυτανεία του πανεπιστημιακού ιδρύματος. Κι αυτό διότι η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε σε επιτακτική ανάγκη τη θωράκιση των φοιτητών Ιατρικής με τα δεδομένα εκείνα που θα τους επιτρέψουν να αντιμετωπίσουν τις φυλετικές προκαταλήψεις, οι οποίες επηρεάζουν τις ιατρικές διαγνώσεις και επιβαρύνουν το σύστημα υγείας.

Πώς αυτό το θεωρητικό πλαίσιο βρίσκει εφαρμογή; Ο Ράσελ χρησιμοποιεί ως παράδειγμα ένα έργο της Μαίρης Κάσατ, μιας από τις τρεις μεγάλες κυρίες του ιμπρεσιονισμού. Στο «Κορίτσι στον κήπο» (1880-82) απεικονίζεται το πορτρέτο μιας γυναίκας που ράβει σε ένα καταπράσινο τοπίο. «Η Κάσατ απλώς ζωγράφισε αυτό που είδε με ακρίβεια και οξεία παρατηρητικότητα», εξηγεί. Εστιάζει στα χέρια του μοντέλου και υποστηρίζει πως η ζωγράφος μετέφερε στον καμβά τις ενδείξεις ότι το κορίτσι έπασχε από ρευματοειδή αρθρίτιδα.

«Η Μαίρη Κάσατ πιθανότατα δεν γνώριζε και πολλά για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Σε αυτόν τον συγκεκριμένο πίνακα ζωγράφισε, όμως, μία κοπέλα που μπορούμε να πούμε ότι έπασχε από αυτή την ασθένεια, κι ας έχουν περάσει 140 χρόνια», συνεχίζει για το μάθημα που σε μια πιο επιφανειακή εκδοχή του είχε εισαγάγει το 2011, αλλά τώρα το εμπλούτισε εστιάζοντας στην απάλειψη των προκαταλήψεων κατά τη διάρκεια της ιατρικής εξέτασης που θα οδηγήσει σε διάγνωση.

Στους 30 φοιτητές που παρακολούθησαν το μάθημα κατά τη διάρκεια του lockdown λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού μέσω τηλεκπαίδευσης ζητήθηκε να παρατηρήσουν με προσοχή και κλήθηκαν να εντοπίσουν ασθένειες σε έργα όπως ο γλυπτός «Θνήσκων σκλάβος» του Μικελάντζελο, «Παππούς και εγγονός» του Γκιρλαντάιο, «Ο γιατρός» του σερ Λιουκ Φάιλντς και η «Βασίλισσα Αννα της Δανίας» του Πολ βαν Σόμνερ.

Σύγχρονη τέχνη

Αλλά και η σύγχρονη τέχνη δεν απουσιάζει από το πρόγραμμα. Στα υπό εξέταση έργα είναι και η φωτογραφία του Ντέιβιντ Λέβινθαλ «Αγρια Δύση» (1989) που απεικονίζει μινιατούρες καουμπόηδες σε μια σχεδόν κινηματογραφική σκηνή ανταλλαγής πυροβολισμών. Το συγκεκριμένο έργο χρησιμοποιήθηκε στη συζήτηση περί «ανοχής της ασάφειας» και η επιλογή του έχει ως στόχο να βοηθήσει τους φοιτητές μέσα από την ερμηνεία διαφορετικών εννοιών στα σύγχρονα έργα τέχνης να εξοικειωθούν με τη βασική ιδέα της ασάφειας που συναντούν συχνά κατά τη διάγνωση ασθενειών.

«Η αποστολή του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ δημιουργεί ένα περιβάλλον που προάγει τις διεπιστημονικές ευκαιρίες σε θέματα εκπαίδευσης και έρευνας» τονίζει ο γενικός διευθυντής του ινστιτούτου εικαστικών τεχνών Αμπρομς – Ενγκελ, Τζον Φιλντς. «Πιστεύουμε ότι η τέχνη έχει μια έμφυτη ικανότητα να ενεργεί ως αγωγός για συζητήσεις που διατρέχουν όλους τους ακαδημαϊκούς κλάδους και το συγκεκριμένο μάθημα το αποδεικνύει πλήρως».