Ενα καινοτόμο μοντέλο που επιχειρεί να εξηγήσει πώς αναπτύσσεται η νόσος Αλτσχάιμερ προτείνουν έλληνες επιστήμονες, ανοίγοντας νέους ορίζοντες σε ερευνητικό πεδίο. Σύμφωνα λοιπόν με τα πρώτα ευρήματα, η απάντηση μπορεί να κρύβεται στα αγγεία που γεφυρώνουν το νευρικό με το ανοσοποιητικό σύστημα. Ειδικότερα η ομάδα ερευνητών από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας-Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (καθηγητής Γεώργιος Χρούσος), το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ (Αλέξιος-Φώτιος Μεντής) και το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (καθηγητής Ευθύμιος Δαρδιώτης) έβαλε στο… μικροσκόπιο τον μηχανισμό που πυροδοτεί το Αλτσχάιμερ, αναζητώντας νέες προοπτικές για τους ασθενείς που πάσχουν από αυτήν την κοινή νευρολογική νόσο.

Γυρνώντας τον χρόνο πίσω στο 2015, εκείνη τη χρονιά έλαβε χώρα μια μεγάλη ανακάλυψη καθώς διαπιστώθηκε ότι ο εγκέφαλος συνδέεται άμεσα με το ανοσοποιητικό σύστημα μέσω αγγείων που ως τότε κανείς δεν είχε… χαρτογραφήσει.

Μέσω αγγείων

Ειδικότερα, και όπως εξηγούν σε ενημερωτικό σημείωμα οι έλληνες επιστήμονες, «τα λεμφικά αγγεία είναι ένας ειδικός τύπος λεπτών αγγείων που παροχετεύουν τα λεμφικά υγρά για κάθαρση στους λεμφαδένες. Τα υγρά αυτά περιέχουν συσσωρευμένα παραπροϊόντα του μεταβολισμού των κυττάρων, ακόμα και ολόκληρα, ημι-κατεστραμμένα ή άχρηστα κύτταρα».

Και συνεχίζουν: «Από το 2015 γνωρίζουμε ότι τα λεμφικά αγγεία που βρίσκονται στις μήνιγγες, δηλαδή τις μεμβράνες που περιβάλουν τον εγκέφαλο, είναι καθοριστικά για απομάκρυνση των τοξικών αποβλήτων των εγκεφαλικών κυττάρων. Ετσι οποιαδήποτε δυσλειτουργία ή βλάβη του λεμφικού συστήματος των μηνίγγων μπορεί να παίξει ρόλο στη νόσο Αλτσχάιμερ».

Ετσι, η ομάδα του καθηγητή Γεώργιου Χρούσου έκανε την υπόθεση ότι η λειτουργία των λεμφικών αγγείων της μήνιγγας επηρεάζεται από την απολιποπρωτεΐνη Ε4, ένα μόριο που είναι γνωστό ως ο βασικότερος (δηλαδή για πάνω από το 50%) παράγοντας γενετικού κινδύνου για ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ.

Συγκεκριμένα, οι ερευνητές μελέτησαν διαφορές στο πώς εκφράζονται τα γονίδια στα κύτταρα που είναι θετικά για την απολιποπρωτεΐνη Ε4 σε σύγκριση με εκείνα χωρίς απολιποπρωτεΐνη Ε4, και για τον σκοπό αυτό βασίστηκαν σε πειραματικά μοντέλα από πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα.

Η μελέτη τους έδειξε ότι σε συγκεκριμένα βλαστικά κύτταρα που μοιράζονται κοινά στοιχεία με τα κύτταρα των λεμφαγγείων και που εκφράζουν το γονίδιο της απολιποπρωτεΐνης E4, τα επίπεδα γονιδίων που σχετίζονται με χαρακτηριστικά λεμφικών αγγείων και με λεμφοίδημα σε άλλα μέρη του σώματος ήταν στατιστικά διαφορετικά με πολύ σημαντικό τρόπο.

Πρακτικά αυτό ίσως σημαίνει ότι η απολιποπρωτεΐνη E4 μπορεί να συμβάλλει στην πρόωρη συρρίκνωση των λεμφικών αγγείων της μήνιγγας (ένας όρος που οι συγγραφείς αποκαλούν «μηνιγγική λεμφοσκλήρωση» κατ’ αντιστοιχία με την αθηροσκλήρωση), και να οδηγεί έτσι σε διαταραγμένη λειτουργία των μηνιγγικών λεμφαγγείων (που μοιάζει με «λεμφοίδημα» των μηνίγγων»). Το παραπάνω, με τη σειρά του, μπορεί να προκαλέσει μείωση της απομάκρυνσης τοξικών μεταβολιτών και κυττάρων από τον εγκέφαλο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε νευροεκφύλιση, όπως εκείνη που λαμβάνει χώρα στον εγκέφαλο ασθενών με τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Νέα φάρμακα

Τι σημαίνουν λοιπόν τα ευρήματα αυτά για τη ζωή των ασθενών; Οι συγγραφείς προτείνουν ότι το μοντέλο τους, εάν επαληθευτεί περαιτέρω με πρόσθετες μελέτες, μπορεί να οδηγήσει σε νέα φάρμακα που θα κατανέμονται μέσω εγκεφαλονωτιαίου υγρού για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ.

Συγκεκριμένα, «τα φάρμακα αυτά θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν τη φυσιολογική ανατομία και λειτουργία των λεμφαγγείων της μήνιγγας, επιτρέποντας έτσι την παροχέτευση των τοξικών μεταβολιτών από τον εγκέφαλο. Αυτό θα επέτρεπε τη βελτιωμένη απομάκρυνση του αμυλοειδούς-βήτα, αλλά και άλλων τοξικών προϊόντων από τον εγκέφαλο, καθυστερώντας έτσι την πρόοδο και ανακουφίζοντας τα συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ».

«Σε κάθε περίπτωση», υπογραμμίζουν οι ερευνητές, «απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για την επικύρωση αυτών των ευρημάτων σε ασθενείς και για την αξιολόγηση πιθανών θεραπευτικών επιλογών για να βοηθήσουν τους ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ».

Σημειώνεται ότι το άρθρο των ερευνητών με τίτλο «Apolipoprotein E4 and meningeal lymphatics in Alzheimer disease: a conceptual framework» δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο έγκριτο διεθνές περιοδικό «Molecular Psychiatry» που ανήκει στον εκδοτικό οίκο «Nature».