Στο Διαδίκτυο όλες οι μετονομασίες πόλεων και χωριών της Ελλάδας

Αντίπαρος ή Ωλιάρος; Αμφισσα ή Σάλωνα; Ζεφύρι ή Βασίλισσα Φρειδερίκη; Ή μήπως Ζοφριά; Η απάντηση δίνεται στο http://settlement-renames.eie.gr/, την ιστοσελίδα του ερευνητικού προγράμματος «Μετονομασίες Οικισμών της Ελλάδας, 19ος – 20ός αιώνας» που ανέβηκε αυτές τις ημέρες στο Διαδίκτυο. Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ολοκλήρωσε την καταγραφή όλων των μετονομασιών των πόλεων και των χωριών της Ελλάδας, δημοσιεύοντας όλο το υλικό στη σχετική ψηφιακή εφαρμογή. Επικεφαλής της ομάδας του έργου είναι ο Δημήτρης Δημητρόπουλος, διευθυντής Ερευνών του Ιδρύματος, η Ελένη Καραμαργιού, δόκτωρ Ιστορίας και μεταδιδακτορική ερευνήτρια, και ο Γιάννης Παπακονδύλης, υποψήφιος διδάκτορας.

Μπαίνοντας στη σελίδα, ο κάθε χρήστης μπορεί πλέον να εντοπίσει όλες τις μετονομασίες οικισμών που πραγματοποιήθηκαν από τη σύσταση του ελληνικού κράτους μέχρι το 2011 και τη διοικητική μεταρρύθμιση «Καλλικράτης», έτσι όπως αποτυπώθηκαν στα Φύλλα Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Οι 4.981 καταχωρίσεις μπορούν να αναζητηθούν αλφαβητικά, χρονολογικά και γεωγραφικά. Κάθε λήμμα περιλαμβάνει πληροφορίες τόσο για τη μετονομασία, όσο και τη διοικητική υπαγωγή του εκάστοτε οικισμού και το ΦΕΚ όπου πιστοποιήθηκε η αλλαγή της ονομασίας. Ακόμα, καταγράφονται με ειδική σήμανση οι προγενέστερες ή μεταγενέστερες ονομασίες του εκάστοτε οικισμού, όπου αυτές απαντώνται. Για όσους θέλουν να εμβαθύνουν στην ονοματοδοσία των χωριών και των πόλεων, στη σελίδα περιλαμβάνονται, επιπλέον, κείμενα για το ιστορικό των μετονομασιών, ανθολόγια με επιλεγμένα αρχειακά τεκμήρια, καθώς και σχετικός με το θέμα βιβλιογραφικός κατάλογος.

Αν και τα λήμματα των μετονομασιών είναι σχεδόν 5.000, αρκετοί οικισμοί άλλαξαν όνομα μία ή περισσότερες φορές στην πορεία των χρόνων. Η κάθε μετονομασία συνδέεται με τις διαδοχικές διοικητικές μεταρρυθμίσεις, αλλά κυρίως αναδεικνύει τις προτεραιότητες της κρατικής πολιτικής και τους προβληματισμούς που αναπτύχθηκαν γύρω από την αναγκαιότητα ενός νέου τοπωνυμικού χάρτη που θα αποτύπωνε την «ενότητα του Ελληνισμού στον χώρο και τον χρόνο». Δεν είναι τυχαίο που στον 15ο νόμο της προσωρινής διοίκησης της Ελλάδας, που γράφτηκε τον Μάιο του 1822, αναφερόταν χαρακτηριστικά: «Επειδή εν τη Επιδαυρίδι πλησιέστατη είναι προς την αρχαίαν πόλιν Επίδαυρον. Επειδή δίκαιον οι επερχόμενοι γενεαί τόσο των Πεδιατιτών όσο και των άλλων Ελλήνων να μην λησμονήσωσι τον τόπον της Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως. Το Βουλευτικόν σώμα εθεσπίσατο και το Εκτελεστικόν επεκύρωσε η Πεδιάς να ονομασθή Νέα Επίδαυρος».

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΡΑΧΑΜΙ. Τα τοπωνύμια θεωρήθηκαν τεκμήρια της ιστορικής εξέλιξης του ελληνικού χώρου και η διαχείρισή τους απέκτησε χαρακτηριστικά πολιτικού ζητήματος από τη δημιουργία του ελληνικού βασιλείου και ύστερα. Η μελέτη της διαδικασίας των μετονομασιών από το 1831 έως το 2011 αποτυπώνει τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά της προσπάθειας για εθνική ολοκλήρωση και τις προτεραιότητες της κεντρικής διοίκησης σε αυτή τη μακρά περίοδο. Οπως έγραφε και ο Δημήτριος Καμπούρογλου το 1920 στο βιβλίο του «Τοπωνυμικά παράδοξα»: «Μα είναι ανεκτόν, διά όνομα του Θεού και των Θεών, ο Σωκράτης και ο Αριστείδης να είναι από το Μπραχάμι, ο Θεμιστοκλής από το Λιόπεσι και ο Θηραμένης και ο Θρασύβουλος από το Κοκοτσίνι;».

Η προσπάθεια, βέβαια, αυτής της ομογενοποίησης με τις μετονομασίες δεν ήταν πάντα κοινώς αποδεκτή, αφού στον δημόσιο διάλογο αρκετές φωνές υποστήριζαν τη διατήρηση των παλαιών ονομάτων. Ηδη από το 1886 ο Α. Μηλιαράκης στο βιβλίο του «Γεωγραφία πολιτική νέα και αρχαία του Νομού Αργολίδος και Κορινθίας» έγραφε: «Αν τα ονόματα τούτα είνε ίχνη της διαβάσεως ξένων φυλών επί του ελληνικού εδάφους, τις έχει το δικαίωμα να διαγράφει τα ίχνη της ιστορίας; Αν θεωρή τα ίχνη τούτα βάρβαρα, ας υψώση αυτός παρ’ αυτά τα ένδοξα μνημεία του νεώτερου πολιτισμού του». Χαρακτηριστικό είναι επίσης το σχόλιο του Κ.Θ. Δημαρά στο άρθρο του «Περί μετονομασιών» που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιουλίου 1955 στην εφημερίδα «Το Βήμα»: «Δραγαμέστο, Βραχώρι, Σάλωνα, Ζητούνι. Ο,τι λέμε πως σεβόμαστε, η εμορφιά του θανάτου και της ζωής, είταν μέσα σε αυτά τα ονόματα και εχάθηκε μαζί τους. Δεν καταλαβαίνουμε τα παλιά ηρωικά κείμενα όταν τα διαβάζουμε, δεν τραγουδάμε ή δεν απαγγέλλουμε “στην Αμφισσα σφάζουν αρνιά” ή “καπνίζει κι η Λαμία”. Νήματα που εκόπηκαν, χωρίς τίποτε να τα αντικαταστήσει».

ΔΕΝ «ΠΙΑΝΟΥΝ» ΟΛΑ. Κάποιες από τις νέες ονομασίες των οικισμών κατάφεραν να καθιερωθούν. Οπως το νησάκι Αγκίστρι που το 1926 απέκτησε αυτό το όνομα από Μεγαλοχώρι που λεγόταν μέχρι τότε. Ή ο Ταύρος που έγινε γνωστός έτσι, και όχι Νέα Σφαγεία που ονομαζόταν πριν από την αλλαγή του 1936. Αλλες βέβαια ονομασίες ήταν τόσο χαρακτηριστικές, που διατηρήθηκαν στη συνείδηση των κατοίκων τους μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, το Καρπενήσι το 1833 άλλαξε σε Καλλιδρόμη, αλλά το τοπωνύμιο δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Η δε Ερέτρια το 1849 επιχειρήθηκε να γίνει Νέα Ψαρά χωρίς αποτέλεσμα.

Δεν είναι, ωστόσο, λίγες οι περιπτώσεις όπου συνυπάρχουν τα παλιά με τα νέα ονόματα των πόλεων και των χωριών, δημιουργώντας συχνά σύγχυση στην ταύτισή τους. Σε αυτήν την κατηγορία, ανήκει το Μενίδι που από το 1915 μετονομάστηκε σε Αχαρναί, αλλά και η Κερατέα που το 1835 έγινε επισήμως Λαύριο.