Μπορούν οι δύσκολες σήμερα ευρωτουρκικές σχέσεις να βελτιωθούν; Ποιο ρόλο θα μπορούσε να παίξει το Βερολίνο στην προσπάθεια αποκλιμάκωσης των εντάσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας; Γιατί προχώρησε ο Ερντογάν στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος; Ως βαθύς γνώστης των ελληνοτουρκικών σχέσεων ο πολιτικός εμπειρογνώμονας στο ινστιτούτου Brookings στην Ουάσιγκτον Κεμάλ Κιριστζί επιχειρεί να ξετυλίξει το νήμα των εντάσεων στην ανατολική Μεσόγειο μέσα από το πολύπλοκο γεωπολιτικό σκηνικό, τις πολιτικές διαστάσεις εγχωρίως στην Τουρκία και την ιστορία.

«Η κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο είναι το αποτέλεσμα της λογικής win-lose στις διεθνείς σχέσεις, καθώς ο κόσμος ολισθαίνει σε ένα πιο αναρχικό περιβάλλον, όπου ο αγώνας για την εξουσία αποκτά κυρίαρχο ρόλο» λέει ο κορυφαίος πολιτικός αναλυτής, ξεκινώντας τη συζήτησή του με τα «ΝΕΑ». Η Λιβύη αποτελεί το νέο πεδίο της λογικής αυτής, όπου για πολλούς η στήριξη Χαφτάρ από τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες δύσκολα συνδυάζεται με το τι πρεσβεύει η ΕΕ, κάτι που αποκτά δύναμη στα χέρια του Ερντογάν στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει την εξωτερική του πολιτική στην τουρκική κοινή γνώμη, προωθώντας το επιχείρημα ότι αυτοί που υποτίθεται ότι υποστηρίζουν τις αρχές της δημοκρατίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, στηρίζουν τον Χαφτάρ, ενώ αντίθετα η Τουρκία υποστηρίζει τον Αλ Σαράτζ, την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ νόμιμη κυβέρνηση της Τρίπολης. «Στη Δύση ο Χαφτάρ είναι ο στρατηγός του Εθνικού Στρατού της Λιβύης, ενώ αντίθετα στην Τουρκία αποκαλείται άρχοντας του πολέμου» λέει χαρακτηριστικά ο Κιριστζί.

«Η κατάσταση αυτή δείχνει για άλλη μια φορά ότι η περίοδος των ελληνοτουρκικών σχέσεων στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 ήταν μοναδική, όπως ήταν και το 1930, τη δεκαετία μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε μουσείο» λέει ο κορυφαίος τούρκος αναλυτής. Επεξηγεί ότι στις περιόδους αυτές οι δύο πλευρές κινήθηκαν σε πνεύμα win-win. Επιπλέον, στην περίοδο 1990 και 2000 οι ΗΠΑ έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Μπορεί το Βερολίνο να παίξει τον ρόλο των ΗΠΑ σήμερα, ρωτάμε τον Κιριστζί. «Η Γερμανία μπορεί να μην έχει την ικανότητα να επιλύει ζητήματα, αλλά έχει την ικανότητα να αποτρέψει την επιδείνωση των συγκρούσεων, κάτι πολύ σημαντικό, ειδικά όταν πρόκειται για την Ελλάδα και την Τουρκία» απαντά. Επιδιώκει, όμως, να παραμείνει στραμμένη προς τη Δύση η Τουρκία, είναι το επόμενο εύλογο ερώτημα. «Από την πλευρά του Ερντογάν η βελτίωση στις σχέσεις με τη Δύση χρειάζεται για να εξισορροπηθεί η κυριαρχία της Ρωσίας, εξαιτίας του τι συμβαίνει στη Συρία» λέει ο Κιριστζί, θυμίζοντας τη δήλωση του Ερντογάν στις 9 Μαΐου ότι η Τουρκία παραμένει προσανατολισμένη στην ΕΕ, θέση που τέθηκε επίσης από τον Τσαβούσογλου στις πρόσφατες συναντήσεις του με τον Χάικο Μάας στο Βερολίνο και τον Ζοζέπ Μπορέλ στην Αγκυρα.

Ο ρόλος των ΗΠΑ

Ποιος είναι ο ρόλος των ΗΠΑ; Κατά τον Κιριστζί η απόσυρση της Ουάσιγκτον από τη διεθνή σκηνή δίνει έναυσμα σε άλλες δυνάμεις να γεμίσουν το κενό και ο Ερντογάν παρουσιάζει την Τουρκία ως τη δύναμη που συμπληρώνει το κενό αυτό, ρόλο που επιδιώκει, παράλληλα, η Ρωσία. «Αγκυρα και Μόσχα έχουν πολύ σοβαρές θεμελιώδεις συγκρούσεις στη Συρία, ωστόσο διαχειρίζονται τη σχέση τους» λέει ο Κιριστζί. Οι τούρκοι στρατιώτες που σκοτώθηκαν στη Συρία ήταν πλήγμα για τον Ερντογάν εσωτερικά, ο οποίος προσπάθησε να αποσπάσει την προσοχή της τουρκικής κοινής γνώμης μέσω της έντασης με τους μετανάστες στα ελληνοτουρκικά σύνορα, στέλνοντας ταυτόχρονα ισχυρό μήνυμα σε Ελλάδα και ΕΕ. Ομως, κατά τον Κιριστζί η Τουρκία έχασε, έτσι, την καλή εικόνα που είχε χτίσει φιλοξενώντας εκατομμύρια μετανάστες, ενώ παράλληλα ο Ερντογάν αναγκάστηκε να υποχωρήσει, χωρίς να ανοίξει τα σύνορα, όπως είχε δηλώσει.

Η Αγία Σοφία

Εδώ βρίσκεται ενδεχομένως μία πρώτη ερμηνεία για την επιμονή του Ερντογάν να μετατραπεί η Αγία Σοφία σε τζαμί. Το μη άνοιγμα των συνόρων οδήγησε ενδεχομένως στο πιο επίμονο «άνοιγμα» της Αγίας Σοφίας. Επιπλέον, είναι ένα χαρτί του τούρκου ηγέτη για εγχώριους πολιτικούς λόγους, για να διατηρήσει τη βάση του, τόσο της βάσης MHP όσο και της RKK. Ενας τρίτος λόγος αφορά το γεγονός ότι η Αγία Σοφία είναι ήδη ανοιχτή για προσευχές και γίνεται κάλεσμα για προσευχή από τους μιναρέδες της. «Στην πραγματικότητα είναι ένα ζήτημα που ήταν ουσιαστικά ανοιχτό και το ανώτερο διοικητικό δικαστήριο αποφάσισε εάν η εκτελεστική εξουσία, δηλαδή ο πρόεδρος, μπορεί να καταργήσει το νομοθέτημα, που δίνει στην Αγία Σοφία την ιδιότητα του μουσείου» λέει ο Κιριστζί, σημειώνοντας ότι στην Τουρκία γίνεται μεγάλη συζήτηση γύρω από το νομοθέτημα, το οποίο τέθηκε σε ισχύ επί Ατατούρκ. Ορισμένοι ιστορικοί έχουν ισχυριστεί ότι η υπογραφή του Ατατούρκ είναι ψεύτικη, μας πληροφορεί ο Κιριστζί. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί αποφασίστηκε να εισαχθεί το νομοθέτημα τη δεκαετία του 1930. Υπάρχει η ερμηνεία ότι έτσι η Τουρκία έδειξε την αποστασιοποίησή της από την οθωμανική κληρονομιά, στέλνοντας μήνυμα στην Ευρώπη και την ευρύτερη περιοχή ότι δεν υπάρχει στόχος αναζωογόνησης της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπάρχουν, επίσης, φωνές, που υποστηρίζουν ότι καθώς μετά τη συνθήκη της Λωζάννης, η Τουρκία αντιμετωπίστηκε ως παρίας, το νομοθέτημα ήταν αναπόσπαστο μέρος μιας προσπάθειας να γίνει αποδεκτή από τη διεθνή κοινότητα της εποχής. Αλλωστε, όπως θυμίζει ο Κιριστζί, στις αρχές της δεκαετίας του ’20 όταν για πρώτη φορά ο Ρίτσαρντ Γκουντεχόβε – Καλλέργη έθετε την ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης στο βιβλίο «Paneuropa», η Τουρκία ήταν απούσα. Θέση, που άλλαξε ο ιαπωνο-αυστριακός πολιτικός (με ρίζες, μάλιστα, από την Κρήτη) τη δεκαετία του ’30, όταν μετά από παρότρυνση του Ελευθέριου Βενιζέλου συναντά τον Ατατούρκ, για να πειστεί ότι μπορεί να συμπεριλάβει την Τουρκία στην ιδέα του. Κάτι που κάνει σε επόμενο βιβλίο, το «Europa Erwacht!». «Στο βιβλίο αυτό ο Γκουντεχόβε – Καλλέργη υποστηρίζει ότι η Ευρώπη πρέπει να επαναλάβει αυτό που έκαναν οι Βενιζέλος και Ατατούρκ στις αρχές της δεκαετίας του ’30» λέει ο Κιριστζί.

«Σήμερα θεωρώ ότι οι δύο πλευρές, τόσο ο Μητσοτάκης όσο και ο Ερντογάν, παρά τις πιέσεις, που δέχονται από εθνικιστικούς και πιο θρησκευτικούς συντηρητικούς κύκλους και στις δύο χώρες, συνειδητοποιούν ότι πρέπει να είναι προσεκτικοί, να μην κάνουν κάποιο βήμα, μετά το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή» καταλήγει ο κορυφαίος τούρκος ειδικός.

Τελευταία Νέα