Αθήνα σημαίνει πολυκατοικία. Το μοντέλο ζωής που ξεκίνησε στη μεταπολεμική Αθήνα και γιγαντώθηκε στη δεκαετία της αντιπαροχής του 1960 έγινε σήμα κατατεθέν της πόλης. Σήμερα, το 2020, η αθηναϊκή πολυκατοικία, αυτό το ιδιαίτερο κεφάλαιο της εγχώριας αρχιτεκτονικής και της μεταπολιτευτικής εργολαβικής κυριαρχίας, δέχεται «επίθεση φιλίας» από το εξωτερικό. Το πρακτορείο ειδήσεων Bloomberg και ειδικότερα το διεθνές τμήμα ειδήσεων αστικής επικαιρότητας City Lab βαθμολογεί με άριστα το αθηναϊκό μοντέλο κατοικίας, δίνοντας ξεχωριστή σημασία στις ευρύχωρες εισόδους, στα διαμερίσματα με τα μπαλκόνια, τον προσανατολισμό τους στο φως και τη συνθήκη του αστικού τρόπου ζωής με ανθρώπινο πρόσημο στους όχι πάντα διάπλατους δρόμους της πρωτεύουσας.
Αθελά της, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, η Αθήνα κατάφερε να φέρει ένα νέο μοντερνιστικό αρχιτεκτονικό ρεύμα το οποίο προκαλεί μέχρι σήμερα το ενδιαφέρον και την εντύπωση των επισκεπτών της, οι οποίοι μπορούν να δουν πολυκατοικίες σε διάφορα ύψη, μέσα σε πυκνές αστικές γειτονιές που περιβάλλονται από παραδοσιακούς δρόμους. Ο συντάκτης του άρθρου επισημαίνει πως τα σπίτια αυτά σχεδιάστηκαν συνήθως από πολιτικούς μηχανικούς και όχι αρχιτέκτονες.
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ. «Η ανοικοδόμηση των ελληνικών πόλεων βασίζεται στην επαναλαμβανόμενη κτιριακή μονάδα της πολυκατοικίας. Η πολυκατοικία απευθύνεται κατά κύριο λόγο στην πυρηνική οικογένεια προσφέροντας διαμερίσματα τριών ή τεσσάρων δωματίων. Μικρότερα διαμερίσματα προσφέρονται είτε στους χαμηλότερους ορόφους είτε από τη μεριά των ακαλύπτων. Με τον τρόπο αυτό ιεραρχούνται ανάλογα και τα μοντέλα διαβίωσης: οι οικογένειες κατοικούν ψηλά και με θέα στον δρόμο, ενώ οι μοναχικοί άνθρωποι κατοικούν χαμηλά και με θέα στον ακάλυπτο. Ενα δεύτερο χαρακτηριστικό της πολυκατοικίας αφορά τη σχέση των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων. Ο δημόσιος χώρος διαχέεται με επιτυχία στα ισόγεια των πολυκατοικιών, που συνήθως λαμβάνουν εμπορική χρήση, ενώ η γενική διάρθρωση των κατόψεων επιτρέπει τη μετατροπή των διαμερισμάτων σε γραφεία, ιατρεία ή φροντιστήρια. Με τον τρόπο αυτό στην πολυκατοικία επιτυγχάνεται η “ώσμωση” του δημόσιου με το ιδιωτικό και παράγεται ένα ικανοποιητικό μοντέλο αστικού χώρου», εξηγεί ο αρχιτέκτονας Πάνος Δραγώνας στον επισκέπτη δημοσιογράφο.
Η παρουσίαση της αθηναϊκής πολυκατοικίας στην ηλεκτρονική ανάρτηση του Bloomberg δεν δίνει τα στοιχεία καταγωγής αυτού του είδους κατοίκησης που δημιουργήθηκε μέσα στο διάστημα 1900-1940, προσφέροντας λύση στις στεγαστικές ανάγκες του πληθυσμού που συγκεντρώθηκε στην Αθήνα μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και των προσφύγων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Δεν αναζητά τα οικονομικά και κοινωνικά αίτια που από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 προώθησαν τον θεσμό της οριζόντιας ιδιοκτησίας και το σύστημα της αντιπαροχής. Τα μέτρα αυτά πριμοδότησαν την ανοικοδόμηση υψηλών κτιρίων στις κεντρικές συνοικίες της πρωτεύουσας και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη σε ποσοτικό επίπεδο του τομέα των αθηναϊκών πολυκατοικιών. Ο κύριος όγκος των πρώτων πολυκατοικιών ανοικοδομήθηκε στον άξονα Βασιλίσσης Σοφίας – Πανεπιστημίου – Πατησίων καλύπτοντας την περιοχή του Κολωνακίου και των Ανακτόρων, την Κεντρική Ζώνη της Αθήνας, μεταξύ των Πλατειών Συντάγματος, Κοτζιά και Ομονοίας και της οδού Πατησίων. Στη μεταπολεμική Αθήνα του 1950 οι πολυκατοικίες στέγασαν τον πληθυσμό που συγκεντρωνόταν στην πρωτεύουσα από τις κατεστραμμένες αγροτικές περιοχές της χώρας. Η μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα που συνοδεύει τη νέα καταναλωτική κοινωνία του 1960 καλύπτεται κυρίως από την ιδιωτική πρωτοβουλία που θα κατασκευάσει την πόλη του «μπετόν» καταστρέφοντας κάθε ελεύθερο χώρο της και επισκιάζοντας τη νεοκλασική μορφή της πόλης των αρχών του 20ού αιώνα. Και στη δεκαετία 1970-1980 οι Αθηναίοι που βελτιώνουν το εισόδημά τους κινούνται προς νέες περιοχές, αναζητώντας στέγη σε καινούργιου τύπου πολυκατοικίες των προαστίων.
ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ. Σύμφωνα με το Bloomberg, δεν είναι όλες οι πολυκατοικίες της Αθήνας τέλειες. Πολλές από αυτές αντιμετωπίζουν προβλήματα με τα υδραυλικά και τη μόνωση, αρκετές δεν είναι ευήλιες καθώς τις «σκεπάζει» κάποια άλλη που βρίσκεται μπροστά τους. Ενώ η κρίση από το 2010 και μετά ανέδειξε προβλήματα συγκατοίκησης των ενοίκων τόσο στο ζήτημα θέρμανσης όσο και συντήρησης των πολυκατοικιών τους.
Ο ταξιδιώτης δημοσιογράφος στο κείμενό του για την αθηναϊκή πολυκατοικία μένει σε ένα πρώτο επίπεδο εντυπώσεων: «Ανθρωποι στρώνουν στα μπαλκόνια για να φάνε, συζητούν μεταξύ τους, ενώ από κάτω τα καφέ είναι γεμάτα με κόσμο και φωτίζουν τους δρόμους. Αυτό, ακριβώς, είναι που κατάφερε η αθηναϊκή πολυκατοικία. Να κρατήσει μια πόλη ζωντανή και να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα η οποία είναι μοναδική στον κόσμο». Ισως είναι κι αυτός ένας τρόπος με τον οποίο μας βλέπουν οι ξένοι επισκέπτες. Μέσα από το πρίσμα μιας νοσταλγίας για τη χαμένη αθωότητα της νεωτερικότητας.
