Για όσους γνωρίζουν πώς παίζεται το πολιτικό παιχνίδι στην Τουρκία αυτόν τον καιρό και οι δύο προκλήσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, της τελευταίας εβδομάδας, ήταν αναμενόμενες. Ως γνωστόν, λίγα εικοσιτετράωρα πριν από τη χθεσινή πρώτη προσευχή στην Αγία Σοφία, η οποία μετετράπη σε τζαμί, με απόφαση – εξπρές του τούρκου προέδρου, η Αγκυρα εξέδωσε NAVTEX για την περιοχή του τριεθνούς, νοτιοανατολικά του Καστελλορίζου.
Μόνο που για «τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ» αυτή ήταν η περιοχή όπου αναμενόταν να γίνει η όποια τουρκική κίνηση, εντός του καλοκαιριού, για έναν λόγο: Συμπίπτει με τις συντεταγμένες που έχει καταθέσει στον ΟΗΕ ήδη από το 2012. Η ένταση λοιπόν ήταν απλώς θέμα χρόνου.
Το ζητούμενο ωστόσο είναι άλλο: Σε τι προσδοκά ο ακόμα ισχυρός στο εσωτερικό πρόεδρος της Τουρκίας; Γιατί ανοίγει τόσα μέτωπα; Συρία, Ιράκ, Λιβύη, το ενεργειακό στην Ανατολική Μεσόγειο και τώρα το Αζερμπαϊτζάν; Σημειωτέον ότι στο ανακοινωθέν του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, που συνήλθε εντός της εβδομάδας στην Αγκυρα, υπήρχαν μηνύματα για όλα αυτά τα θέματα. Η απάντηση είναι απλή: Ξεκάθαρα ο Ερντογάν επιχειρεί να καθιερώσει την Τουρκία ως μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Κι όλες οι κινήσεις του είναι κομμάτια αυτού του παζλ.
Η τριπλή εξήγηση
Για παράδειγμα: Γιατί έκανε την κίνηση με την Αγία Σοφία; Οταν μόλις έναν χρόνο πριν έλεγε ότι «δεν θα παρασυρθούμε σε αυτά τα παιχνίδια. Γεμίστε πρώτα το Μπλε Τζαμί και τα λέμε». Η ουσία βρίσκεται σε τρία σημεία στο διάγγελμα Ερντογάν, που έκανε λίγες ώρες μετά την απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου.
- Το πρώτο είναι ότι ικανοποιήθηκε το πάγιο αίτημα όλων των συντηρητικών κύκλων από τη δεκαετία του ’30. Οχι μόνο των ισλαμιστών, αλλά ειδικότερα των εθνικιστικών κέντρων.
- Το δεύτερο ήταν το μήνυμα που έδωσε στο εσωτερικό και στη διεθνή κοινότητα. Οτι επρόκειτο για κυριαρχικό δικαίωμα το οποίο δεν πρόκειται να διαπραγματευθεί με κανέναν.
- Και το τρίτο ήταν το μήνυμα προς τον σουνιτικό κόσμο και τους μουσουλμάνους αδελφούς. Ειδικά με την αποστροφή για την απελευθέρωση του τεμένους Αλ Ακσα στην Ιερουσαλήμ.
Ουσιαστικά με την Αγία Σοφία τζαμί, ως σύμβολο κατάκτησης, διεκδικεί και την ηγεσία του σουνιτικού Ισλάμ. Μπορεί ως στόχος να φαντάζει μεγαλεπήβολος, ειδικότερα αν κανείς αναλογιστεί την κάθετη διαφωνία της Σαουδικής Αραβίας και του μεγαλύτερου μέρους του αραβικού κόσμου που έχασε το χαλιφάτο από τους Οθωμανούς. Ισως και πολύ περισσότερο διότι το διάδοχο κράτος της Τουρκικής Δημοκρατίας, που ίδρυσε ο Κεμάλ, το κατήργησε. Ομως ο Ερντογάν με αυτή την κίνηση ουσιαστικά διαγράφει και μια ακόμη υπογραφή του Κεμάλ από την Ιστορία.
Το Χαλιφάτο
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι έρευνα του δρος Ali Çarkoğlu, καθηγητή του Πανεπιστημίου Koç, δείχνει ότι στη δεύτερη δεκαετία διακυβέρνησης του Ερντογάν έχουν σχεδόν διπλασιαστεί τα ποσοστά των πολιτών που υποστηρίζουν τη Σαρία και αυτών που θα έβλεπαν θερμά την αποκατάσταση του χαλιφάτου στην Τουρκία. Τα στοιχεία αυτά ενισχύουν την αιτιολόγηση της απόφασης του Ερντογάν για την Αγία Σοφία, με αναζήτηση επιστροφής ψηφοφόρων.
Παράλληλα, η ιδέα του χαλιφάτου, έστω και ως υπόνοια, φαίνεται πως φαντάζει κάπου στις σκέψεις του Ερντογάν ως ένα ακόμη στοιχείο στη φαρέτρα του, για να καταστεί η Τουρκία μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Το κύρος στον ισλαμικό κόσμο θα ενίσχυε κατά πολύ τη θέση του στη Μέση Ανατολή, όπου έχει απέναντί του τον Αλ Σίσι, ο οποίος ετοιμάζεται για στρατιωτική εμπλοκή στη Λιβύη, αλλά και αραβικές χώρες, όπως τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η πιθανή έστω και πρόσκαιρη επιτυχία στα γεωστρατηγικά του σχέδια θα τροφοδοτούσε και το προφίλ του στο εσωτερικό, όπου αιμορραγεί σε ψηφοφόρους σε μια άκρως δύσκολη περίοδο για την οικονομία, που χτυπήθηκε από τον κορωνοϊό και οι συνέπειες θα φανούν το φθινόπωρο.
Η Δύση και οι κάλπες
Το κόστος στις σχέσεις με τη Δύση φαίνεται πως δεν το υπολογίζει ή παίρνει το ρίσκο. Τις αντιδράσεις από την Ελλάδα φαίνεται να τις αγνοεί. Οσο για την ΕΕ, οι σχέσεις ήδη είναι στο ναδίρ και δεν περιμένει πλέον κάτι περισσότερο από κάποια κονδύλια για το Μεταναστευτικό, ενώ οι σχέσεις του με Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες είναι σε τεντωμένο σκοινί, αλλά και σε περίπλοκη φάση αμοιβαίων συμφερόντων και συγκρούσεων, ειδικότερα σε Συρία και Λιβύη. Γι’ αυτό και δεν γίνονται ρήξεις ακόμα και για ένα θέμα όπως η Αγία Σοφία. Και γι’ αυτό ακριβώς ήταν η πλέον κατάλληλη στιγμή για μια τέτοια κίνηση.
Στον αντίποδα τα σενάρια πρόωρων εκλογών δεν επιβεβαιώνονται. Ομως σε τρία χρόνια ο Ερντογάν θα έχει χάσει την αίγλη του. Σε αυτό στηρίζουν κάποιοι αναλυτές τη θεωρία για προσφυγή στις κάλπες τώρα, αντί το 2023.
Οι περιουσίες
Ενα άλλο θέμα που θα μας απασχολήσει είναι η νομολογία που προέκυψε από την απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου. Σύμφωνα με αυτήν, τα ομογενειακά ευαγή ιδρύματα, αλλά και όλα τα οθωμανικά, όπως και ιδιώτες, θα μπορούν να προσφύγουν για τις τεράστιες περιουσίες που χάθηκαν. Κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μυθικές αποζημιώσεις.
Οι κυρώσεις της UNESCO φαίνεται πως μελετάται να αντιμετωπιστούν με τη διατήρηση των ψηφιδωτών και της πρόσβασης. Τέλος, τα σενάρια που κυκλοφορούν στην Αγκυρα, ότι θα μπορούσε να επιτρέψει την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης για να μετριάσει τις αντιδράσεις επιδεικνύοντας την ευαισθησία στις θρησκευτικές ελευθερίες, δεν είναι πειστικά.
