«Αν μου κλείσετε το Netflix και δεν μπορέσω να δω την τελευταία σεζόν του Dark, θα το πάρω πολύ άσχημα, κ. Ερντογάν»: το μήνυμα της 64χρονης Μεράλ Ακσενέρ, μίας από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης στην Τουρκία (είναι επικεφαλής του Καλού Κόμματος) συγκέντρωσε περισσότερα από 300.000 likes στο Τwitter στις αρχές Ιουλίου. Ηταν μια αντίδραση στις οργισμένες δηλώσεις που είχε κάνει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έπειτα από προσβολές που δέχθηκαν στα σόσιαλ μίντια η κόρη και ο γαμπρός του, όταν ανακοίνωσαν τη γέννηση του τέταρτου παιδιού τους: «Καταλαβαίνετε γιατί είμαστε εναντίον του Twitter, του Netflix, του YouTube και αυτών των κοινωνικών δικτύων; Για να ξεφορτωθούμε αυτές τις ανηθικότητες!».
Φήμες πως η ισλαμιστική / εθνικιστική κυβέρνηση της Τουρκίας θα κλείσει δημοφιλείς ψηφιακές πλατφόρμες αιωρούνται μονίμως πάνω από τη δημόσια συζήτηση στη χώρα. Στην πραγματικότητα, το AKP κατέθεσε πρόσφατα στο Κοινοβούλιο ένα νομοσχέδιο με στόχο τον έλεγχο και τη ρύθμιση των σόσιαλ μίντια, και την περασμένη χρονιά, πέρασε νόμο με τον οποίο θέτει υποχρεωτικά τις ψηφιακές πλατφόρμες υπό την εποπτεία του τουρκικού συμβουλίου ραδιοτηλεόρασης (RTÜK): μόλις πρόσφατα, το Netflix ακύρωσε τα γυρίσματα μίας νέας τουρκικής δραματικής τηλεοπτικής σειράς, καθώς οι Αρχές αρνήθηκαν να του δώσουν άδεια να συμπεριληφθεί στο σενάριο ένας ομοφυλόφιλος χαρακτήρας.
Διαφορετική κατάσταση
Οταν ανήλθε στην εξουσία ο Ερντογάν, το 2012, το τουρκικό μιντιακό περιβάλλον ήταν εντελώς διαφορετικό. Οπως επισημαίνει η ισπανική El Pais, τα ειδησεογραφικά δίκτυα ήταν υψηλής ποιότητας και τα προγράμματά τους περιελάμβαναν πλουραλισμό απόψεων. Σιγά σιγά, όμως, μέσω εξαγορών, ανταλλαγής εξυπηρετήσεων, προστίμων και διώξεων, όλα ουσιαστικά τα μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα έχουν γίνει απλοί κυβερνητικοί εκπρόσωποι – «μία πνευματική έρημος», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Ιλχάν Τατσί, σύμβουλος της κεμαλικής αντιπολίτευσης (CHP) στο RTÜK.
Διαθέτοντας πλειοψηφία στο τουρκικό συμβούλιο ραδιοτηλεόρασης, ισλαμιστές και ακροδεξιοί το έχουν μετατρέψει σε εργαλείο συμμόρφωσης απείθαρχων δικτύων και δημοσιογράφων. Το κεντροαριστερό Fox channel αναγκάστηκε να αναστείλει για τρεις ημέρες τον Μάρτιο τη μετάδοση του δελτίου ειδήσεων επειδή είχε ασκήσει κριτική στον τρόπο διαχείρισης της πανδημίας. Πιο πρόσφατα, πριν από λίγες εβδομάδες, το RTÜK ανέστειλε για πέντε ημέρες τη μετάδοση δύο μικρών καναλιών, του Halk TV και του Tele1, επειδή είχαν ασκήσει κριτική σε έναν από τους τελευταίους οθωμανούς σουλτάνους, στον πρόεδρο της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων και την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης. «Είναι ένας τρόπος εκφοβισμού», σημειώνει ο Τατσί. «Τα αντιπολιτευόμενα κανάλια είναι συνήθως μικρά και με λιγοστούς πόρους, αυτές οι τιμωρίες λοιπόν θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωσή τους».
Οι αλλαγές στο μιντιακό τοπίο έχουν κάνει ένα 70% των Τούρκων (94% μεταξύ των υποστηρικτών της αντιπολίτευσης) να μην εμπιστεύονται, σύμφωνα με έρευνα του Center for American Progress (από το 2018) τα παραδοσιακά Μέσα. Παρακολουθούν λοιπόν ολοένα και λιγότερο ειδησεογραφικά προγράμματα και όλο και περισσότερο ψυχαγωγικά προγράμματα. Η Τουρκία έχει γίνει μία από τις μεγαλύτερες παραγωγούς τηλεοπτικής μυθοπλασίας παγκοσμίως.
Τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, πολλοί τούρκοι σκηνοθέτες, παραγωγοί και ηθοποιοί έχουν παραπονεθεί στην El Pais για την αυτολογοκρισία που αναγκάζονται να εφαρμόζουν προκειμένου να αποφύγουν τα πρόστιμα του RTÜK – που επιβάλλει να είναι σύντομα τα φιλιά, να μη δείχνεται πολύ σάρκα, να μην υπάρχει σεξ ή πολιτική. «Τη στιγμή ακριβώς που νιώσαμε ότι δυσκόλευε η αναπνοή μας, ήρθαν οι ψηφιακές πλατφόρμες», σχολίασε πρόσφατα η δημοφιλής τουρκάλα ηθοποιός Μπερέν Σαάτ.
Οχι μόνο το Netflix, αλλά και τα τοπικά BluTV και PuhuTV, έφεραν μεγαλύτερη δημιουργική ελευθερία. Αλλά αυτό δεν κράτησε πολύ. To RTÜK είχε ήδη αναγκάσει τον Απρίλιο το Netflix να αποσύρει ένα επεισόδιο της σειράς «Επιζών της επόμενης ημέρας» («Designated Survivor») όπου εμφανίζεται ένας φανταστικός (ιδιαίτερα απεχθής) τούρκος πρόεδρος και σύμφωνα με τις πληροφορίες, η Αγκυρα του έχει ζητήσει να αναθεωρήσει την παρουσία έως και 40 σειρών στον τουρκικό κατάλογο για διάφορους λόγους.
