Χρήστος Ζερεφός: «Οταν τα ακραία φαινόμενα γίνουν συνήθη, δεν θα είναι αναστρέψιμη η ζημία»

Τα παραμύθια έχουν πλέον τελειώσει. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλες τις περιοχές του κόσμου. Και τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά: οι πάγοι στις πολικές περιοχές λιώνουν, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και τα έντονα καιρικά φαινόμενα ολοένα και αυξάνονται.

Δυστυχώς ακόμη και σήμερα, υπάρχουν διάφοροι «ειδικοί» που αμφισβητούν παγκόσμιες προκλήσεις όπως είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη και η τρύπα του όζοντος. Κι αν αυτό συμβαίνει σήμερα, που οι… καμπάνες της Φύσης χτυπούν, φανταστείτε τι γινόταν πριν από 20-30 χρόνια όταν κάποιοι τολμούσαν έστω και να αναφερθούν σε αυτά τα θέματα…

Ενας από τους ανθρώπους που τόλμησε και άνοιξε την κουβέντα στην Ελλάδα (αλλά και σε όλο τον κόσμο) για όλες αυτές τις απειλές με κατανοητό και επιστημονικό τρόπο είναι ο ακαδημαϊκός (και σήμερα εθνικός εκπρόσωπος για την κλιματική αλλαγή) Χρήστος Ζερεφός.

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι κόποι και οι προσπάθειές του έπιασαν τόπο. Για όσους δεν το γνωρίζουν, ο Χρήστος Ζερεφός ανήκει στην ομάδα των επιστημόνων της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή που τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ το 2007. «Οπως είμαι εγώ, έτσι είναι και πολλοί άλλοι συνάδελφοί μου από όλο τον κόσμο οι οποίοι συμμετείχαμε στις εργασίες και στους πολλαπλούς τόμους που δημοσίευσε η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή», λέει στα «ΝΕΑ». Οσοι από τους αναγνώστες θέλουν να μάθουν περισσότερα μπορούν να μπουν στην ιστοσελίδα του www.christroszerefos.com.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Αλλά ας πάμε για λίγο στον… πόλεμο των πρώτων χρόνων. «Εχω δει πολλές τέτοιες συμπεριφορές στη ζωή μου και έχω δει τη φοβερή άρνηση όταν η Επιτροπή Οζοντος, στην οποία συμμετείχα τότε, πίεζε τις κυβερνήσεις για την ανάγκη ενός πρωτοκόλλου για την προστασία του στρώματος του όζοντος», μου εξηγεί.

Και συνεχίζει: «Στον πόλεμο εναντίον μας είχαν επιστρατευθεί σπουδαίοι καθηγητές από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Βρεθήκαμε όλοι όσοι εργασθήκαμε από την αρχή στο ζήτημα που πήρε την ατυχή ονομασία “τρύπα του όζοντος” να προσπαθούμε να εξηγήσουμε τον τεράστιο κίνδυνο για τη ζωή στον πλανήτη μας από αυτή την εξέλιξη.

Σήμερα, και ο νυν γ.γ. του ΟΗΕ αλλά και οι προκάτοχοί του θεωρούν το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ που δημιουργήσαμε ως το καλύτερο και επιτυχέστερο διεθνές Πρωτόκολλο που έχει γίνει. Η δυσπιστία στον κίνδυνο που διέτρεχε το προστατευτικό στρώμα του όζοντος αντικαταστάθηκε από την εμπιστοσύνη στους επιστήμονες και την επιβράβευση των μελών των τότε επιτροπών στις οποίες τότε είχα τη μεγάλη τύχη να συμμετέχω με την απονομή διαφόρων διεθνών διακρίσεων.

Είμαι βέβαιος ότι σε λίγα χρόνια η Συμφωνία των Παρισίων θα εφαρμοσθεί και θα δούμε τότε ότι το 2050 η ατμόσφαιρα θα είναι τόσο καθαρή όσο ήταν με την σχεδόν πλανητική απαγόρευση των μεταφορών λόγω του κορωνοϊού. Ισως το μόνο καλό που άφησε αυτή η τελευταία κρίση».

Γιατί υπάρχει ακόμη δυσπιστία απέναντι στην κλιματική αλλαγή; Ολοι αυτοί που αντιδρούν δεν βλέπουν τι γίνεται σε όλο τον πλανήτη;

«Στα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής η κατάσταση είναι λίγο καλύτερη σήμερα από ό,τι πριν διότι οι λεγόμενοι σκεπτικιστές έχουν λιγότερα επιχειρήματα και η ίδια η Φύση με τα ακραία φυσικά φαινόμενα όλο και τους διαψεύδει. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το παγκόσμιο ασφαλιστικό κόστος στα ακραία φυσικά φαινόμενα ενώ στη δεκαετία του 1950 ήταν 10 δισ. δολάρια παγκοσμίως, στην τελευταία δεκαετία έχει ξεπεράσει τα 1.000 δισ. δολάρια. Οταν δημοσιεύσαμε την υπό τον συντονισμό μου Εκθεση της Τραπέζης της Ελλάδος για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη χώρα μας, κανείς δεν περίμενε ότι το κόστος της θα είναι διπλάσιο του εξωτερικού μας χρέους σωρευτικά μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα. Με την προσαρμογή το κόστος μειώνεται περίπου στο μισό. Γι’ αυτό και έχει ξεκινήσει ένας αγώνας σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο μείωσης αυτού του κόστους. Και αυτό επιτυγχάνεται με καλύτερη ενημέρωση και γνώση της Φύσης».

Μήπως τελικά αυτοί που… αρνούνται ότι υπάρχει θέμα με την κλιματική αλλαγή έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους την πυρηνική ενέργεια;

«Το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας είχε τεθεί στο τραπέζι αλλά λόγω των πολλών κινδύνων που υποκρύπτονται είναι ασφαλέστερο και οικονομικότερο να μεταβούμε σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Θυμάμαι ότι όταν είχα κάνει δημόσια δηλώσεις ότι πρέπει να ληφθούν αυστηρότατα και έκτακτα μέτρα προστασίας του πληθυσμού από τη διασπορά ραδιενεργών ουσιών μετά την καταστροφή στο Τσερνόμπιλ, με κάλεσε ο εισαγγελεύς στη Θεσσαλονίκη με το ερώτημα εάν αυτά που είπα είναι διασπορά ψευδών ειδήσεων. Η απάντησή μου ήταν κάθετη και ήταν η εξής: “Μόνο διασπορά επικινδύνων ραδιενεργών ουσιών υπάρχει, κύριε εισαγγελεύ”. Η ιστορία έδειξε πόσο δίκιο είχα και εγώ και πολλοί άλλοι συνάδελφοι, όταν κάποιοι ανησυχούσαν μήπως πληγούν οι εξαγωγές σε ορισμένα φρούτα τα οποία επιδεικτικά έτρωγαν στις τηλεοράσεις για να πείσουν τον λαό ότι δεν υπάρχει πρόβλημα».

Το ανθρώπινο είδος τελικά θα καταφέρει να επιβιώσει; Είναι αναστρέψιμη η κλιματική αλλαγή;

«Το ανθρώπινο είδος θα καταφέρει νομίζω να επιβιώσει αλλά θα πάρει πολλά χρόνια και θα συναντήσει μεγάλες δυσκολίες στην εφαρμογή αποφάσεων όπως εκείνες που έλαβε η Ευρωπαϊκή Ενωση στα προηγούμενα τέσσερα χρόνια. Η κλιματική αλλαγή θα είναι αναστρέψιμη μέχρι το σημείο που το ακραίο φυσικό φαινόμενο θα έχει γίνει σύνηθες. Από εκεί και πέρα η προσωπική μου γνώμη είναι ότι δεν θα είναι αναστρέψιμη η ζημία που προκάλεσε ο άνθρωπος».

Σε τι ποσοστό έφτασε η ζημιά που προκάλεσε ο άνθρωπος στον πλανήτη;

«Η ζημία είναι τεράστια ήδη. Το ποσοστό της συνεισφοράς του ανθρώπου στην υπερθέρμανση του πλανήτη έχει ήδη ξεπεράσει το 30% σε ό,τι αφορά τα αέρια του θερμοκηπίου. Δυστυχώς συνεχίζει αυξανόμενο χρόνο με τον χρόνο. Το ίδιο και ορισμένες περιοχές που πλήττονται είτε από λειψυδρία είτε από πλημμύρες. Δυστυχώς η αποσταθεροποίηση του κλίματος από τον άνθρωπο κάνει τις περιοχές με ξηρασία ξηρότερες και πολλές βροχερές περιοχές υγρότερες.

Το συνολικό ύδωρ στον πλανήτη παραμένει περίπου σταθερό, απλώς ανακατανέμονται οι κλιματικές ζώνες και αυτό αποτελεί μεγάλο κίνδυνο κυρίως για τη γεωργία αλλά και επίσης για τις επιδημίες. Ηδη η ελονοσία έχει αρχίσει να εμφανίζεται εκεί που ενδημούσε πριν από 100 χρόνια.

Μια τελευταία επίσης κρίση την οποία δεν την αντιλαμβανόμαστε γιατί ζούμε στο υπέροχο μεσογειακό κλίμα είναι ότι οι πόλοι της Γης έχουν αρχίσει να υπερθερμαίνονται. Χάνονται τεράστιες εκτάσεις πάγου κάθε χρόνο και ήδη βλέπουμε μέσα στην τελευταία δεκαετία τουλάχιστον δύο καύσωνες στην Αρκτική. Ταυτόχρονα βλέπουμε και το 2010 και το 2019 δασικές πυρκαγιές στην Αρκτική και φέτος καύσωνα στη Σιβηρία που ξεπέρασε τους 38°C».

Η καμπάνες του κινδύνου από την ίδια τη Φύση έχουν αρχίσει να χτυπάνε;

«Δυστυχώς οι καμπάνες κινδύνου από την ίδια τη Φύση έχουν αρχίσει να χτυπάνε έντονα με την έναρξη του 21ου αιώνα. Το 2003 είχαμε 40.000 θανάτους από θερμοπληξία στη Γαλλία. Το 2019 είχαμε ανάλογο καύσωνα αλλά με μόλις 1.500 θανάτους. Η διαφορά οφείλεται στην καλύτερη ενημέρωση του πληθυσμού. Ο πληθυσμός πήρε μέτρα κυρίως από φόβο».

Επρεπε να εμφανιστεί ο κορωνοϊός για να καθαρίσει κάπως η ατμόσφαιρα;

«Οπως είδαμε στην πρόσφατη κρίση ο φόβος και τα πρόστιμα βοήθησαν και βοηθούν να έχουμε από τους μικρότερους αριθμούς θανάτων αναλόγως του πληθυσμού μας παγκοσμίως. Οι αρχαίοι Ελληνες χρησιμοποίησαν τον φόβο απέναντι σε ό,τι προστατεύεται από τους θεούς. Ενα ρυάκι, ένα ιερό δέντρο, ένα ιερό ακρωτήρι. Η τιμωρία προήρχετο άνωθεν. Σήμερα η τιμωρία προέρχεται από την έλλειψη φόβου και γνώσης για το τι κάνει ο καθένας που μάλιστα τα αμφισβητεί όλα. Η οικολογική συνείδηση, όχι μόνον των Ελλήνων αλλά και παγκοσμίως, έχει έναν μεγάλο εχθρό. Παραφράζοντας τον Γκάντι, θα έλεγα ότι ο εχθρός της είναι η επιθυμία οικονομικής και προσωπικής ικανοποίησης».

Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, με τόση φτώχεια, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν να φάνε, πώς μπορείς να μιλήσεις για μέτρα κατά της κλιματικής αλλαγής;

«Αυτή η καλώς νοουμένη οικολογική συνείδηση αποτελεί το ζητούμενο και μπορεί να επιτευχθεί άμεσα με τη βελτίωση της Παιδείας, του μεγάλου απόντος στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπου είναι αδιανόητο να πείσεις κάποιον που δεν έχει να φάει ότι θα πρέπει να κινείται με ηλεκτρικό ποδήλατο ή δεν θα πρέπει να έχει τα αγαθά του “πολιτισμού” της τεχνολογικής επανάστασης».

Πιστεύετε ότι καλώς κάνουμε και ψάχνουμε για πετρέλαιο;

«Δεν ψάχνουμε μόνο για πετρέλαιο αλλά κυρίως για αέριο, όπως ψάχνουν όλοι στον πλανήτη αυτόν. Το σπουδαίο είναι ότι η Ελλάδα έχει αποφασίσει να απαλλαγεί από τα ορυκτά καύσιμα, πράγμα με υψηλό κόστος, το οποίο όμως αν είχαμε δικό μας αέριο ή και πετρέλαιο, θα μπορούσαμε να το αντιμετωπίσουμε για να μεταβούμε επιτέλους από τους πρώτους στην καθαρή ενέργεια».

Τι θέση παίρνετε για τις ανεμογεννήτριες; Ο αντίλογος είναι ότι καταστρέφουν τα βουνά.

«Η χωροθέτηση ανεμογεννητριών με επιστημονικά κριτήρια δεν καταστρέφει κανένα βουνό. Αποτελούν ένα οικονομικά εφικτό μέσον όπως και ο ήλιος για τη μετάβαση σε καθαρή ενέργεια».

Ο Χρήστος Ζερεφός έχει έναν γιο και δυο εγγόνια. «Ποια συμβουλή δίνετε στα παιδιά σας;», τον ρωτάω. «Η συμβουλή που δίνω σε όλα τα παιδιά, έχω έναν γιο, τη νύφη μου και δύο εγγόνια, είναι ότι η πόρτα της επιτυχίας στη ζωή φέρει κρεμασμένη την ταμπέλα “σπρώξε”. Μάλιστα, στο Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικών Ερευνών των ΗΠΑ, όπου εργάσθηκα, έχω μείνει στην ανάμνηση πολλών συναδέλφων ως “ο Χρήστος που σπρώχνει (pushy)”», μου απαντά.

Με τα εγγόνια όμως τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Γιατί; Επειδή, όπως μου εξηγεί, η σημερινή «τεχνολογία» των ηλεκτρονικών παιχνιδιών δεν αφήνει πολλά περιθώρια γι’ αυτή τη γλυκιά γεύση της επαφής ανάμεσα στο χάσμα των γενεών που υπάρχει. Δυστυχώς, συνεχίζει, είναι ένα κενό σημαντικό, το οποίο θα φανεί στην κοινωνία τις προσεχείς δεκαετίες, όπου η εικονική πραγματικότητα όλο και θα τείνει να υποκαταστήσει τη φυσική παρουσία. Είναι όμως πεπεισμένος. «Δεν θα μπορέσει όμως ποτέ να βρεθεί εικονικό υποκατάστατο της αγάπης».

ΤΟ ΚΑΪΡΟ ΚΑΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ. Ο Χρήστος Ζερεφός γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου (είναι τρίτη γενιά Αιγυπτιώτης) το 1943. Ηταν η χρονιά που νικήθηκε ο Ρόμελ έξω από την Αλεξάνδρεια και η χρονιά που πέθανε ο Ραχμάνινοφ. Ο προπάππος του είχε καταγωγή από τα Σφακιά και τα Κύθηρα και μετοίκησε στην Αλεξάνδρεια το 1840, ο παππούς του γεννήθηκε εκεί το 1842 και ο πατέρας του το 1882. «Ολοι στην Αλεξάνδρεια, εκτός από εμένα», συνηθίζει να λέει.

Μεγάλωσε στο Κάιρο, και φοίτησε στις έξι τάξεις του Δημοτικού και στις τρεις τού τότε Γυμνασίου στην Αμπέτειο Σχολή, ένα υποδειγματικό σχολείο, όπως μου επισημαίνει, «το οποίο άφησε εποχή για την Παιδεία και το ήθος που μεταλαμπάδευσε στους μαθητές του».

Η μητέρα του έπαιζε πολύ ωραίο πιάνο. Και από εκεί πήρε την αγάπη του για τη μουσική. Η μουσική, ωστόσο, στάθηκε για τον ίδιο και το όχημα για να αντέξει και να ξεπεράσει δυσκολίες και προβλήματα. Οπως μου εξομολογείται, «χωρίς τη μουσική είμαι βέβαιος ότι τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετώπισα στην καριέρα μου (αποτέλεσμα της οικονομικής καταστροφής που επιβλήθηκε από το τότε καθεστώς της Αιγύπτου) δεν θα μπορούσα να τις είχα ψυχολογικά ξεπεράσει. Η μουσική και οι τέχνες γενικά θα έλεγα ότι είναι τα χόμπι μου. Το δεύτερο χόμπι μου είναι τα βιβλία από τη μυρωδιά τους μέχρι την αφή (ως πρόγευση) και μετά το διάβασμα και ο θαυμασμός στις ιδέες».

Στην Αθήνα ο Χρήστος Ζερεφός ολοκληρώνει τις σπουδές του και ακολουθεί η μεταπτυχιακή έρευνα και σπουδές στο Colorado. Και σήμερα, είναι μέλος σε πολλές ακαδημίες ανά τον κόσμο και στην Ευρώπη και στη Ρωσία, αλλά και σε πολλές διεθνείς επιτροπές εμπειρογνωμόνων τόσο στον ΟΗΕ όσο και στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Εχω ακόμη μερικές απορίες:

Πώς είναι η τυπική μέρα του Χρήστου Ζερεφού;

«Η τυπική μέρα αρχίζει με συνεργασία στο Κέντρο Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών με τις επαφές μου στο εξωτερικό και τελειώνει συνήθως με μία συναυλία τη νύχτα στο σπίτι μου».

Θα πάτε διακοπές φέτος;

«Φέτος δεν θα πάω διακοπές γιατί με όλα αυτά που βλέπω ανησυχώ για την πανδημία».

Με τα εγγόνια και τα παιδιά τι γίνεται τώρα που ζούμε την πανδημία του κορωνοϊού; Πώς επικοινωνείτε; Τηλέφωνο, Skype ή συναντιέστε φορώντας μάσκα;

«Με τα εγγόνια μου, τον γιο μου και τη νύφη μου, επικοινωνούμε πολύ με τηλέφωνο, Skype ή και ζωντανά».