Η αφήγηση είναι οικεία. Μία χώρα, για την οποία σπανίως ακούμε στις ειδήσεις, αντιμετωπίζει βαθιά πολιτική κρίση, μεγάλες διαδηλώσεις έχουν ξεσπάσει, η αντιπολίτευση, που διεκδικεί να είναι φιλοδυτική και φιλοευρωπαϊκή, καταγγέλλει την κυβέρνηση ως δικτατορική και η Δύση σπεύδει να στηρίξει την αντιπολίτευση και να καταδικάσει τον «τελευταίο δικτάτορα της Ευρώπης».
Μόνο που αυτή η αφήγηση, όταν χρησιμοποιείται για την Λευκορωσία αφήνει έξω αρκετές πτυχές μιας σύνθετης πραγματικότητας.
Μια χώρα όπου υπάρχει ακόμη η KGB
Σε αντίθεση με άλλα μετασοβιετικά κράτη, η Λευκορωσία δεν είχε κάποιο μεγάλο κίνημα υπέρ της αποσκίρτησης και η πολιτιστική συνέχεια με τη Ρωσία είναι ιστορικά μεγάλη, εξ ου και το ότι περισσότεροι άνθρωποι ομιλούν τη ρωσική παρά την λευκορωσική. Κατά συνέπεια οι Λευκορώσοι είναι περισσότερο κοντά στους Ρώσους από ό,τι π.χ. ήταν οι Ουκρανοί, όπου υπήρχε ιστορικά διακριτή ταυτότητα. Ήταν οι όροι της αποδιάρθρωσης της Σοβιετικής Ένωσης που οδήγησαν στην ανεξαρτησία.
Η ίδια η Λευκορωσία, μια σχετικά μικρή χώρα 9,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, διατήρησε αρκετά χαρακτηριστικά της προηγούμενης περιόδου. Το ποσοστό ελέγχου της οικονομίας από το κράτος παραμένει υψηλό, ενώ σε συμβολικό επίπεδο έχει μια σημασία ότι η μυστική της υπηρεσία εξακολουθεί να ονομάζεται KGB. Αυτό της έχει επιτρέψει μια σχετική κοινωνική συνοχή, αλλά και ένα υψηλό ποσοστό διαφθοράς. Μάλιστα, η Λευκορωσία αποτελεί έναν κρίσιμο κόμβο στο λαθρεμπόριο διαφόρων προϊόντων, όπως τσιγάρων ή καυσίμων.
Η Ρωσία και η Λευκορωσία έχουν υπογράψει από το 1999 συμφωνία δημιουργίας ενωσιακού κράτους. Για τη Ρωσία η Λευκορωσία έχει μεγάλη στρατηγική σημασία, καθώς αποτελεί ένα ανάχωμα απέναντι στην ιδιότυπη «υγειονομική ζώνη» που προσπαθεί να διαμορφώσει το ΝΑΤΟ απέναντι στη Ρωσία, ξεκινώντας από τη Βουλγαρία και φτάνοντας μέχρι τις χώρες της Βαλτικής.
Η εξωτερική πολιτική του Λουκασένκο
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να πούμε ότι ο Λουκασένκο είναι απλώς κάποια μαριονέτα του Κρεμλίνου, όπως κάποιες φορές παρουσιάζεται στον δυτικό Τύπο. Για την ακρίβεια ο Λουκασένκο έχει προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τη θέση του μέσα από αυτό που παρουσιάζει ως μια πολύπλευρη εξωτερική πολιτική, δηλαδή μια διαρκή διαπραγμάτευση τόσο με τη Ρωσία όσο και με τη Δύση, προσπαθώντας να αποκτήσει οφέλη και από τις δύο πλευρές.
Γι’ αυτό και αναλυτές υπογραμμίζουν είναι κατά βάση δεν είναι «φιλο-ρώσος» και κυρίως κινείται με βάση το κριτήριο της διατήρησης της εξουσίας. Μάλιστα, πρόσφατα είχε αρχίσει να αγοράζει και πετρέλαιο από τις ΗΠΑ για να δείξει ότι θέλει να σπάσει την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.
Ακόμη και λίγες μέρες πριν η λευκορωσική κυβέρνηση εμμέσως μίλησε για προσπάθεια υπονόμευσής της και οργάνωσης κατάστασης ανάλογης με αυτής της Ουκρανίας το 2014, με χρήση μισθοφόρων που προέρχονταν από τη Ρωσία (άλλωστε κατά καιρούς ο Λουκασένκο κάνει ομιλίες και κατά της Ρωσίας), παρότι στην όλη υπόθεση είναι πιθανό να υπήρξε μάλλον ουκρανική ανάμειξη.
Η μετατόπιση της Δύσης
Φαίνεται ότι στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες δυτικές κυβερνήσεις πλέον έχει ωριμάσει η σκέψη ότι θα ήταν πολύ προτιμότερη μια συνολικότερη αλλαγή στη Λευκορωσία και ότι δεν τους αρκούν τα κατά καιρούς ανοίγματα του Λουκασένκο, εφόσον πάντα η εξάρτηση από τη Ρωσία θα είναι πιο σημαντική.
Επιπλέον, μια Λευκορωσία πλήρως αποκομμένη από την ρωσική πολιτική, χωρίς παρουσία ρωσικών στρατευμάτων και προοπτικά ενταγμένη στο σχεδιασμό του ΝΑΤΟ προφανώς θα σηματοδοτούσε μια μείζονα ανατροπή συσχετισμών και θα σήμαινε ακόμη πιο μεγάλη περικύκλωση της Ρωσίας.
Επιπλέον, και σε επίπεδο της ΕΕ χώρες όπως η Πολωνία αλλά και η Λιθουανία επίσης επιμένουν σε μια τέτοια κατεύθυνση (ειδικά στην Πολωνία υπάρχει και μια παράδοση σκέψης που έβλεπε την Λευκορωσία ως τμήμα μιας αναγέννησης της «Πολωνικής Κοινοπολιτείας»).
Βεβαίως δεν έχουν κάποιο τρόπο άμεσης παρέμβασης. Κινητοποίηση π.χ. νατοϊκών δυνάμεων θα οδηγούσε σε άμεση αντιπαράθεση με τις ρωσικές δυνάμεις που σταθμεύουν εκεί.
Οι ταραχές που ξέσπασαν φαίνεται ότι έδωσαν νέα ώθηση σε τέτοια σχέδια. Ως προς το ίδιο το αποτέλεσμα των εκλογών είναι ασαφές ποια είναι η αλήθεια, αν και αρκετοί υποστηρίζουν ότι δύσκολα θα έχανε ο Λουκασένκο αν και προφανώς το πραγματικό ποσοστό είναι μικρότερο αυτού που ανακοινώνει. Άλλοι υπογραμμίζουν ότι όντως είχε αυξηθεί η δυσαρέσκεια εναντίον του.
Πάντως, προφανώς και η Δύση στέκεται ιδιαίτερα στις θέσεις της αντιπολίτευσης για αποχώρηση από τη συνθήκη του ενωσιακού κράτους με τη Ρωσία και τον αναπροσανατολισμό σε μια πιο φιλοδυτική πολιτική.
Το ίδιο το κίνημα διαμαρτυρίας είναι αρκετά πλατύ, αντιφατικό και πολύμορφο και δεν ταυτίζεται πλήρως με την αντιπολίτευση. Αυτό οφείλεται στο ότι συνδυάζεται η κινητοποίηση στα μεγάλα αστικά κέντρα με ένα εντυπωσιακό απεργιακό κίνημα σε μεγάλες εργοστασιακές μονάδες. Μάλιστα, η εργατική παρουσία κάνει την κατάσταση διαφορετική από αυτή άλλων μετασοβιετικών κρατών, όπου συνήθως οι «κινητοποιήσεις της κοινωνίας των πολιτών» δεν περιλάμβαναν εργάτες.
Τα ρωσικά διλήμματα
Η Ρωσία, η οποία έχει δυνατότητα επέμβασης με βάση τη συνθήκη για τη δημιουργία του ενωσιακού κράτους και τις προβλέψεις του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Αρμενία, Λευκορωσία, Ρωσία, Κιργιστάν, Καζακστάν, Τατζικιστάν), δεν έχει την πολυτέλεια να δει μια μεγάλη ανατροπή στην Λευκορωσία. Όμως, δεν έχει και διάθεση απλώς να στηρίξει τον Λουκασένκο.
Αυτό ορίζει και το δίλημμα για το Κρεμλίνο: δεν μπορεί να πάει εύκολα σε στρατιωτική επέμβαση (ακόμη και εάν τυπικά μπορεί), όμως δεν θέλει να δει τη Λευκορωσία να αλλάζει στρατόπεδο, την ώρα που δεν επιθυμεί να ταυτιστεί με τον Λουκασένκο, ενώ προφανώς και παρακολουθεί και τις κινήσεις της αμερικανικής πλευράς σε μια άλλη σελίδα του «Νέου Ψυχρού Πολέμου»
