Οταν, σε διπλανά κελιά με τον Μανώλη Γλέζο, ο Λεωνίδας Κύρκος περίμενε την εκτέλεσή του, κάθε μέρα σφύριζε για να καταλάβουν οι άλλοι κρατούμενοι πως οι μελλοθάνατοι είναι ακόμα ζωντανοί. Κι επειδή ήταν ο Κύρκος, δεν σφύριζε ένα οποιοδήποτε τραγούδι. Σφύριζε τον ρυθμό που θα τον καθόριζε πιο πολύ απ’ όλους στη ζωή του: την Ενάτη του Μπετόβεν, την «Ωδή στη χαρά».
«Είσαι σε λάθος χρόνο, σε λάθος τόπο, σε λάθος κόμμα». Αυτή η φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που την είπε μια μέρα εκνευρισμένος στον Κύρκο, περιγράφει καλύτερα απ’ όλες τη ζωή του. Αντίθετα, όμως, με όσα προέβλεψε ο Καραμανλής, ο Κύρκος δεν απέτυχε. Εβρισκε πάντα νόημα στην ήττα, ακόμα και στη μεγαλύτερη που έζησε, αυτή του Εμφυλίου. «Με πιάνει τρόμος άμα σκεφτώ ότι αν νικούσε τότε η επανάστασή μας θα είχαμε πρωθυπουργό τον Μάρκο», τόλμησε να πει λίγα χρόνια πριν πεθάνει («Νέοι Φάκελοι»). Επειδή ακριβώς ήξερε τι σημαίνει διχασμός, σε όλη του την πολιτική σταδιοδρομία δούλευε για τη συναίνεση. Σίγουρα, δεν θα ενέκρινε ποτέ το κάμπινγκ στον Γράμμο, τον οποίο είδε κάποτε γεμάτο πτώματα – κι ας κάνουν οι «άλλοι» εκδηλώσεις μίσους. Οχι βέβαια ότι έχει και πολλή σημασία τι θα έλεγε, σπάνια τον θυμούνται πια στην Κουμουνδούρου.
Υπέρ της ενότητας
Εβρισκε πάντα νόημα στην ενότητα, ακόμα κι αν αυτή η επιμονή καθυστερούσε τις επόμενες κινήσεις του. Διεκδίκησε την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας ως μονόδρομο για την ευημερία της από πολύ νωρίς: το 1992 ο ΣΥΝ, μετά και την αποχώρηση του ΚΚΕ, υπερψήφισε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Επεδίωξε τη συνεννόηση με το ΠΑΣΟΚ για τη δημιουργία μιας μεγάλης, ευρύτερης παράταξης, βλέποντας στην πράξη πως ο Ανδρέας Παπανδρέου προτιμούσε να έχει το πάνω χέρι στις σχέσεις τους. Τις κρίσιμες στιγμές του 1989, το αίτημα της κάθαρσης τον έκανε να συνεργαστεί και με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.
Στον απολογισμό, δεν βρήκε λάθος στη συνεργασία με τη ΝΔ, παρά μόνο στην παραπομπή του ίδιου του Ανδρέα στο Ειδικό Δικαστήριο. Στον Κώστα Σημίτη είχε «σημαντική εμπιστοσύνη», όμως σε αντίθεση με τους παλιούς Ρηγάδες που συντάχθηκαν μαζί του έμεινε πιστός στον ΣΥΝ. Τα τελευταία χρόνια, όταν πια είχε αποσυρθεί από την πολιτική, παρενέβαινε για να ταχθεί υπέρ της ανάγκης σύγκλισης των δύο χώρων. Ανανέωση, άλλωστε, για τον Κύρκο δεν ήταν να μένει κανείς στάσιμος, αλλά να τολμά να αφαιρέσει τη λέξη «κομμουνιστικό» από ένα ισχυρό brand όταν πια δεν τον εκφράζει ιδεολογικά.
Περιέγραψε το ηθικό πλεονέκτημα όχι ως επιχείρημα ανωτερότητας, αλλά ως κεκτημένο των ανθρώπων της Αριστεράς που διεκδίκησαν το δικαίωμά τους να μην πουν ψέματα, δηλώνοντας κάτι άλλο από αυτό που είναι – κεκτημένο που, προφανώς, δεν κληρονομείται στις επόμενες γενιές.
Δεν δίσταζε να ασκεί κριτική ακόμα και στο δικό του κόμμα, ειδικά όταν ένιωθε πως η ηγεσία του παρεκκλίνει σε ζητήματα ταυτότητας. Τον Δεκέμβριο του 2008, μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, όταν η ηγεσία του ΣΥΝ εξέπεμπε θολά μηνύματα για τη βία των βανδαλισμών, εκείνος (που έζησε τη βία του κράτους και τη βία των συντρόφων του) παρενέβη μέσω των «ΝΕΩΝ»: «(…) Να είναι απόλυτα καθαρή η ενίσχυση της νεολαίας και η καταδίκη των αθλιοτήτων που γίνονται τάχατες στο όνομα της Αριστεράς και να μην επιτρέπεται καμία σύγχυση ως προς αυτό. Προσωπικά θα έλεγα σε όσους προκαλούν καταστροφές: Σας απαγορεύω να κάνετε χρήση της λέξης Αριστερά. Δεν έχετε καμία σχέση».
Ο τελευταίος μιας γενιάς
Στην κηδεία του, ένα ζεστό αυγουστιάτικο πρωινό του 2011, δεν έπαιξε η «Ωδή στη χαρά». Η τελευταία πολιτική πράξη του Κύρκου ήταν ο επικήδειός του, τον οποίο, με επιθυμία του, εκφώνησε ο Φώτης Κουβέλης. Ευτυχώς, λένε πολλοί που τον γνώρισαν, δεν έζησε να δει τα πεπραγμένα της Αριστεράς στην εξουσία και δεν έζησε να δει το άδοξο τέλος της ΔΗΜΑΡ, της τελευταίας ανανεωτικής προσπάθειας. «Ενιωσα συντετριμμένος όταν έσβησε το κόκκινο αστέρι στην κορυφή του Κρεμλίνου, βουτηγμένο στη βία, στο ψέμα και στην ντροπή», έγραψε ο ίδιος στην επιστολή που εκφωνήθηκε από τον γιο του, Μίλτο. «Αλλα πίστεψαν οι άνθρωποι, άλλα λάλησαν οι προφήτες. Οπως άλλος ήταν ο σοσιαλισμός για τον οποίο αγωνιστήκαμε και γι’ αυτόν τον σοσιαλισμό, με δημοκρατία, ελευθερία και σεβασμό στον κάθε άνθρωπο, να συνεχίσετε τον αγώνα, γιατί δεν έχει άλλη λύση ο κόσμος. Φεύγω, σας χαιρετώ όλους, και εσάς που πορευτήκαμε μαζί και εσάς τους άλλους, της κάθε φορά αντίπερα όχθης, και έχω μόνο ένα να σας πω: σύγκρουση ιδεών, όχι βία και μισαλλοδοξία, δεν οδηγούν πουθενά, γεια σας».
Χθες έκλεισαν εννιά χρόνια ακριβώς από τον θάνατο του Κύρκου, που πέθανε λίγο αφότου ξεκίνησε η περιπέτεια της οικονομικής κρίσης. Ηταν από τους τελευταίους μιας γενιάς που αλλιώς οραματίστηκε και την Ελλάδα και την Αριστερά, από τους λίγους που δεν δίστασε πριν πεθάνει να κάνει την αυτοκριτική του. «Σε άλλο χρόνο, σε άλλο τόπο, σε άλλο κόμμα» θα ήταν πρόεδρος ή πρωθυπουργός. Εδώ, όμως, ήταν ο Κύρκος της «άλλης Αριστεράς», ο Λεωνίδας που έπαιζε φυσαρμόνικα. Ηταν σημείο αναφοράς.
