Αναζήτηση
Γράφει η Λυδία Κρίκη*
Δεν είναι λίγες οι φορές που η ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής περιορίζεται σε μία αποσπασματική και τεμαχισμένη θεώρηση της πραγματικότητας: το κάθε κράτος ερμηνεύει τις γεωπολιτικές εξελίξεις χρησιμοποιώντας εργαλεία εθνοκεντρικής απόχρωσης. O θεωρητικός του αστικού πνεύματος Μαξ Βέμπερ, έλεγε στο έργο του «Οικονομία και Κοινωνία» ότι η έννοια της εθνότητας ερμηνεύεται με υποκειμενικά κριτήρια και προάγεται στη σφαίρα των αξιών: αυτό κάνει την επίδειξη τέτοιων αισθημάτων δικαιολογημένη ή ακόμη και νόμιμη.
Η κοινοτική αλληλεγγύη που διαφοροποιεί αυτήν την εθνότητα από άλλες ανάλογες ομάδες αιτιολογεί τυχόν τέτοιες θεωρήσεις. Όσο κι αν είναι αδύνατον να παραβλέψουμε την αλήθεια που αντηχεί στα λόγια του, το έθνος-κράτος του 21ου αιώνα πρέπει πλέον να λαμβάνει υπόψη του πολύ περισσότερους παράγοντες από την μοναδική επίδραση που έχει οποιαδήποτε διεθνής εξέλιξη στο συλλογικό του φαντασιακό. Με λίγα λόγια, η ερμηνεία της σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής σκηνής απαιτεί συνθετότητα στη σκέψη και συνδυαστική ανάγνωση. Και από αυτήν την αναγκαιότητα δεν εξαιρείται φυσικά μία από τις πιο κομβικές περιφερειακές ενότητες του κόσμου: η λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο κρυμμένος θησαυρός
Η Ανατολική Μεσόγειος είναι γνωστό πως διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο τόσο γεωστρατηγικά, όσο και ενεργειακά. Σύμφωνα με αναφορές αμερικανικών γεωλογικών ερευνών, ο θαλάσσιος βυθός της Ανατολικής Μεσογείου κρύβει κατά προσέγγιση 107 δις βαρέλια αργού πετρελαίου και 122 τρις κυβικών μέτρων φυσικού αερίου. Αυτά τα τερατώδη αποθέματα θα αρκούσαν να δώσουν νέα πνοή στις εύθραυστες οικονομίες των παράκτιων χωρών και να αλλάξουν την ενεργειακή ισορροπία για πολλά χρόνια στο μέλλον. Αν σκεφτεί κανείς ότι σε αυτές τις πηγές πρέπει να συνυπολογίζεται το κυπριακό κοίτασμα της Αφροδίτης που έχει ξεκινήσει να εξορύσσεται, τα κοιτάσματα στο Δέλτα του Νείλου που εκμεταλλεύεται η Αίγυπτος, και φυσικά το τμήμα που εκμεταλλεύεται το Ισραήλ έξω από την Παλαιστινιακή ακτογραμμή, οι ενεργειακοί συσχετισμοί ισχύος αποδεικνύονται πιο περίπλοκοι από ποτέ.
Η επιρροή σε καθένα από αυτά τα κοιτάσματα αυξαίνει αναλόγως και το γεωστρατηγικό ρόλο έκαστης χώρας στην περιοχή. Οι επίσημες δηλώσεις ανώτατων Τούρκων αξιωματούχων καταδεικνύουν ότι η αύξηση αυτής της επιρροής βρίσκεται στην κορυφή των εθνικών επιδιώξεων και αποτελεί αιτία πολλών επιμέρους ενεργειών της Τουρκίας. Ο ίδιος ο Ερντογάν έχει δηλώσει ότι «η Αίγυπτος, η Κύπρος, η Ελλάδα και το Ισραήλ, όλοι έχουν προσπαθήσει σε διαφορετικές χρονικές στιγμές να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στην περιοχή, σε βάρος της Τουρκίας». Προς εξάλειψη των συνεπειών αυτής της πολιτικής, ο Ερντογάν προχώρησε στην υπογραφή του τουρκο-λιβυκού συμφώνου το 2019, το οποίο σύμφωνα με την εθνικιστική του ρητορική, θα απέτρεπε κάποιες από τις «συνωμοσίες» εναντίον της Τουρκίας.
Το εν λόγω σύμφωνο, μάλλον χειροτέρεψε, αντί να εξομαλύνει τις συγκρούσεις που σοβούσαν στην ευρύτερη περιοχή. Κατ’ αρχήν, έσπρωξε τη Λιβύη σε μία πολιτική κρίση χειρότερη από την ήδη υπάρχουσα, βαθαίνοντας το διχασμό ανάμεσα στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Σάρατζ, αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Έθνη, και τη Διοίκηση του στρατηγού Χαφτάρ στο Τομπρούκ. Πρόκειται για τις δύο επικρατούσες δυνάμεις στη χώρα από την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι και μετά, οι οποίες δρουν ανταγωνιστικά για την άσκηση ελέγχου.
Κι ενώ ο Σάρατζ και η επίσημη Κυβέρνηση υπέγραψαν το Σύμφωνο με την Τουρκία, η πλευρά του Χαφτάρ προέβαλε αντιδράσεις και πολλά μέλη του Εθνικού Κοινοβουλίου που εδράζεται στο Τομπρούκ, παρακινούσαν για απόσυρση της διεθνούς αναγνώρισης στην κυβέρνηση Σάρατζ. Πάντως, παρά το γεγονός ότι η επικύρωση από το εθνικό Κοινοβούλιο εξέλιπε, το Προεδρικό Συμβούλιο της Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας προχώρησε στην επικύρωση του Συμφώνου, και διέταξε για ακώλυτη εφαρμογή του.
Εμφύλιος
Φυσικά, αυτό το συνεχιζόμενο σχίσμα μεταξύ των δύο Κοινοβουλίων (το ένα στην Τρίπολη και το άλλο στο Τομπρούκ) καταδεικνύει την έλλειψη νομιμοποίησης του συμφώνου που υπογράφηκε: η εξουσία που έχει την εντολή να υπογράφει διεθνείς συμφωνίες στο όνομα του Λιβυκού κράτους δεν είναι ορισμένη. Το αποτέλεσμα αυτής της ασάφειας ήταν η όξυνση της πολιτικής κρίσης στη χώρα και μία περαιτέρω βάθυνση της έντονης αντιπαράθεσης.
Ταυτόχρονα, η εσωτερική σύγκρουση προκαλεί γενικότερη περιφερειακή ένταση στην περιοχή: είναι γνωστό πως ο στρατάρχης Χαφτάρ στηρίζεται υλικά, οικονομικά και πολιτικά από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Ρωσία και τη Γαλλία, χώρες οι οποίες παρεμβαίνουν υπέρ του διοικητικού του σχηματισμού πολύ πριν την υπογραφή του τουρκο-λιβυκού Συμφώνου.
Ο ρόλος που έπαιξε ο οπλισμός και οι συμβουλές ειδικών απεσταλμένων από αυτές τις ξένες δυνάμεις ήταν φανερός ήδη από την μάχη της Τρίπολης. Συνεπώς, το να νομίζει κανείς ότι το τουρκολιβυκό σύμφωνο και η διαδικασία που οδήγησε στην υπογραφή του εμπλέκει μόνο δύο χώρες, είναι μάλλον άστοχο και μη ανταποκρινόμενο στην πραγματικότητα. Αντιστοίχως, το γεγονός ότι η Ελλάδα έσπευσε να υπογράψει τη Συμφωνία για την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο προκειμένου να αναστρέψει τα παραγόμενα από το σύμφωνο αποτελέσματα, φανερώνει πως η ακύρωση ενεργειών με γεωπολιτικό αντίκτυπο πάλι απαιτεί την εμπλοκή περισσότερων του ενός διεθνών παραγόντων.
Επομένως, πώς θα πρέπει να σκεφτεί κανείς για να οδηγηθεί σε πιθανές λύσεις των περίπλοκων προβλημάτων που αναδύονται στην περιοχή; Η πλέον αρμόζουσα λύση είναι η υιοθέτηση μίας διεθνιστικής και εξωστρεφούς θεώρησης: η Ελλάδα είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.
Η εξωτερική πολιτική της χώρας μας πρέπει να είναι πολυδιάστατη και διορατική: να αναλύσει το ευρύτερο πλαίσιο και τα κρυμμένα κίνητρα πίσω από κάθε ενέργεια, εξαγγελία ή απειλή. Το να αποδίδει κανείς εύκολα σε τρέλα (“madman theory”) ή μεγαλομανία ενός “επίδοξου σουλτάνου” γεωστρατηγικές επιλογές μίας χώρας είναι μία επιφανειακή ανάγνωση που θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε αποσπασματικές και επιπόλαιες λύσεις.
Στον αντίποδα, η ρεαλιστική αντιμετώπιση είναι να κατανοήσουμε πως δεν είμαστε παρά μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου και σύνθετου συνόλου· και πως στη βάση αυτού του συνόλου, βρίσκονται αλληλοδιαπλεκόμενοι υπολογισμοί αύξησης επιρροής και πλούτου.
