Πού βρίσκεται ο πλάτανος κάτω από τον οποίο έπαιρνε τις αποφάσεις του ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ποιο είναι το πευκοδάσος που υπήρξε μάρτυρας στις μάχες των Ελλήνων με τις ορδές του Ιμπραήμ; Ενα φιλόδοξο δίκτυο καταγραφής των υπεραιωνόβιων δέντρων της Ελληνικής Επανάστασης συστάθηκε πριν από λίγες ημέρες στη χώρα, με στόχο την προστασία και την ανάδειξη αυτών των μοναδικών μνημείων της φύσης και της ιστορίας.
Δέντρα που ήταν ζωντανά στις αρχές του 19ου αιώνα και «είδαν» τους έλληνες επαναστάτες να ονειρεύονται μια ελεύθερη πατρίδα, δέντρα που «έζησαν» την αντάρα των μαχών και γλίτωσαν από την καταστροφική μανία Τούρκων και Αιγυπτίων, δέντρα στη σκιά των οποίων ξεκουράστηκαν οι οπλαρχηγοί ή θάφτηκαν οι ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης και άλλα που τελικά «άκουσαν» το χαρμόσυνο μήνυμα της ελευθερίας θα αποκαλυφθούν για πρώτη φορά μέσα από τις μοναδικές ιστορίες και τους μύθους τους.
Καταγραφή
Την πρωτοβουλία για τη σύσταση του δικτύου έλαβε το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας, μιας περιοχής με πλούσια συμμετοχή στην ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. «Η ιδέα γεννήθηκε πριν από έναν χρόνο όταν καταγράψαμε στην περιοχή μια λυγαριά και μια βελανιδιά ηλικίας 300 και 350 ετών αντίστοιχα. Μάλιστα, κοντά στη βελανιδιά σώζεται υπό μορφή ερειπίων ένας μύλος, ο οποίος αποτέλεσε, σύμφωνα με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, “εθνικό υδρόμυλο” στις απαρχές της σύστασης του ελληνικού κράτους, τη δεκαετία του 1840. Ετοιμάσαμε έναν φάκελο για το δασαρχείο και παράλληλα σκεφτήκαμε να καταγράψουμε τα δέντρα που έχουν ηλικία άνω των 200 ετών, να βρούμε γηραιούς κατοίκους της περιοχής και να μάθουμε την ιστορία τους ώστε να τα αναδείξουμε. Η εμβληματική επέτειος των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι μια καλή αφορμή», εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο Δημοσθένης Κορδός, υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο της Πελοποννήσου. Κάθε δέντρο της Επανάστασης θα σημανθεί με ειδικό μεταλλικό επετειακό λογότυπο που θα φιλοτεχνήσει αφιλοκερδώς η καταξιωμένη καλλιτέχνις Joanna Kordos που ζει στη Μελβούρνη, ενώ η σήμανση θα συνοδεύεται από μια εκδήλωση, κατά την οποία θα παρουσιάζονται τα βιολογικά χαρακτηριστικά του δέντρου και οι ιστορίες που το περιβάλλουν. Οι διοργανωτές επιθυμούν να προχωρήσουν αργότερα σε έκθεση φωτογραφίας των σηματοδοτημένων δέντρων και στη δημιουργία ενός επετειακού λευκώματος. Επίσης, έχουν υποβάλει αίτημα προς την Επιτροπή «Ελλάδα 2021»ώστε η εν λόγω δράση να ενταχθεί στην επίσημη ατζέντα της.
Ιστορίες της Επανάστασης
Το πευκοδάσος στο χωριό Κάτω Αμπελόκηποι Μεσσηνίας είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση δέντρων που διηγούνται ιστορίες από την Ελληνική Επανάσταση. Τον Φεβρουάριο του 1825 ο Ιμπραήμ Πασάς είχε ήδη αποβιβαστεί στη Μεθώνη και οι Ελληνες οργάνωναν τις αμυντικές τους προσπάθειες, όταν οι Αιγύπτιοι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά. Μια φάλαγγά τους χτύπησε την ελληνική φρουρά κοντά στο χωριό Αμπελόκηποι, που τότε λεγόταν Κάτω Μηνάγια. Ηταν η πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων, που μπορεί να μην απέβη νικηφόρα για τους Ελληνες, ήταν όμως η μάχη που έσβησε από το μυαλό του Ιμπραήμ τον μύθο ότι οι Ελληνες δεν θα είχαν το κουράγιο να αντισταθούν στον οργανωμένο στρατό του, ενώ ταυτόχρονα αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων. «Η μάχη έγινε εκεί όπου βρίσκεται το πευκοδάσος», εξηγεί ο Δημοσθένης Κορδός. «Κάποια από τα μεσογειακά πεύκα του, ηλικίας άνω των 200 ετών, έζησαν τα γεγονότα και δέχτηκαν στα χώματά τους τα θύματα της μάχης».
Γραπτή παρακαταθήκη για τα υπεραιωνόβια δέντρα της Μεσσηνίας αποτελεί και η αναφορά που έκανε σε αυτά η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή στον Μοριά το 1829, μόλις οκτώ χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, κάνοντας ειδική μνεία στις βελανιδιές της περιοχής.
Και σε άλλες περιοχές
Η πρωτοβουλία ξεκινά από τη Μεσσηνία, όμως στις προθέσεις του Δικτύου είναι να χαρτογραφηθούν τα δέντρα της Ελληνικής Επανάστασης και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς φορείς που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον. Πλάτανοι, βελανιδιές, ελιές και πεύκα που στέκουν αγέρωχα επί αιώνες στην ελληνική φύση αποτελούν, άλλωστε, τμήμα μιας ιστορικής κληρονομιάς. Το δέντρο στο Μανιάκι όπου ο Ιμπραήμ Πασάς έστησε νεκρό τον Παπαφλέσσα, πριν τον αποχαιρετήσει με σεβασμό και πριν πει – κατά τον ιστορικό Φωτάκο – «καλύτερα να επαθαίναμεν άλλην τόσην ζημίαν, αλλά να τον επιάναμεν ζωντανόν», είναι ένα από αυτά. Από το Δίκτυο δεν θα μπορούσαν, επίσης, να λείπουν ο πλάτανος της Πλατείας Συντάγματος στο Ναύπλιο, κάτω από τον οποίο ξεκουράζονταν οι ντόπιοι οπλαρχηγοί, όπως και ο γεροπλάτανος που στέκει ακόμη στην Αργιθέα της Καρδίτσας, εκεί όπου συνήθιζε να συγκεντρώνει τους οπλαρχηγούς ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Βρίσκεται στο χωριό Λεοντίτο, είναι περίπου 1.000 ετών και, σύμφωνα με τον καθηγητή Θεοχάρη Ζάγκα, πρόεδρο του Τμήματος Δασολογίας του ΑΠΘ, «αποτελούσε τον αγαπημένο χώρο συγκέντρωσης, συζήτησης και λήψης σημαντικών αποφάσεων των οπλαρχηγών της Κεντρικής Ελλάδας υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη», ενώ «έχει ύψος που αγγίζει τα 33 μέτρα, δηλαδή όσο μια δεκαώροφη οικοδομή, μέση διάμετρο φυλλωσιάς 35 μέτρων και προβολή σκίασης περίπου ενός στρέμματος».
«Στόχος του προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και η ενεργή συμμετοχή της στην προσπάθεια εντοπισμού και καταγραφής των υπεραιωνόβιων αυτών δέντρων», λέει ο Δημοσθένης Κορδός στα «ΝΕΑ». «Και ταυτόχρονα στην ανίχνευση των βιολογικών χαρακτηριστικών τους και των ιστοριών ή δοξασιών με τις οποίες συνδέονται. Γι’ αυτό καλούμε όσους το επιθυμούν να στείλουν στοιχεία για προτεινόμενα δέντρα στο inst.cult.mess@gmail.com».
