Το απολυτήριο του Παπαδιαμάντη και άλλοι θησαυροί

Στα κιτρινισμένα φύλλα τους κρύβουν πραγματικούς θησαυρούς. Τα παλαιότερα σχολικά αρχεία που σώζονται στην Ελλάδα, τα αρχεία του Ελληνικού Σχολείου της Σκοπέλου, ξυπνούν μνήμες από την εκπαιδευτική διαδικασία άλλων εποχών, την ώρα που δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια ανοίγουν εν μέσω πανδημίας με έναν τρόπο που θα γραφτεί στην Ιστορία. Τα μοναδικά τεκμήρια έχουν ηλικία 180 ετών και εντυπωσιάζουν, καθώς, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν τη μαθητική καρτέλα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ο οποίος αποφοίτησε από το συγκεκριμένο

σχολείο το 1866. Ημερομηνίες εγγραφής που σημειώθηκαν με μελάνι πριν από σχεδόν δύο αιώνες, πρακτικά καθηγητών του 1843, τίτλοι σχολικών βιβλίων που γράφτηκαν ελάχιστα χρόνια μετά την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού ζωντανεύουν το παρελθόν. Στο Ελληνικό Σχολείο της Σκοπέλου μαθήτευσαν αρκετές εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο πατέρας του Παύλου Νιρβάνα και η Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου, η πρώτη γυναίκα εκδότρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Οπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» η Αννίτα Πρασσά, διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους στον Νομό Μαγνησίας, όπου και φυλάσσονται τα αρχεία του Ελληνικού Σχολείου, το γεγονός δεν εκπλήσσει. «Οι Βόρειες Σποράδες είχαν απελευθερωθεί με το πρωτόκολλο ανεξαρτησίας του 1830, ενώ η υπόλοιπη Θεσσαλία απελευθερώθηκε το 1881. Το νησί είχε οικονομική ευμάρεια, αποτελούσε πλούσιο εμπορικό κέντρο και γνώριζε πνευματική άνθηση», λέει. Ηδη από το 1791 οι συγγραφείς Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς χαρακτηρίζουν τη Σκόπελο ως το αξιολογότερο νησί των Βόρειων Σποράδων λόγω της «φιλοπονίας και φιλεργίας» των κατοίκων. Ετσι, ο Παπαδιαμάντης φτάνει εκεί σε ηλικία περίπου 14 ετών για να φοιτήσει στη Γ’ Τάξη του Σχολαρχείου που λειτουργούσε μόνο στη Σκόπελο, στην πρωτεύουσα δηλαδή της επαρχίας. Κατά την παραμονή του στο νησί φιλοξενήθηκε στο σπίτι της οικογένειας του Παύλου Νιρβάνα.

Μαθητής

Σημειώνει ο Παπαδιαμάντης στο μικρό αυτοσχέδιο βιογραφικό του στην πρώτη κιόλας γραμμή: «Εγεννήθην εν Σκιάθω, τη 4η Μαρτίου 1851. Εβγήκα από το Ελληνικόν Σχολείον εις τα 1863 (σ.σ.: η χρονολογία αναφέρεται λανθασμένα εκ παραδρομής, καθώς ο Παπαδιαμάντης αποφοίτησε το 1866)». «Στο Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδής του σχολικού έτους 1865-1866, στην πρώτη σειρά αναφέρεται ως μαθητής ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο οποίος παίρνει τότε το απολυτήριό του. Την εποχή εκείνη ονομαζόταν Αλέξανδρος Αδαμαντιάδης και έτσι είναι καταγεγραμμένος», εξηγεί η Αννίτα Πρασσά. «Αναφέρεται ως γιος ιερέα, ορθόδοξου θρησκεύματος, και μαθαίνουμε ότι αποφοίτησε στις 4 Ιουλίου 1866 με πρόοδο – όπως και διαγωγή – “καλλίστη”. Το όνομά του το ξανασυναντούμε με τον αριθμό 35 στις εγγραφές του σχολείου τον Νοέμβριο του 1865».

Τα αρχεία φυλάσσονταν στο σχολείο μέχρι το 2006, έτος κατά το οποίο παραχωρήθηκαν στα Γενικά Αρχεία του Νομού Μαγνησίας με τη συνεργασία του διευθυντή του σχολείου Ιωάννη Λάτσιου και της φιλολόγου Ελένης Σπηλιώτη. Στη συνέχεια ψηφιοποιήθηκαν και αναδείχθηκαν, ενώ πλέον είναι προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Πρόγραμμα

Ξεφυλλίζοντάς τα, ο ερευνητής αγγίζει υπεραιωνόβια μαθητολόγια με χοντρά εξώφυλλα γραμμένα με καλλιγραφικούς χαρακτήρες, διαβάζει το «πρόγραμμα σχολικών μαθημάτων» του 1841 που προέβλεπε μεταξύ άλλων «ελληνική ιστορία εξ αρχής», «γαλλικά εξ αρχής» και «καλλιγραφία κατ’ οίκον», βλέπει μια λίστα με άπορους μαθητές στους οποίους αποφασίζεται να δοθούν ως ενίσχυση δωρεάν σχολικά βιβλία, αλλά και αναφορές στη διδακτέα ύλη. Από τα τεκμήρια προκύπτει ότι μόνο αγόρια φοιτούσαν στο Ελληνικό Σχολείο: το 1845 είχε 117 μαθητές, ενώ το 1844 καταγράφεται και μία μαθήτρια.

Στα πρακτικά των καθηγητών της δεκαετίας του 1840 ξεχωρίζει η υπογραφή του σάμιου σχολάρχη και ελληνιστή Ιωάννη Σφοίνη, ενώ σύμφωνα με τη φιλόλογο και υπεύθυνη της βιβλιοθήκης του Ελληνικού Σχολείου Ελένη Σπηλιώτη η σχολική μονάδα, που τότε λειτουργούσε σε ένα μοναστικό κελί δίπλα στην Παναγία την Ελευθερώτρια, «απέκτησε μεγαλύτερη αίγλη από το 1851 έως το 1875, όταν σχολάρχης ήταν ο Αλέξανδρος Καμπάνης από την Ανδρο, περίοδο κατά την οποία στη Σκόπελο υπήρχε αξιόλογη πνευματική κίνηση».

Ο-μαθητής-Παπαδιαμάντης-σχ.-έτος-1865-66-

Ιδρύθηκε το 1725. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, το σχολείο ιδρύθηκε το 1725 από τον Στέφανο Δαπόντε, ο οποίος υπηρετούσε ως δάσκαλος και πρεσβευτής της Αγγλίας στη Σκόπελο. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και εξαιτίας των δυσμενών συνθηκών που είχαν επικρατήσει, για κάποια χρόνια διέκοψε τη λειτουργία του. Το 1825 ξεκίνησε και πάλι και σύντομα αναδείχθηκε στο ανώτερο εκπαιδευτήριο των Βόρειων Σποράδων, με αποτέλεσμα το 1829 να μετρά 108 μαθητές.

«Στα Αρχεία του Νομού Μαγνησίας φυλάσσονται εκατομμύρια τεκμήρια, από τα οποία περίπου 350.000 έχουν ψηφιοποιηθεί», επισημαίνει η Αννίτα Πρασσά, και συμπληρώνει: «Μας ενδιαφέρει πολύ η ευαισθητοποίηση του κόσμου σε σχέση με τη διαφύλαξη των αρχείων. Και παράλληλα επιδιώκουμε την ψηφιοποίηση διότι μέσω αυτής τα αρχεία επιτελούν τον σκοπό τους, δηλαδή μένουν ανοιχτά στην κοινωνία».